انتقال آب؛ راهکار پرهزینه و دم دستی برای حل بحران آب اصفهان / چرا صنایع از آب‌های غیرقابل مصرف استفاده نمی‌کنند؟

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * حل بحران آب در اصفهان در کارنامه هر دولتی قرار بگیرد، می‌تواند نقش مهمی در آینده سیاسی احزاب و جناح‌های طرفدار آن دولت داشته باشد. بروز اجتماعی این بحران در دولت سیزدهم و با برگزاری اعتراضات گسترده کشاورزان اصفهانی در آبان و آذر ۱۴۰۰، به اوج خود رسید و حالا حل مناسب یا ارائه راه حل‌های ناکارآمد، می‌تواند کارنامه دولت سیزدهم را تحت تأثیر خود قرار دهد.

 

رئیسی در همان سال سفر استانی به اصفهان داشت و بین مصوبات استانی این سفر، هزار میلیارد تومان برای حل مشکلات آبی این استان به چشم می‌خورد. اما مسئولان استانی اصفهان پس از آن توضیح ندادند که این بودجه کلان برای چه برنامه‌ای مصوب شده است و آیا اختصاص یافته یا نه، اما به تازگی استاندار اصفهان در جمع اصحاب رسانه این استان که به عنوان دیدار سال جدید با نمایندگان رسانه‌ها برگزار شده بود، خبر داد که با موافقت، حمایت و تسهیل رئیس جمهور، مجوز ایجاد یک مسیر مجزا برای انتقال آب از دریای جنوب به استان اصفهان گرفته شده است.

 

انتقال آب از جنوب به اصفهان در مسیر اجرا

به گفته مرتضوی یک شرکت توانمند و هشت شرکت پیمانکار هم در این طرح فعالیت دارند و اعتبارات اجرای طرح هم از پشتبیانی بنگاه‌های اقتصادی استان تأمین می‌شود و بودجه این پروژه از منابع مالی ملی تأمین نمی‌شود و در مقابل آن تسهیلاتی به آنان برای بهبود اقتصاد اعطا می‌شود.

براساس اظهارات استاندار اصفهان، پروژه انتقال آب از سواحل جنوبی کشور به اصفهان آغاز شده و هزینه آن را هم شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی استان پرداخت می‌کنند؛ بنابراین هنوز این سوال مطرح است که هزار میلیارد تومان اعتبار برای حل مشکلات آبی اصفهان، مصوب سفر استانی رئیس جمهور برای چه برنامه‌ای قرار است هزینه شود.

 

بیشتر بخوانید:

• ضرورت بازتعریف نظام حکمرانی آب در زاینده‌رود / پژوهشگر سیاست‌گذاری: حقوق آب با تحکم به دست نمی‌آید!
• گاوخونی مظلوم / چرا اثرات محیط زیستی خشک شدن تالاب گاوخونی را به افکار عمومی نمی‌دهند؟
• اصفهان یک میلیارد مترمکعب کمبود آب در منابع نسبت به مصارف دارد / آماده‌سازی بسته احیای زاینده‌رود

 

علاوه بر تأمین مالی، حل بحران آب در اصفهان و فلات مرکزی ایران، نیازمند توجهات محیط زیستی است. مساله‌ای که به نظر می‌رسد به اندازه کافی موردنظر مسئولان نبوده است. پدرام جدی، کارشناس محیط زیست و مشاور رسانه‌ای رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درباره این موضوع به خبرنگار ما می‌گوید که لازم است پاسخ درستی به نکات و ملاحظات محیط زیستی برای انتقال آب از کرانه‌های ساحلی به فلات مرکزی کشور داده شود.

 

توسعه متناسب با زیست بوم

او به وجود اقلیم‌های متفاوت و منابع آبی متفاوت کشور اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که رشد و توسعه جوامع مختلف در کشور متناسب با اقلیم و منابع آبی رشد کرده؛ جوامع نوع کشاورزی و صنعت خود را انتخاب کرده اند و این امر در خلقیات و فرهنگ آنان هم تأثیرگذار بوده است.

 

جدی با اشاره به اینکه بخش زیادی از مساحت کشور ما درگیر اقلیم خشک و کم آب است، می‌گوید: بارش‌ها گاهی در حد مطلوب است و گاهی نامطلوب، اما استفاده بیش از حد از سفره‌های زیرزمینی باعث شده در بسیاری از دشت‌های کشور، به ویژه در فلات مرکزی، دچار بیلان منفی باشیم.

 

تصمیمات آبی بدون نگاه به آینده 

او می‌گوید: از طرف دیگر به دلیل عدم آینده نگری و عملکرد بدون توجه به داشته‌ها و ویژگی‌های سرزمینی مان، در دهه‌های اخیر کاربری‌هایی را به ویژه در فلات مرکزی مستقر کرده ایم که گنجایش آن منطقه را نداشته است؛ یعنی باوجود اینکه مواد اولیه تولید برخی محصولات در این منطقه فراهم بوده، اما درنظرنگرفته ایم که این منطقه همواره با محدودیت جدی در منابع آبی روبه رو بوده است.

این کارشناس محیط زیست اشاره می‌کند که به دلیل مرکزیت کشور و وجود راه‌های دسترسی از بسیاری نقاط کشور به آن و تمایلات مقامات سیاسی در برخی استان ها، بسیاری از صنایع، به ویژه صنایع آب بر، در نقاطی متمرکز شده که منابع آبی محدودی داشته است و همین امر باعث شده مردم از شهر‌های کوچک و روستا‌ها و حتی از استان‌های دیگر به شهر‌های مانند یزد، کرمان، اصفهان و ...

"گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * حل بحران آب در اصفهان در کارنامه هر دولتی قرار بگیرد، می‌تواند نقش مهمی در آینده سیاسی احزاب و جناح‌های طرفدار آن دولت داشته باشد"مهاجرت کنند.

 

او نتیجه می‌گیرد که این سیاست‌ها باعث شده که علاوه بر افزایش جمعیت مناطق مرکزی ایران، نیاز مصرفی آب هم ایجاد بشود. در واقع جمعیتی به منطقه جذب شده که مابه ازای آن، منابع آبی وجود ندارد و به ناچار باید از آب‌های زیرزمینی بیش از حد استفاده شود. همین امر ما را درگیر بحران فرونشت در مناطق مختلف از جمله در استان اصفهان کرده است.

 

جدی اشاره می‌کند که پس از مشاهده وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی، بسیاری از سد‌ها را دایر کردیم؛ به ویژه در سرشاخه‌های زاگرس میانی در لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه و بویراحمد و آب این سد‌ها را به استان‌های مرکزی انتقال دادیم با این ادعا که این آب برای مصرف شرب مردم است، اما این ادعا با نتیجه نهایی انتقال این آب‌ها همخوان نیست به طوری که امروز می‌بینیم بخش زیادی از این آب‌ها در اختیار صنعت است و حتی اگر خرج صنعت نشود، صرف آن جمعیت زیادی می‌شود که از نقاط دیگر به منطقه‌ای مانند اصفهان مهاجرت کرده اند.

 

منابع آبی اصفهان کفاف جمعیت ۵.۵ میلیونی را نمی‌دهد

او با اشاره به جمعیت پنج و نیم میلیونی استان اصفهان بیان می‌کند که منابع آبی این استان کفاف این جمعیت را نمی‌دهد و لذا مسئولان مجبور می‌شوند که از هر طریقی آب را تأمین کنند.

 

این کارشناس محیط زیست بیان می‌کند: با توجه به اینکه مناقشات جدی به دلیل انتقال آب بین استان‌های مختلف در سال‌های اخیر بروز کرده و اینکه بارندگی در بسیاری از سال‌های آبی خوب نیست و سد‌ها خالی شده، به ناچار فقط آب باید در اختیار شرب باشد نه محیط زیست، کشاورزی یا حتی صنعت؛ بنابراین می‌توان گفت که در ۲ دهه اخیر متولیان امر به سمت انتقال آب از خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر رفته اند. انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس صورت گرفته و آب را به استان یزد رسانده اند و حالا هم که موضوع اصفهان مطرح است.

 

اثرات انتقال آب در مبدأ، مسیر و مقصد

او اثرات انتقال آب را در مبدأ، مسیر و مقصد بررسی می‌کند و معتقد است که یکی از معضلات انتقال آب، شیرین کردن آب و ضایعات حاصل از آن است.

 

جدی به مسئولان توصیه می‌کند که برای برای انتقال آب از خلیج فارس استفاده نکنند، چون آب سکون بالایی دارد؛ بنابراین بهتر است آب شیرین کن‌ها در سواحل دریای عمان نصب شوند.

او به اثرات انتقال آب اشاره می‌کند؛ مانند اینکه برای این امر ناچاریم بسیاری از عرصه‌های طبیعی را برای لوله گذاری و کانال کشی تخریب کنیم. پوشش گیاهی بسیاری از بین می‌رود، خاک برداری‌ها رها می‌شود و بلااستفاده می‌ماند و بعضا تبدیل به منشأ ریزگرد می‌شود.

 

مشاور رسانه‌ای رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه به اثرات انتقال آب در مقصد اشاره می‌کند و می‌گوید: واقعیت امر این است که آب شیرین شده، هزینه بالایی دارد و منطق حکم می‌کند که این آب برای مصرف شرب باشد.

 

چرا استفاده از آب دریا برای صنایع منطقی نیست؟

استدلال او برای اینکه آب انتقال داده شده، برای مصارف کشاورزی و صنعت نباید استفاده شود، این است که کشاورزان باید روی بهره وری محصولات و اصلاح الگوی کشت تمرکز کنند.

صنایع هم باید جایی مستقر شوند که نزدیک یک منبع پایدار آب باشد، سطح تکنولوژی افزایش یافته باشد و مصرف آب بهینه شده و کاهش یابد. یا صنایع از آب‌های غیرقابل مصرف و تصفیه آن استفاده کنند.

 

جدی معتقد است که تا زمانی الگوی کشت اصلاح نشده و بهره وری در کشاورزی افزایش نیافته و صنایع تکنولوژی‌های خود را به روز نکرده یا ارتقا نداده اند، منطقی نیست از آب شیرین شده گران قیمت برای آنان استفاده شود.

او می‌گوید: مصرف شرب محدود است؛ عمده آب در کشاورزی و صنعت استفاده می‌شود. پس منطقی نیست که برای کشاورزی یا صنعت آب دریا را تصفیه کنیم و انتقال دهیم در صورتی که آنان روی راندمان و بهره وری خود کار نکرده اند، سطح تکنولوژی را بالا نبرده اند حتی در جای درست مستقر نشده اند.

 

این کارشناس محیط زیست نگاه اجتماعی و فرهنگی به موضوع انتقال آب هم مطرح می‌کند. از نظر او وقتی مسئولان در یک منطقه‌ای همواره به سمت شرایط مطلوب زندگی حرکت کنند، دیگران را به مهاجرت به این مناطق تشویق کرده اند. اثر فرهنگی انتقال آب هم این است که فرهنگ صرفه جویی در مصرف آب بین مردم را به چالش می‌کشد؛ مردمی که می‌بینند مسئولان برای رساندن آب به آنان چه هزینه‌هایی را متحمل می‌شوند، دیگر نیازی به مصرف بهینه از آب ندارند.

"مهاجرت کنند. او نتیجه می‌گیرد که این سیاست‌ها باعث شده که علاوه بر افزایش جمعیت مناطق مرکزی ایران، نیاز مصرفی آب هم ایجاد بشود"از طرف دیگر مردم شهر‌ها و استان‌های دیگر خود را در معرض بی عدالتی و تبعیض می‌بینند که بعضی از تنش‌های قومی و منطقه‌ای را هم دامن می‌زند.

 

می‌توان گفت اگرچه انتقال آب سریعترین راه حل برای بحران کم آبی صنایع استان اصفهان است، اما بدترین راه ممکن هم هست. از طرفی بی عدالتی که پدرام جدی بین چند استان مطرح می‌کند، در اصفهان می‌تواند بین اقشار مختلف مشاهده شود؛ کشاورزانی هر سال به زحمت آب برای کشت پاییزه خود فراهم می‌کنند و صنعت گرانی به سادگی آب شیرین شده گران قیمت در اختیار دارند!