قره‌باغ کوهستانی و چشم‌انداز منافع ایران

در روزهای گذشته آذربایجان و ارمنستان، ژست‌های انساندوستانه‌ای برای عادی‌سازی روابط نشان داده‌اند.

شرکت ملی نفت آذربایجان تایید کرده که به خاطر تعمیرات در خط لوله انتقال گاز روسیه از طریق گرجستان به ارمنستان، گاز روسیه برای چند هفته از طریق خطوط لوله آذربایجان به ارمنستان تحویل داده خواهد شد؛ موضوعی که مایه شگفتی بسیاری از ناظران شده است.

پایگاه خبری «ویرچوال آذ» آذربایجان، نزدیک به دولت این کشور پنج‌شنبه ۲۸ اسفند گزارش داد «تا چند ماه پیش اصولا به فکر کسی نمی‌رسید آذربایجان در تامین گاز ارمنستان مشارکت کند، اما اکنون حتی آذربایجان برای اتصال به نخجوان از خاک ارمنستان نیز آماده می‌شود».

رسانه‌های آذربایجان همچنین روز جمعه گزارش دادند که یک راننده آذربایجانی در مناطق آزاد شده نزدیک به خان‌کندی (به ارمنی استپاناکرت) دچار حمله قلبی شده و به خاطر وخامت وضعیت و نبود بیمارستان، فورا به خان‌کندی منتقل و تحت عمل جراحی قرار گرفته است.

در جنگ ۴۴ روزه که از ۲۷ سپتامبر آغاز شد، جمهوری آذربایجان بخش وسیعی از مناطق اشغال شده در سه دهه پیش توسط نیروهای ارمنستان را آزاد کرد، اما خان‌کندی و مناطق اطراف آن کماکان خارج از کنترل جمهوری آذربایجان است و توسط ارمنی‌ها اداره می‌شود.

در واقع سه دهه پیش، قره‌باغ کوهستانی، شامل خان‌کندی که اکثریت ساکنان آن ارمنی‌تبار بودند، به همراه هفت منطقه ترک‌نشین اشغال شد. مناطق ترک‌نشین در جنگ اخیر بازپس گرفته شد، اما طبق توافق آتش‌بس، نیروهای نظامی روسیه متعهد هستند تا پنج سال بر امنیت خان‌کندی و کریدوری که ارمنستان را به این منطقه وصل می‌کند، نظارت کنند تا تکلیف این منطقه مشخص شود. جمهوری آذربایجان می‌گوید این مناطق بخشی از خاک این کشور است و باید به سرزمین اصلی برگردد.

در این میان، طبق توافق آتش‌بس با واسطه‌گری روسیه، همچنین قرار شده است نخجوان از طریق خاک ارمنستان به آذربایجان متصل شود و نیروهای روسیه نظارت بر این کریدور را نیز بر عهده خواهند داشت؛ موضوعی که نگرانی‌هایی را در جمهوری اسلامی ایران دامن زده و این نگرانی‌ها و بعضا هشدارها در رسانه‌های داخلی و اظهارات برخی مقامات و نمایندگان مجلس نیز بازتاب داشته است.

کریدورها و منافع ایران

طی سه دهه گذشته همواره ترانزیت کالا، محصولات نفتی، گاز و تردد ساکنان نخجوان از طریق خاک ایران به جمهوری آذربایجان ممکن بود؛ اگرچه نخجوان یک باریکه مرزی مشترک با ترکیه نیز دارد. اما با باز شدن کریدور آذربایجان-‌ارمنستان-‌نخجوان دیگر نیازی به عبور از خاک ایران نخواهد بود.

از طرف دیگر ترکیه و جمهوری آذربایجان توافق کرده‌‌اند که به زودی خط لوله گازی نیز به نخجوان کشیده شود و گاز جمهوری آذربایجان از طریق ترکیه به نخجوان تحویل داده شود.

نخجوان از طریق ایران سالانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز آذربایجان را تحویل می‌گیرد. اما طی دو سال گذشته «کریدور گازی جنوبی» نیز آغاز به کار کرده که گاز جمهوری آذربایجان را به گرجستان و ترکیه و از آنجا به اروپا تحویل می‌دهد.

بدین ترتیب، تنها کریدور آذربایجان-‌ارمنستان-‌نخجوان نیست که ایران را دور می‌زند، بلکه کریدور گازی جنوبی نیز بخشی از گاز آذربایجان را از طریق ترکیه به نخجوان خواهد رساند؛ آن هم ۵۰۰ میلیون متر مکعب در سال.

بدین ترتیب عملا نیازی به خطوط لوله جمهوری اسلامی برای انتقال گاز آذربایجان به نخجوان باقی نخواهد ماند.

البته، ناگفته پیداست که اتصال نخجوان و آذربایجان از طریق ارمنستان اگرچه به زیان ایران است، اما ایران نیز امیدهای دیگری دارد.

سه منطقه از هفت منطقه آزاد شده در جریان جنگ قره‌باغ کوهستانی، هم مرز با ایران است و اتفاقا ۶۰ درصد کل آوارگان سه دهه پیش آذربایجان، از همین سه منطقه فضولی، جبرائیل و زنگلان هستند.

" قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی منطقه ناگورنو قره‌باغ بر اساس حقوق بین‌الملل منطقه قره‌باغ متعلق به جمهوری آذربایجان است"جمهوری آذربایجان در نظر دارد ۲۵ میلیارد دلار برای بازسازی مناطق آزاد شده هزینه کند. جمهوری اسلامی نیز امیدوار است شرکت‌ها و مصالح ساختمانی ایران در بازسازی این مناطق نقش پررنگی داشته باشند.

البته ایران تنها نیست و رقبای سرسختی مانند روسیه و ترکیه نیز برای مشارکت در این پروژه‌ها وارد گود شده‌اند.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  منطقه ناگورنو قره‌باغ

  بر اساس حقوق بین‌الملل منطقه قره‌باغ متعلق به جمهوری آذربایجان است. اما ارمنی‌ها بر این باورند که در دوران استالین این منطقه ارمنی‌نشین به"ناحق" به آذربایجان داده شده است. پس از ‌نخستین جنگ در سال ۱۹۹۰ و به‌رغم آتش‌بس در سال ۱۹۹۴، درگیری‌های پراکنده میان ارتش آذربایجان و نیروهای نظامی و شبه‌نظامی ارمنی در نواحی مرزی به دفعات رخ داده است.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  مذاکرات بی‌نتیجه

  الهام علی‌اف (راست) رئیس جمهور آذربایجان و نیکولا پاشینیان (چپ) رئیس جمهور ارمنستان در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال ۲۰۲۰

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  درگیری نظامی میان آذربایجان و ارمنستان

  سربازان آذربایجان در منطقه مرزی قره‌باغ با خمپاره مواضع ارتش ارمنستان را هدف قرارداده‌اند. تا کنون ده‌ها نفر کشته و مجروح شده‌اند.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  هر دو سو بر طبل جنگ می‌کوبند

  ارمنستان با اعلام وضعیت جنگی دست به سربازگیری زده و نیروهای ذخیره خود را فعال کرده است.

  آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد از روسای جمهوری دو کشور متخاصم خواسته که هر چه زودتر به درگیرهای نظامی پایان دهند. راه‌حل سازمان ملل برپایی مذاکرات صلح و اعزام ناظران سازمان امنیت و همکاری اروپا به منطقه است. اتحادیه اروپا نیز خواهان برقرار آتش‌بس فوری شده است.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  افزایش احساسات ملی‌گرایی

  تجمع مردم در باکو؛ بسیاری در آذربایجان خواهان الحاق قره‌باغ به این کشور هستند و حضور نیروهای ارمنی در این منطقه را "اشغال" بخشی از سرزمین خود می‌دانند.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  توپخانه آذربایجان

  به گفته ناظران بین‌المللی با توجه وضعیت موجود در منطقه و منافع متفاوت و بعضاً متناقض کشورهای درگیر، در این مناقشه طرفی به پیروزی نظامی دست‌ نخواهد یافت و تنها باید در پی راه‌حلی سیاسی بود.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  جنگی ریشه‌دار

  آمریکا و اتحادیه اروپا کشورهای ثالث را از مداخله مستقیم در این نزاع برحذر داشته‌اند. اما ترکیه در سال‌های گذشته دست به تجهیز ارتش آذربایجان زده است و نیروهای ارتش روسیه نیز در ارمنستان پایگاه دارند. روسیه حدود ۳۵۰۰ سرباز در منطقه گیومری و ایروان مستقر کرده است.

  "اما ارمنی‌ها بر این باورند که در دوران استالین این منطقه ارمنی‌نشین به"ناحق" به آذربایجان داده شده است"نیروهای روسیه در ارمنستان مجهز به واحدهای تانک، پدافند موشکی و ده‌ها هواپیمای جنگی هستند.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  انهدام تانک آذربایجان

  وزارت دفاع ارمنستان با انتشار شماری عکس و ویدئو مدعی شد که برخی از تانک‌ها و خودروهای زرهی آذربایجان را منهدم کرده است.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  خسارت مالی و جانی

  اولینا هوهانیشیان، ۷۰ ساله، در دهکده‌ای در منطقه قره‌باغ زندگی می‌کند. به گفته او جنگ برای ساکنان این منطقه جز ویرانی چیزی در پی ندارد. جمعیت منطقه قره‌باغ حدود ۱۴۵ هزار نفر است که اکثراً ارمنی هستند.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  فرار از مناطق جنگی

  نزاع بر سر منطقه قره‌باغ ۳۰ سال است که ادامه دارد. آتش‌بس میان دو کشور در سال ۱۹۹۴ این امید را بوجود آورد که راه‌حلی سیاسی یافته شود، اما درگیری‌های پراکنده در سال‌های گذشته نشان داد که هیچ‌یک از طرفین در پی حل بحران نیستند.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  سربازگیری

  هر دو کشور پس از آغاز نبردها دست به سربازگیری زده‌اند. ارمنستان که دارای ارتش کوچک‌تری در مقایسه با آذربایجان است، از مردان خواسته است که داوطلبانه به ارتش این کشور بپیوندند.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  نبرد در مناطق مرزی

  آذربایجان بارها گفته است که صلح دائمی در گرو بازگرداندن منطقه قره‌باغ به آذربایجان و پایان "اشغال" این منطقه توسط ارمنستان است.

  جنگ میان دو کشور در سال ۱۹۹۰ حدود ۳۰ هزار کشته بر جا گذاشت. در آن زمان نیز روسیه از ارمنستان طرفداری کرد. مذاکرات سرانجام در سال ۱۹۹۴ با توافقی بر سر آتش‌بس به پایان رسید، اما تنش‌ها هم‌چنان بر جا ماند.

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  مردان جوان در ایروان، آماده پیوستن به ارتش ارمنستان

  مقامات ارمنستان گفته‌اند که در صورت ادامه نبردها از روسیه کمک خواهند گرفت. سفیر ارمنستان در مسکو تاکید کرد که پایگاه روسیه در منطقه گیومری یکی از فاکتورهای تامین امنیت در قفقاز به شمار می‌‌آید. ماموریت سربازان روسی در ارمنستان تا سال ۲۰۴۴ در نظر گرفته شده است

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  مقایسه میان دو کشور

  ارمنستان: جمعیت؛ ۲ میلیون و ۹۵۸ هزار نفر/ مساحت ۲۹۷۴۰ کیلومتر مربع/ تولید ناخالص داخلی ۱۲ میلیارد دلار/ ارتش ۴۷ هزار نفر/ بودجه ارتش ۶۳۴ میلیون دلار آذربایجان: جمعیت ۱۰ میلیون و ۲۳ هزار نفر/ ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع/ تولید ناخالص داخلی ۵/ ۳۷ میلیارد دلار/ ارتش ۲۱۶ هزار نفر/ بودجه ارتش ۲/ ۲ میلیارد دلار داده‌ها از مرکز آمار آلمان

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  طرفداری رئیس جمهور ترکیه از آذربایجان

  رجب طیب اردوغان درباره درگیری‌های اخیر گفت: «ترکیه به ایستادن در کنار برادران آذربایجانی با تمام امکانات خود ادامه می‌دهد.

  "پس از ‌نخستین جنگ در سال ۱۹۹۰ و به‌رغم آتش‌بس در سال ۱۹۹۴، درگیری‌های پراکنده میان ارتش آذربایجان و نیروهای نظامی و شبه‌نظامی ارمنی در نواحی مرزی به دفعات رخ داده است"فقط با عقب‌نشینی فوری ارمنستان از مناطق اشغال شده آذربایجان است که منطقه روی صلح و ثبات را خواهد دید.»

• قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی

  استقبال از سربازان آذربایجان

  تبادل آتش میان نیروهای دو کشور در روز یک‌شنبه ۲۷ سپتامبر آغاز شد. هر دو طرف دیگری را مسئول شروع جنگ می‌دانند. روسیه و ایران به عنوان همسایگان این کشورها پیشنهاد میانجیگری داده‌اند.

حل مناقشه‌ای به قدمت قره‌باغ کوهستانی در دریای خزر

به فاصله اندکی بعد از آزادسازی قره‌باغ کوهستانی و هفت منطقه دیگر، رؤسای جمهور ترکمنستان و آذربایجان دوم بهمن‌ امسال بصورت غیرمنتظره‌ای اعلام کردند که بعد از ۳۰ سال اختلاف، توافق کرده‌اند میدان نفتی کپز (به ترکمنی سردار) را بصورت مشترک مورد بهره‌برداری قرار دهند.

نکته جالب این‌که، میدان یاد شده توسط غول نفتی روسیه، شرکت «لوک‌اویل» توسعه خواهد یافت و نفت و گاز آن از طریق ترکیه به بازارهای اروپایی صادر خواهد شد.

شرکت ملی نفت آذربایجان، سوکار، در گفتگو با دویچه وله می‌گوید طبق ارزیابی‌های اولیه که دهه‌ها قبل (در دوران اتحاد جماهیر شوروی) انجام شده، این میدان حاوی ۵۰ میلیون تن نفت و ۱۰۰ میلیارد متر مکعب گاز است. با احتساب قیمت‌های کنونی نفت و گاز، ارزش ذخایر این میدان بیش از ۳۰ میلیارد دلار است.

سوکار می‌گوید با مطالعات جدید و تکنولوژی‌های پیشرفته احتمالا برآوردهای اولیه درباره میزان ذخایر نفت و گاز این میدان افزایش یابد.

دو کشور برای سه دهه بر سر مالکیت این میدان در دریای خزر اختلاف داشتند و مهم‌ترین دلیل مخالفت ترکمنستان با تعیین رژیم حقوقی دریای خزر، اختلاف با آذربایجان بر سر همین میدان نفتی‌-گازی بود.

قبلا آذربایجان، روسیه و قزاقستان قراردادهای دوجانبه و سه‌جانبه برای تقسیم بستر دریای خزر میان خود بر اساس فرمول «خط منصف و شکل سواحل» امضا کرده بودند که با این فرمول، سهم ایران، آذربایجان و روسیه از دریای خزر کمتر از ۲۰ درصد و سهم قزاقستان و ترکمنستان بیشتر از ۲۰ درصد است؛ اما ترکمنستان به خاطر اختلاف بر سر مالکیت میدان کپز با آذربایجان، هیچ وقت زیر بار توافق با همسایه‌ها نمی‌رفت. ایران نیز که طبق فرمول یاد شده تنها ۱۳ درصد از خزر را به دست می‌آورد، می‌گوید هیچ یک از توافقات انجام شده میان همسایه‌های شمالی را به رسمیت نمی‌شناسد و باید کشورهای ساحلی، توافق پنج‌جانبه با مشارکت همه کشورها امضا کنند.

ترکمنستان و آذربایجان نام میدان مورد مناقشه را نیز به میدان «دوستلوق» (دوستی) تغییر داده‌اند.

الهام شبان مدیر مرکز مطالعات نفت خزر می‌گوید قرارداد توسعه این میدان از نوع «مشارکت در تولید» خواهد بود، یعنی شرکت لوک‌اویل روسیه به خاطر سرمایه‌گذاری و توسعه پروژه، مالک بخشی از ذخایر و نفت و گاز تولیدی آن خواهد بود.

به گفته او، این میدان نفتی با میدان «آذری» جمهوری آذربایجان در دریای خزر تنها ۱۵ کیلومتر فاصله دارد و از آنجا تا باکو خطوط لوله دریایی گازی و نفتی موجود است: «بنابر این زیرساخت‌های لازم برای انتقال نفت و گاز میدان دوستلوق از هم‌اکنون آماده است و نیازی به سرمایه‌گذاری جدید ندارد.»

آقای شبان در ادامه می‌گوید از باکو تا اروپا کریدور گازی جنوبی و از باکو تا بندر جیهان ترکیه نیز خط لوله نفتی موجود است و بنابر این به محض بهره‌برداری از میدان یاد شده، هم گاز و هم نفت آن به راحتی می‌تواند راهی بازارهای اروپایی شود.

* مطالب منتشر شده در این صفحه صرفا بازتاب دهنده نظر و دیدگاه نویسندگان آن است.

.