ادبیات دفاع مقدس نباید انحصاری باشد/ پرداختن به سوژه‌های استانی رویکرد جدید نشر سوره مهر

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- طهورا میرزایی‌زاده؛ همزمان با هفته دفاع مقدس نشست رونمایی کتاب «خانه عمو حسین» به قلم مصطفی زمانی‌فر، نویسنده خوش ذوق یزدی، با موضوع رشادت‌های رزمندگان یزدی در دوران دفاع مقدس، روز گذشته با حضور این نویسنده و همراهی خانم مرتضایی‌فر و آقای صلاحی، نمایندگان و روابط عمومی انتشارات سوره مهر، به میزبانی خبرگزاری دانشجو برگزار شد.

مصطفی زمانی‌فر، از سال ۸۹ با قدم گذاشتن در فضای مصاحبه و تاریخ شفاهی، وارد عرصه پژوهشگری دفاع مقدس شده‌است و به مرور از سال ۹۴ وارد وادی نویسندگی شده‌است. «خانه عمو حسین» پنجمین اثر اوست که توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است. از دیگر آثار مهم این نویسنده، «سالار تکریت» است و به خاطرات جانباز و آزاده دفاع مقدس، سید حسین سالاری پرداخته و توسط همین انتشارات به چاپ رسیده است.

داستان خانه عمو حسین، روایت واقعه رزمندگان یزدی در خط پدافندی کوشک یا منطقه پاسگاه زید است، که در ۲۵ مهرماه ۱۳۶۳ مورد حمله و تک غیرمنتظره رژیم بعثی قرار می‌گیرد و یزدی‌ها با دفاع جانانه و ابتکارات خود، مقابل تک رژیم بعثی و عراق ایستادند و اجازه پیشروی به آنان را ندادند.

زمانی‌فر درباره سوژه‌ای که در کتاب به آن پرداخته‌است گفت: «دفاع مقدس در دل خود یک سری وقایع و حوادثی دارد که شاید کسی به آن نپرداخته، چرا که این حوادث و وقایع در تاریخ دفاع مقدس استان‌ها مخفی بودند. وقایع مربوط به استان‌ها، تیپ و لشگر‌های استان‌ها که در دفاع مقدس نقش داشته‌اند مخفی مانده و افراد از آن‌ها مطلع نیستند. من بهتر دیدم به سراغ موضوعات دفاع مقدسی در استان یزد بروم و ببینم کدام یک از آن‌ها مهم‌تر است و کدام اثرگزاری بیشتری دارند.

"وقایع مربوط به استان‌ها، تیپ و لشگر‌های استان‌ها که در دفاع مقدس نقش داشته‌اند مخفی مانده و افراد از آن‌ها مطلع نیستند"واقعه پاتک زید، یک مقطع جذاب و جالب بود و من از قبل با آن آشنا بودم و تصمیم گرفتم این واقعه را بازخوانی و روایت کنم. یک مقطع قابل توجه و برجسته کتاب موضوع تونلی است که در آن منطقه کنده می‌شود و در این واقعه مورد استفاده قرار می‌گیرد ان‌شاالله توانسته باشم خوب به آن پرداخته باشم.»

به گقته نویسنده کتاب پژوهش‌های اولیه این کتاب چهار سال به طول انجامیده است تا در نهایت به روایتی روان، دلنشین، ساده و همه فهم از واقعه پاتک زید درآمده است. واقعه‌ای که محسن رفیق دوست، وزیر وقت سپاه آن زمان نیز، لقب پیروز را به افراد تیپ ۱۸ الغدیر که این رشادت را رقم زده اند، داده است.

زمانی‌فر نکات برجسته این چهار سال پژوهش و مصاحبه را چنین بیان کرد: «نکته‌ای که در بازروایی یک واقعه دفاع مقدسی، واقعه‌ای که چندین سال از آن می‌گذرد، مهم است، راستی‌آزمایی مطالب جمع‌آوری شده‌است. چرا که بخش کمی از اطلاعات از اسناد در دسترس به دست می‌آید، اما بخش اعظم آن باید با مصاحبه از افراد جمع آوری شود تا بتوان این واقعه را روایت و بازخوانی کرد. در بین حرف‌ها تناقضاتی در می‌آمد و از یک اتفاق واحد، افراد مختلف تعریف‌های متعددی داشتند که تطبیق دادن این‌ها باهم و راستی آزمایی آن‌ها یک بخش عمده، مهم، دشوار و زمان‌بر بود.»

همچنین وی افزود: «نکته مهم دیگر راجع به این کار این است که وقتی می‌خواهید یک مجموعه واحد، یعنی افراد مختلفی که در یک ماجرا نقش داشته‌اند را بیاورید، بسیار مهم است که به شکلی روایت کنید که بعد‌ها این کار و کتاب از منظر اینکه اتفاقات به این صورت نبوده‌اند، زیر سوال نرود.

این از جهتی دوباره به راستی آزمایی برمی‌گردد. ولی ارتباط خوبی که با افراد تاثیرگذار و بسیاری از رزمندگان معمولی این واقعه برقرار و حفظ شد بی تاثیر نبوده و از نکات برجسته این کار به حساب می‌آید. حتی اسامی و عکس آن‌ها در پیوست کتاب آورده شده و فکر می‌کنم این موضوع هم خیلی در کتاب‌های دیگر تکرار نشده باشد که اسامی مصاحبه شوندگان به همراه عکسشان را در آخر کتاب بیاوریم.»

از آنجا که یکی از انتخاب‌های مهم برای هر کتاب، نام آن کتاب است، زمانی‌فر درخصوص چرایی انتخاب نام «خانه عمو حسین» برای کتاب خود گفت: «در اردکان یزد پیرمردی به نام حسین میرجهانی زندگی می‌کرد که البته او در سال ۹۷ به رحمت خدا رفت. در جبهه بچه‌های یزد به او عمو حسین می‌گفتند. آقای میرجهانی در این منطقه نقش اصلی را در کندن تونل داشتند، که مزیت‌های آن و اینکه چرا آنجا کنده شده است را خواننده در کتاب می‌تواند بخواند.

"من بهتر دیدم به سراغ موضوعات دفاع مقدسی در استان یزد بروم و ببینم کدام یک از آن‌ها مهم‌تر است و کدام اثرگزاری بیشتری دارند"عمو حسین در خانه خودش کار می‌کند و خانه او همان تونل است! به همین دلیل این نام را برای کتاب انتخاب کردم.»

همچنین این نویسنده دفاع مقدس اظهار داشت باتوجه به موضوع کلیشه شدن کتاب‌های دفاع مقدس، با در نظر گرفتن محور اصلی روایت‌ها که استقرار تیپ ۱۸ الغدیر در منطقه و پاتک زید بوده است، دیگر روایت‌ها را حول همین محور اصلی با حفظ سادگی و اصالت آن‌ها تنظیم کرده و با اندکی پرداخت برای خارج شدن روایت از حالت خام آن را عرضه کرده است، تا روایت را از فضای کلیشه و مباحثی که می‌بینیم بعضا در کتاب‌های دفاع مقدس تکرار می‌شوند و آن‌ها را خیلی خواندنی هم نمی‌کند، دور کند.

زمانی‌فر درباره مخاطب «خانه عمو حسین» بیان کرد: «درکار‌های دفاع مقدس اگر بخواهیم نگاه جناحی داشته باشیم، کتاب به دست قشر خاصی می‌رسد، کمااینکه الان همینطور است؛ مگر اندک کتاب‌هایی که اسم و رسم پیدا می‌کنند و روی آن‌ها تبلیغ انجام می‌شود و به دست افراد زیادی می‌رسند؛ و واقعا جدای از قشر ارزشی‌مان که افراد معتقدی هستند، آن‌هایی که غیر از این قشر به سراغ کتاب‌های دفاع مقدسی می‌روند و آن‌ها را می‌خوانند، اکثرا راضی هستند. بنظرم خانه عمو حسین نیز بااینکه حالت تاریخی دارد، ولی از روایت خشک و خسته کننده فاصله گرفته است، مخاطبش عام است. قشر جوان و بزرگسال بصورت عام، می‌توانند این کتاب را بخوانند.

از دیگر نکات برجسته این کتاب به گفته نویسنده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تلاش برای استفاده از درون مایه طنز و روایت همه جانبه زندگی در آن منطقه که باعث می‌شود مخاطب در کتاب صرفا با اطلاعات مستند و تاریخی عملیات مواجه نباشد بلکه روایتی‌ست که هرکس می‌تواند مخاطب آن باشد.

همچنین کتاب از سه فصل به هم پیوسته تشکیل شده است که ابتدا خواننده در آن با فضا و موقعیت منطقه آشنا می‌شود، سپس در فصل دوم بحث تونل به میان می‌آید و در انتها اصل کار و ماجرای تک عراق و پاتک بچه‌های یزدی را بازگو می‌شود. در چنین کتابی که یک واقعیت مستند به حساب می‌آید و خیال نویسنده درآن دخیل نبوده است، طبق نظر نویسنده استفاده از پاورقی برای اقناع مخاطب و دادن اطلاعات تکمیلی لازم است.

یکی دیگر از نکات برجسته کتاب این است که زمانی‌فر با طراحی صفحات جداگانه برای ۲۸ شهیدی که عکسشان در انتهای کتاب آورده شده است به معرفی این شهیدان و آوردن پاراگرافی از وصیت‌نامه آن‌ها پرداخته است تا شهدای استان‌ها نیز از گمنامی دربیایند.

وی همچنین بیان کرد: «دوستان در حوزه هنری و انتشارات سوره مهر برای خاص شدن طراحی جلد و ترکیب رنگی و نوع کاغذ و تایپوگرافی روی جلد که در ظاهر کتاب می‌توان به آن اشاره کرد، بسیار زحمت کشیدند؛ و این جز محاسن کار است، اگر یک مجموعه دست به دست هم ندهند هیچ وقت یک کتاب خوب تولید نمی‌شود.»

زمانی‌فر درخصوص پرداختن به سوژه‌های پشت جبهه و اتفاقاتی که در شهر‌ها در دوران جنگ می‌افتاده و سوژه‌های کمتر دیده شده در حاشیه جنگ، فارغ از عملیات‌ها و رزمندگان و فرماندهان در میدان نبرد، نیز گفت: «پرداختن به این سوژه‌ها باید در اولویت باشد، بنظرم سیاست تعریف شده‌ای که یک کار جامع و گسترده‌ای درباره این سوژه‌ها انجام شود، نداریم و نمونه‌هایی هم که می‌بینید چاپ می‌شوند کم و حداقلی هستند. بی تعارف آن چیز‌هایی که در دفاع مقدس اتفاق افتاده و به کتاب و مستند تبدیل شده اند شاید به ده درصد هم نرسند.

باید برای ما دغدغه شود که این کار را انجام دهیم.

بخش روایت‌های زنانه مثل خاطرات همسران شهدا و بانوانی که در جنگ نقش داشتند مثل کتاب دا و فرنگیس و .. این روایت‌ها هم جذاب‌ترند و هم مخاطب دارند، ولی تعداد روایات و افرادی که به آن‌ها پرداخته شده است یک در هزار اند. امیدوارم سیاست‌ها در این راستا تعریف شوند. بنده هم در سهم خود، هرچقدر بتوانم هم نویسندگان دیگر را تشویق می‌کنم که وارد این فضا شوند، هم خودم حتما سراغ چنین سوژه‌هایی خواهم رفت.»

در این میان زینب مرتضایی‌فر، معاون روابط عمومی انتشارات سوره مهر، درخصوص سیاست‌های حوزه هنری و انتشارات سوره مهر در پرداخت به سوژه‌های دفاع مقدس بیان کرد که پرداختن به سوژه‌های استانی و جزئی‌تر شدن روایت‌ها رویکرد فعلی حوزه هنری و انتشارات سوره مهر است؛ و همه مراکز استانی در حوزه هنری فعال هستند و موظف‌اند سالانه در این زمینه تولید داشته باشند تا روایت‌هایی از زرمندگان هر استان در دوران دفاع مقدس داشته باشیم که شامل نکات تاریخی مهمی هستند.

وی همچنین تاکید داشت خوانده شدن اثر توسط مخاطبان و حفظ پیوند و ارتباط با مخاطب، برای حوزه هنری بسیار اهمیت دارد و تاکنون کتاب‌ها هر دو نکته را داشته اند. یعنی هم نکات تاریخی را به عنوان سند در خودشان دارند و هم روایت‌هایی در خود دارند که مخاطب می‌تواند با آن ارتباط خوبی بگیرد.

"واقعه پاتک زید، یک مقطع جذاب و جالب بود و من از قبل با آن آشنا بودم و تصمیم گرفتم این واقعه را بازخوانی و روایت کنم"همچنین بحث روایت‌های زنانه که عمدتا شامل روایت‌های همسران شهدا می‌شود هم با جدیت درحال پیگیری است.

در پایان نشست نیز، زمانی‌فر مطالبه‌ای را درخصوص بسط فضای کار و خروج از انحصار در حوزه دفاع مقدس بیان کرد: «دفاع مقدس را نباید خاص کنیم. ناشرانی هستند که در موضوع دفاع مقدس تخصصی کار می‌کنند، ولی تعداد آن‌ها کم است. چقدر ناشر در سطح کشور داریم؟ آیا این‌ها نمی‌توانند وارد این فضا شوند؟ قطعا می‌توانند! باید حمایت شوند، دیده شوند و متولیان امر به سراغ آ‌ن‌ها رفته و تشویق‌شان کنند. از وزارت ارشاد بگیرید تا تمام مجموعه‌هایی که در حوزه دفاع مقدس کار می‌کنند.

بنظرم باید یکی از وظایف اصلی آن‌ها، این باشد تا دفاع مقدس را از انحصاری بودن در بیاوریم. اگر این اتفاق نیوفتد بعدا پشیمان می‌شویم که چه مواردی را از دست دادیم و فرصت نشد روی آن‌ها کار کنیم.

بسیاری اوقات ما موضوع را در اختیار می‌گیریم و اجازه نمی‌دهیم کسی که توانمند است روی آن کار کند و آن موضوع می‌ماند و شاید هیچ وقت هم روی آن کار نشود. تا دیر نشده باید به داد خاطرات و وقایعی که از دفاع مقدس باقی مانده برسیم.»