با کمیاب‌ترین سنگ‌های جهان آشنا شوید

غزال زیاری: مواد معدنی در سراسر این کره خاکی پخش هستند؛ از عناصر براق و درخشان روی شن و ماسه‌های سواحل گرفته تا جواهرات واقعی پنهان.

طبق گزارش انجمن زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا، مواد معدنی، عناصر یا ترکیباتی طبیعی و البته غیرآلی هستند؛ بدین معنی که در ترکیبات‌شان کربن یافت نمی‌شود. هر نوع ماده معدنی در ساختار داخلی خود، دارای نظم و ترکیب شیمیایی خاص و منحصر به فردی است و از همین رو، شکل و فرم بلور هر ماده معدنی و دیگر ویژگی‌ها و خواص فیزیکی آن متفاوت خواهد بود.

نایاب‌ترین ماده معدنی دنیا

نایاب‌ترین ماده معدنی در دنیا، کیاوتویت (kyawthuite) نام دارد؛ کریستالی که در منطقه موگوک در میانمار یافت می‌شود. این ماده معدنی در پایگاه داده‌های مواد معدنی Caltech این‌گونه توصیف شده: "یک سنگ جواهر نارنجی رنگ کوچک (۱.۶۱ قیراطی)" و انجمن بین‌المللی کانی‌شناسی هم این ماده را در سال ۲۰۱۵ به رسمیت شناخته است که البته اطلاعات کمی در مورد کیاوتویت وجود دارد.

دومین ماده معدنی نادر دنیا چیست؟

پینایت! ماده‌ای که به‌صورت کریستال‌های شش‌ضلعی و به رنگ قرمز تیره است و البته در معدود مواردی به رنگ صورتی نیز دیده می‌شود. البته این روزها، این ماده بیشتر و ساده‌تر از گذشته یافت می‌شود ولی همچنان ماده‌ای نادر به شمار می‌آید و ساختار شیمیایی‌اش به نحوی است که آن را تبدیل به یک معمای علمی کرده است.

جرج راسمن، پروفسور کانی‌شناسی در CalTech که از دهه ۱۹۸۰ برروی پینیت تحقیق می‌کند و اطلاعات گسترده‌ای درباره تمام نمونه‌های یافته شده پینایت دارد و همه آنها را با بهره‌گیری از میکروسکوپ بررسی کرده، در این رابطه گفته:«در سال ۱۹۵۲، آرتور پین، کلکسیونر و فروشنده جواهرات در انگلیس، دو کریستال زرشکی‌رنگ در میانمار به دست آورد.»

آقای پین فکر می‌کرده که این کریستال‌ها یاقوت هستند؛ چرا که میانمار به داشتن یاقوت شهرتی جهانی دارد؛ ولی گویا آنچه او در میانمار یافته بود، چیزی نادرتر از یاقوت بوده.

نام پینایت از نام‌خانوادگی آرتور پین گرفته شده و معمولا همراه با یاقوت و دیگر سنگ‌های قیمتی کشف و استخراج می‌شود. طبق گفته راسمن، از همین رو، پین تصور کرده که این کریستال‌ها یاقوت هستند و در سال ۱۹۵۴ آنها را برای تحقیقات بیشتر به موزه بریتانیا اهدا کرده.

یکی دیگر از نمونه‌های پینیت در سال ۱۹۷۹ در میانمار کشف شد و تا سال ۲۰۰۱، این سه کریستال، تنها نمونه‌های شناخته شده از پینیت در سراسر دنیا بودند.

اولین نمونه یافته شده از کریستال پینایت، بعدها توسط پروفسور راسمن آنالیز شد.

"هر نوع ماده معدنی در ساختار داخلی خود، دارای نظم و ترکیب شیمیایی خاص و منحصر به فردی است و از همین رو، شکل و فرم بلور هر ماده معدنی و دیگر ویژگی‌ها و خواص فیزیکی آن متفاوت خواهد بود"تحقیقات اخیر او درباره این ماده معدنی درسال ۲۰۱۸ در مجله Mineralogical منتشر شد که در بخشی از آن می خوانیم:«من تحقیقاتی را بر روی اولین نمونه پینایت انجام دادم. نتیجه این تحقیق عملا تبدیل به معیاری شد که برپایه آن، اکتشافات آتی درباره پینایت تائید شد.»

معمای رنگ پینایت در چیست؟

راسمن در تحقیق خود با استفاده از طیف‌سنج مادون قرمز، این ماده معدنی را در معرض تابش مادون قرمز قرار داد و برپایه نحوه جذب، بازتاب و ساطع کردن اشعه مادون قرمز، عناصری که پینایت را تشکیل داده‌اند تشخیص داد.

او با این طیف‌سنج، از لیزر برای پراکندگی نور مرئی، مادون قرمز یا فرابنفش بهره برد و بدین ترتیب با ارتعاش‌های منحصر به فرد مولکول‌های پینایت، توانست آنها را شناسایی کند.

راسمن در عین حال دریافت که دانشمندان موزه بریتانیا در تشخیص ترکیب شیمیایی این ماده اشتباه کرده بودند. آنها گرچه به‌درستی عناصر آلومینیوم، بور، کلسیم و اکسیژن را در پینایت تشخیص داده بودند ولی عنصر زیرکونیوم را در این ماده ندیده بودند.

نکته دیگری که راسمن متوجه آن شد، ماده‌ای بود که باعث قرمز رنگ شدن پینایت می‌شود؛ او مقادیری از وانادیوم و کرومیوم را در پینیت مشاهده کرد که باعث می‌شوند تا این ماده به طرز عجیبی شبیه به یاقوت به نظر برسد.

چرا پینایت ماده ای نادر است؟

اول به این دلیل که تنها در میانمار یافت می‌شود؛ ولی دلیل اصلی در ساختارش نهفته است؛ پینیت یک کریستال بورات است؛ یعنی حاوی عنصر بور است و در عین حال در آن عنصر زیرکونیوم نیز وجود دارد. نکته جالب توجه اینجاست که پیوند بور با زیرکونیوم، بسیار دشوار است و در حقیقت پینیت تنها ماده معدنی در طبیعت است که در آن این دو ماده با هم پیوند خورده‌اند و دلیل آن هم هنوز مشخص نیست.

به گفته راسمن تا پیش از این هرگز دو عنصر زیرکونیوم و بور در حجم قابل توجه در کنار هم در یک ماده دیده نشده بودند. در عین حال به نظر می‌رسد که این عناصر در کنار هم در مقایسه با دیگر عناصری که می‌توانند با آنها پیوند برقرار کنند، آنقدرها پایدار نیستند.

راسمن در این باره ادامه داد:« تا جایی که من می‌دانم، تاکنون کسی به‌صورت جدی برروی این موضوع که چه باعث تشکیل پینیت شده، تحقیقی انجام نداده و هیچ تحقیقی آزمایشگاهی دراین رابطه نیافته‌ام.»

چرا میانمار؟

صحبت‌های راسمن دراین باره که چرا پینایت و بسیاری از سنگ‌های ارزشمند دیگر مثل کیاوتویت در میانمار یافت شده‌اند در نوع خود جالب توجه است.

۱۸۰ میلیون سال پیش و زمانی که ابرقاره گوندوانا در حال تفکیک بود، منطقه هند کنونی به سمت شمال حرکت کرد و به جنوب آسیای فعلی برخورد کرد.

فشار و گرمای ناشی از این برخورد، گنجینه‌ای از این سنگ‌ها را تشکیل داد که بسیاری از آنها حالا سنگ‌هایی قیمتی هستند. او براین باور است که بور موجود در پینایت و دیگر موادمعدنی حاوی بور، احتمالا از دریاهای کم‌عمق در اطراف توده این خشکی تازه تشکیل شده آمده‌اند.

در طول این سال‌ها، افراد زیادی کریستال‌های فراوانی که به نظرشان پینایت می‌رسید را برای راسمن ارسال کرده‌اند. برخی از این کریستال‌ها، برای دهه‌ها از معرض دید عموم پنهان بودند و معمولا در کیسه‌های سنگ‌های قیمتی یا در دست دلالان و کلکسیونرهایی که آنها را به اشتباه شناسایی کرده بودند، پنهان شده بودند.

پینایت ماده مناسبی در ساخت جواهرات لوکس و شیک به شمار می‌رود و جزو مواد نادر است و به گفته راسمن ارزش هر قیراط آن حدود ۶۰ هزار دلار است. البته تعیین قیمت این ماده نسبی است ولی هرچه پینیت کم ایرادتر باشد، ارزش بالاتری خواهد داشت.

دلهره‌ها درباره استخراج معادن در میانمار

این روزها نگرانی‌های اخلاقی زیادی درباره استخراج معادن در میانمار که به‌عنوان دنیای عظیمی از سنگ‌های قیمتی و حتی نمونه‌هایی از جانوران کوچک ماقبل تاریخ که در کهرباها به دام افتاده‌اند، وجود دارد.

دیده‌بان حقوق بشر، اخیرا به موارد نقض حقوق بشر از سوی دولت نظامی میانمار که منافع زیادی از استخراج معدن می‌برد، توجه ویژه‌ای دارد. به نظر می‌رسد که در بسیاری از موارد، این استخراج‌ها در معادن ناایمن و آلوده به بیماری انجام شده و کار اجباری و کار کودکان نیز از دیگر موارد نقض حقوق بشر در این راستا هستند.

از همین رو، برخی کمپانی‌های جواهرسازی نیز به همین دلیل از خرید جواهرات استخراج شده از میانمار امتناع می‌کنند و برخی محققان حاضر به بررسی نمونه‌های ارسالی از میانمار نیستند.

این روزها استفاده از پینایت نسبت به قبل رواج بیشتری یافته و این ماده معدنی در مناطقی از میانمار از جمله وت‌لوو و ترین‌تاونگ بیش از پیش یافت می‌شود.

بدین ترتیب اگر چه حالا پینایت، کمیاب‌ترین ماده معدنی دنیا نیست، ولی هنوز هم یک جواهر کمیاب و واقعی به شمار می‌رود.

منبع: Livescience