محمدحسین لقمان ادهم و توسعه امور طبی و بهداشتی در ایران

افراد و خاندان‌های زیادی در توسعه و تحول تاریخ معاصر ایران نقش آفرین بوده‌اند، بدون شک در این میان خاندان ادهم و مخصوصاً محمد حسین ادهم و برادرانش که از بنیانگذاران مدارس جدید و پایه گذاران امور بهداشتی و پزشکی در ایران بوده اند، نقش بی‌بدیلی در پیشرفت این علم داشته اند.

محمدحسین لقمان ادهم معروف به لقمان‌الدوله در ۱۲۵۸ خورشیدی در تبریز دیده به جهان گشود. پدرش میرزا زین‌العابدین‌خان لقمان‌الممالک از فارغ‌التحصیلان دانشکده پزشکی پاریس بود که در تبریز طبابت مخصوص محمدعلی میرزا ولیعهد را برعهده داشت. از اقدامات مهم پدر محمد حسین ادهم تاسیس مدرسه لقمانیه با هزینه شخصی خود بود. در واقع این مدرسه، کانون نشر تمدن جدید در آذربایجان به شمار می‌رفت. محمدحسین ادهم پس از پایان تحصیلات مقدماتی و متوسطه در تبریز نزد استادان فن و پدر خود طب ایرانی را فراگرفت.

"پدرش میرزا زین‌العابدین‌خان لقمان‌الممالک از فارغ‌التحصیلان دانشکده پزشکی پاریس بود که در تبریز طبابت مخصوص محمدعلی میرزا ولیعهد را برعهده داشت"وی در جریان استبداد صغیر و به توپ بستن مجلس تعدادی از آزادی خواهان زندانی در باغ شاه را فراری داد و خودش نیز راهی پاریس شد و پزشکی را در این کشور فراگرفت. (۱)

نقش محمد حسین لقمان در تأسیس بیمارستان

این پزشک حاذق پس از بازگشت به ایران به عنوان پزشک مخصوص احمدشاه به عضویت مجلس حفظ‌الصّحّه انتخاب شد و در ۱۲۹۷ خورشیدی مدرسه طب را تاسیس کرد در ادامه فعالیت های خود در ۱۲۹۸ خورشیدی به همراه برادر کوچکترش، محمد حسن لقمان ادهم ملقب به حکیم الدوله در تاسیس انستیتو پاستور نقش موثر داشت و به عضویت مجلس حفظ الصحه انتخاب شد و در عملی ساختن آبله کوبی سعی فراوانی کرد. بدین ترتیب وی دانشکدۀ پزشکی را پی‌ریزی و کلاس‌ طب را از دارالفنون مجزا و به مدرسۀ طب تبدیل و انستیتو پاستور را در تهران تأسیس و در تصویب قانون طبابت کوشش بسیار کرد. در واقع محمد حسین ادهم جزو همراهان احمدشاه در سفر اروپا بود و در بازدید از انستیتو پاستور، احمدشاه را به تأسیس چنین بنگاهی در ایران تشویق کرد و برای این کار دکتر منارد فرانسوی را استخدام و به ایران آورد. دهخدا و بهار از جمله روشنفکران و نویسندگان برجسته این دوره نیز در مدح او اشعاری سروده‌اند.

 تأسیس دانشکدۀ پزشکی و تالار تشریح آن و دانشکدۀ داروسازی از دیگر خدمات او در دوره پهلوی اول است.

محمدحسین ادهم پنج سال ریاست دانشکده پزشکی تهران را بر عهده داشت اما بعد به‌علت ضعف مزاج از ریاست دانشکدۀ پزشکی و خدمات رسمی کناره‌گیری و بقیه عمر را به خدمت مردم و تدریس بیماری های عمومی و تشخیص بیماری ها پرداخت و ۶۰۰جلد کتاب از کتابخانه شخصی خود به مدرسه اهدا کرد.

(۲)

موفقیت ها و افتخارات

از جمله افتخارات این پزشک نامدار این بود که در ۲۴ شهریور ۱۳۲۸خورشیدی به پاس خدمات ۵۰ ساله‌اش از طرف وزارت فرهنگ و دانشگاه تهران و فرهنگستان ایران، نشان دانش درجه یک به وی اعطا شد. همچنین دارای نشان لژیون دو نور از فرانسه، نشان ویکتوریا از انگلستان، عقاب سرخ از آلمان، لئویلد از بلژیک و نشان های دیگری از دولت های ایتالیا، ترکیه و اسپانیا بود. (۳)

همچنین در ۱۵ دی ۱۳۳۰ خورشیدی بیمارستان ۳۰۰ تختوابی تهران لقمان‌الدوله به اسم او نامگذاری شد. روزنامه کیهان در ۱۶ دی ۱۳۳۰ در گزارشی در خصوص نامگذاری بیمارستان لقمان الدوله به اسم محمد حسین ادهم نوشت: دیروز نام بیمارستان ۳۰۰ تختخوابی طی مراسم ساده و خاصی به بیمارستان «لقمان الدوله ادهم» تغییر یافت. ساعت ۳ بعدازظهر دیروز به مناسبت مراسم تغییر نام بیمارستان سیصد تختخوابی به بیمارستان لقمان‌الدوله ادهم، آقای دکتر محمدعلی ملکی یزدی وزیر بهداری و اولیای آن وزارتخانه در محل بیمارستان واقع در ضلع جنوبی باغشاه ابتدای خیابان مخصوص حضور یافتند.

"محمدحسین ادهم پس از پایان تحصیلات مقدماتی و متوسطه در تبریز نزد استادان فن و پدر خود طب ایرانی را فراگرفت"ابتدا آقای وزیر بهداری شرحی از خدمات مرحوم دکتر لقمان‌الدوله ادهم بیان داشته و گفتند: شکی نیست که مبنای ترقی و تعالی در کشور تقدیر از زحمات رجال خادم و به نیکی یاد کردن از درگذشتگان خدمتگذار است. مرحوم دکتر لقمان‌الدوله از جمله آن مردمانی است که در تمام عمر خود منظوری جز خدمت به خلق نداشته است. فقید سعید پس از سال‌ها خدمت در سال ۱۳۱۷ به علت ضعف مزاج از ریاست دانشکده پزشکی و کارهای رسمی کناره‌گیری کرد و به خدمات نوع‌پرستانه خود ادامه داد. اینک به پاس خدماتی که آن مرحوم در راه تربیت پزشک و توسعه تأسیسات پزشکی انجام دادند، نام بیمارستان سیصد تختخوابی به بیمارستان لقمان‌الدوله تبدیل می‌گردد تا نام این پزشک عالی مقدار جاودان بماند. (۴)

درباره بیمارستان لقمان حکیم

این بیمارستان همانطور که در بالا گفته شد به اسم محمد حسین لقمان الدوله نامگذاری شد.

در ابتدا به بیماران عفونی اختصاص داشته است. سپس بهداری وقت تهران در ۱۳۲۷ خورشیدی به گسترش آن اقدام کرد و بیمارستانی سیصد تختخوابی را احداث کردند که به پاس خدمات دکتر لقمان ادهم ملقب به لقمان الدوله که از پایه گذاران دانشکده پزشکی دانشگاه تهران نیز است به لقب ایشان نامگذاری شد. در ۱۳۴۵ خورشیدی به بهداری وقت تحویل داده شد و در ۱۳۴۹خورشیدی به عنوان بیمارستان شماره ۲ تحت نظارت ارتش قرار گرفت. این بیمارستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی به فعالیت‌های خود ادامه داده است و تا  ۱۳۶۲ خورشیدی به بیمارستان لقمان الدوله معروف بود، دراین سال به مرکز پزشکی، درمانی و آموزشی لقمان حکیم تغییر نام داد. این بیمارستان اکنون به عنوان مرکز پزشکی، درمانی، آموزشی و پژوهشی فوق تخصصی با ۴۲۰ تخت مصوب و حدود ۷۶ تخت ستاره دار دارای ۲۴ بخش بستری و ۱۴ واحد پاراکلینیک و ۳۳ واحد درمانگاه و مراکز توسعه و پژوهش، تحقیقات مسمومین، تحقیقات عفونی و بیماری‌های گرمسیری در عرصه‌های مختلف علمی به ارایه خدمت می‌پردازد.
 

وفات

سرانجام این پزشک نامدار در یکم آبان ۱۳۲۹خورشیدی در تهران دیده از جهان فروبست و در آرامگاه ظهیرالدوله در کنار مشاهیر بزرگی چون ملک الشعرای بهار، ایرج میرزا، رشید یاسمی، رهی معیری، محمد مسعود، ابوالحسن صبا، روح الله خالقی، فروغ فرخ زاد، قمرالملوک وزیری، استاد حسین تهرانی و بسیاری دیگر از هنرمندان سرشناس ایران زمین به خاک سپرده شد.

(۵)

منابع

۱- تاریخ طب و طبابت در ایران (از عهد قاجار تا پایان عصر رضاشاه) به روایت اسناد، اثر محسن روستایی، ج ۲، صص ۴۳۱ـ۴۲۴

۲- همان

۳- پژوهشکده باقرالعلوم – مقاله خاندان ادهم

۴- روزنامه کیهان در ۱۶ دی ۱۳۳۰

۵- روزشمار تاریخ ایران، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ج ۲ ص ۴۳