ضرورت ساخت مستندهای مردم‌نگارانه

ارد عطارپور با تاکید بر ضرورت ساخت مستندهای مردم نگار گفت: می‌توانیم از آثاری مانند فیلم‌های فرهاد ورهرام نسبت به زندگی و آیین مردم که در گوشه و کنار دنیا زندگی می‌کنند، اطلاعاتی به دست آوریم اما متاسفانه در ایران به جز ورهرام فردی دیگری را نمی‌شناسم که به صورت پیوسته مستندهای مردم‌نگار بسازد. او دارای کارنامه پرباری است که روند آن از اواخر دهه چهل شروع شد. در گذشته یک موسسه دانشگاهی وجود داشت و از آنجا بود که این نسل رشد کرد. حتما ضرورتی وجود داشت که این تشکل شکل گرفت اما به دلایل مختلفی متاسفانه ادامه پیدا نکرد.

در ادامه برنامه «شب‌های مستند» موزه سینمای ایران فیلم «عروسی مقدس» با حضور فرهاد ورهرام، کارگردان و دکتر پروین ثقه‌الاسلام استاد دانشگاه و پژوهشگر میراث فرهنگی عصر روز گذشته ۵ دی ماه نمایش داده شد.

به گزارش ایسنا به نقل از روابط عمومی موزه سینما، فرهاد ورهرام بعد از نمایش فیلم درباره روند پژوهش مستند مردم‌نگاری «عروسی مقدس» گفت: در سال ۱۳۶۸ نصرالله کسرائیان از عکاسان شناخته شده، سفری به این روستا داشته است و این روستا و مراسم آیینی آن به واسطه عکس‌های کسرائیان به ایرانیان معرفی شد.

"حتما ضرورتی وجود داشت که این تشکل شکل گرفت اما به دلایل مختلفی متاسفانه ادامه پیدا نکرد"آن عکس‌ها در کتاب «سرزمین ما ایران» و کتاب «کردستان» منتشر شد.

وی ادامه داد: کسرائیان یک سال بعد از من خواست برای سفر به همان محل برویم. یادم می‌آید در سال هفتاد با وجود برف شدیدی که می‌بارید آن سفر را رفتیم. به دلیل شرایط جوی نامساعد نزدیک به ۳۰ روز در آن ده ماندیم و به عکاسی و کار پرداختیم. بعد از آن به وین رفتم و آلفرد یاناتا که معاون موزه مردم‌شناسی وین بود و به زبان فارسی صحبت می‌کرد، نسخه‌ای از فیلم «تاراز» که درباره کوچ بختیاری‌ها ساخته بودم را دیده بود. او از کارهای اخیرم پرسید و داستان منطقه را برای او گفتم.

از من خواست ایده ام را به صورت فیلم به او ارائه دهم. در سال ۷۲ فیلمبرداری این مستند را انجام دادیم و تا پایان سال ۷۴ نیز تدوین آن به طول انجامید.

فیلم مستند به مثابه اشیاء تاریخی

ورهرام با اشاره به عوامل مستند خاطرنشان کرد:متاسفانه یکی از فیلمبرداران این فیلم زنده یاد مرتضی پورصمدی مدتی پیش فوت کرد و گوینده اثر هم زنده یاد هوشنگ آزادی‌ور بود.

او درباره حفظ و ادامه دار بودن رسوم ‌ها در زمان حال گفت: متاسفانه این روزها آیین‌ها و مراسم ها کم رنگ شده است. مراسم پیرشالیار نیز که در نیمه بهمن برگزار می‌شود نیز به همین مسئله دچار شده است. من موضوعاتی که مقابل دوربین می‌برم را تعقیب می‌کنم. فیلمی درباره بختیاری‌ها در سال ۱۳۶۶ ساختم که در آن جامعه‌ کوچ نشین را تعقیب کردم.

"آن عکس‌ها در کتاب «سرزمین ما ایران» و کتاب «کردستان» منتشر شد.وی ادامه داد: کسرائیان یک سال بعد از من خواست برای سفر به همان محل برویم"امروزه شاهد هستیم بسیاری از این افراد کوچ‌رو، حاشیه نشین شهرها هستند.

وی ادامه داد: مراسمی که در فیلم شاهد آن بودید، دیگر به این شکل وجود ندارد. در این روستا، ساختمان‌ها و کوه‌ها برای ساخت خانه‌های تازه تخریب شده‌اند. همچنین ورود زیاد گردشگران و عکاسان باعث شده بزرگان روستا دیگر این مراسم را برگزار نکنند.

ورهرام با بیان اینکه فیلمی را بعد از سی سال ساختم که دیگر شباهتی به شکل سابق خود در اورامان ندارد، خاطر نشان کرد: در فصل بهار مراسمی در این خطه برگزار می‌شد که طی آن، دامداران به بدرقه اولین گروهی می‌پرداختند که به ییلاق می‌رفتند اما امروزه این دو مراسم کهن با یکدیگر ترکیب شده و دیگر شکل سابق خود را ندارند. این فیلم مانند اشیا یک موزه به حساب می‌آید و محققان می‌توانند از آن استفاده کنند.

وی درباره حضور پیوسته خود در منطقه اورامان بیان کرد: نکته جالب این است که اهالی فکر می‌کنند که من باید در تمام مراسم‌های آیینی حاضر باشم. گزارش این فیلم باعث شد جاده اورامان ساخته شود و دامنه خطوط و برق و تلفن به این منطقه کشیده شود.

اورامان ۹۹ پیر دارد که شامل موارد مختلفی است.

ورهرام ادامه داد: هنگام ساخت «پیرهای اورامان»، به سه پیرشالیار برخوردم که مربوط به دوره اسلامی بودند. آن‌ها پیش از اسلام دین‌های خود را داشتند. در ابتدای فیلم برای آنکه روایت را از طرف خود بازگو نکنم، آن را به متولی نسبت دادم به همین دلیل صدای گوینده هم متفاوت است و از جایی به بعد خودم صاحب روایت می‌شوم. به نظر من پیرشالیار یک شخصیت افسانه‌ای و اسطوره‌ای است.

حضور «عروسی مقدس» در جشنواره‌های تخصصی مردم‌شناسی

در ادامه ورهرام در پاسخ به سوال یکی از حضار مبنی بر حضور کم‌رنگ زنان در مراسم ها و آیین ها در فیلم گفت: زنان در این مراسم به جز پختن نان نقشی ندارند. اصولاً در بسیاری از مراسم‌های آیینی ما، خانم‌ها نقش پررنگی ندارند.

وی درباره دلیل مرمت نشدن این اثر گفت: من تنها کارگردان فیلم هستم و مالک آن، وزارت علوم اتریش است.

"بعد از آن به وین رفتم و آلفرد یاناتا که معاون موزه مردم‌شناسی وین بود و به زبان فارسی صحبت می‌کرد، نسخه‌ای از فیلم «تاراز» که درباره کوچ بختیاری‌ها ساخته بودم را دیده بود"البته نسخه‌ای از فیلم را در اختیار فیلمخانه ملی ایران گذاشتم تا جز سندهای آن باشد. «عروسی مقدس» یک فیلم مردم شناسی است و بارها دیده شده و در جشنواره‌های مختلف تخصصی حوزه مردم شناسی در کشورهای آلمان، هلند، کانادا، نروژ و...‌ حضور داشته است.

وی افزود: «عروسی مقدس» یک فیلم مردم شناسی است و ما حق نداریم در چنین آثاری صدا را از جای دیگر وارد کرده یا از موسیقی استفاده کنیم و نباید دست به تحلیل زده و برای مردم از صفت استفاده کنیم. فیلم «تاراز» که مالک آن هستم، در حال بازسازی است و از این بابت خوشحالم اما اگر این اتفاق هم نمی‌افتاد، نگاتیو زیبایی‌هایی دارد که برای من جذاب است. این نکته را هم بگویم که «عروسی مقدس» آخرین اثری بود که هوشنگ آزادی ور، گفتار آن را برعهده داشت.

نقش موزه‌ها در ساخت فیلم های مستند

در ادامه پروین ثقه الاسلام درباره نقش موزه‌ها در ساخت چنین فیلم‌هایی گفت: زمانی که من به عنوان مدیر مجموعه کاخ گلستان مشغول به کار بودم، تعدادی فیلم مستند ساخته شد. «آلبوم خانه» کاخ گلستان بعد از موزه انگلیس، دومین آلبوم خانه جهان است.

وی ادامه داد: ما وظیفه داریم علاوه بر تشویق مردم به بازدید از موزه‌ها، از داشته‌های میراثی خود استفاده کرده و آن را در اختیار مستند سازان قرار دهیم.

در مجموعه کاخ گلستان آلبوم خانه و مراکز اسناد از مراکزی هستند که جذابیت زیادی برای ساخت فیلم‌های مستند دارند.

وی ادامه داد: موزه‌های ما نظیر موزه ملی و آبگینه پتانسیل لازم را دارند تا به شکل‌های مختلف در چنین آثاری مورد توجه قرار گیرند. موزه مکانی است که باید داشته‌های خود را در  دید مردم قرار دهد. ما در آن مقطع تلاش می‌کردیم، دانشجویان هنر خصوصا هنرجویان رشته‌های سینما و نقاشی را جلب کنیم و از آن‌ها بخواهیم آثاری را درباره این موزه تولید کنند. امیدوارم چنین روندی همچنان ادامه دار باشد.

هنرمندان باعث پویایی موزه‌ها می‌شوند

این پژوهشگر بیان داشت: یکی از رسالت‌های مهم موزه‌ها این است که داشته‌های خود را در اختیار هنرمندان رشته‌های مختلف قرار دهند تا آثار نگهداری شده در این مراکز دیده شوند. امروزه مردم به موزه گردی عادت کرده‌اند، در حالی که در گذشته این‌گونه نبود.

"امروزه شاهد هستیم بسیاری از این افراد کوچ‌رو، حاشیه نشین شهرها هستند.وی ادامه داد: مراسمی که در فیلم شاهد آن بودید، دیگر به این شکل وجود ندارد"هنرمندان می‌توانند باعث پویایی، زنده بودن و معرفی موزه‌ها شوند.

تقته الاسلام درباره علت ماندگاری مستندهای مردم نگار گفت: در این رابطه قدرت کارگردانی سازنده این آثار، نقش مهمی دارد. اگر فیلم را کارگردانی با عشق و علاقه نساخته باشد، ماندگار نخواهد بود. باید به دنبال ماندگاری یک اثر برای سال‌های طولانی بود. می‌توان با ابتدایی‌ترین وسایل فیلمبرداری، اثر ماندگاری را تولید کرد. عشقی که کارگردان برای ساخت فیلم خود می‌گذارد، نسبت به مسائل تکنیکی امر مهم‌تری به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: از نظر من در فیلم مستند تنها ابژه، تکنیک کارگردانی و تدوین مهم نیستند و عشق کارگردان به سوژه است که اهمیت دارد.

فیلم‌های آقای ورهرام سرشار از عشقی اینچنین است. اگر فیلم فقط برای فروش یا تشویق ساخته شود، تاثیر زیادی نخواهد داشت. گاهی نیز موضوع فیلم برای فیلمساز مقدس می‌شود و این نکته بسیار مهم است.

در ادامه ارد عطارپور، از مستند سازان سرشناس که در جلسه حضور داشت، درباره ضرورت ساخت مستندهای مردم نگار گفت: می‌توانیم از آثاری مانند فیلم‌های فرهاد ورهرام نسبت به زندگی و آیین مردم که در گوشه و کنار دنیا زندگی می‌کنند، اطلاعاتی به دست آوریم اما متاسفانه در ایران به جز ورهرام فردی دیگری را نمی‌شناسم که به صورت پیوسته مستندهای مردم‌نگار بسازد. او دارای کارنامه پرباری است که روند آن از اواخر دهه چهل شروع شد. در گذشته یک موسسه دانشگاهی وجود داشت و از آنجا بود که این نسل رشد کرد.

"گزارش این فیلم باعث شد جاده اورامان ساخته شود و دامنه خطوط و برق و تلفن به این منطقه کشیده شود"حتما ضرورتی وجود داشت که این تشکل شکل گرفت اما به دلایل مختلفی متاسفانه ادامه پیدا نکرد.

سپس مهدی آزادی صدابردار این مستند نیز گفت: من برای اولین بار بود که به منطقه کردستان و اورامان می‌رفتم. البته بعدها در مستندهای دیگری با آقایان ضابطی جهرمی و فرهاد ورهرام در این منطقه همکاری داشتیم. مشکلی در رابطه با صدابرداری وجود نداشت اما صداگذاری فیلم چندان خوب نیست که شاید به این دلیل است که صداگذاران آلمانی زبان فیلم، فارسی را بلد نبوده‌اند.

برنامه «شب‌های مستند موزه سینمای ایران» با همکاری انجمن صنفی تهیه کنندگان مستند سینمای ایران، سه شنبه هر هفته ساعت ۱۷ در سالن فردوس برگزار می‌شود.

انتهای پیام