وضعیت بحرانی محیط زیست ایران و مشکلات محیط‌‌بان‌ها

جمشید محبت خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست، در گفت‌وگو با ایلنا از لزوم نصب دوربین روی لباس محیط‌‌بان‌ها برای ثبت وقایع و استفاده از آن در محاکم قضایی گفته است.

وی همچنین اشاره کرده است: «مشکلی که در حال حاضر گریبانگیر ماست مساله استفاده محیط‌‌بان‌ از سلاح است. بسیاری از محیط‌‌بانان قانون به‌کارگیری سلاح را به صورت فراگیر یاد نگرفته‌اند.»

جمشید محبت خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست

محیط‌‌بان‌ها، محافظان طبیعت

طبق آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، محیط‌‌بان به کسی گفته می‌شود که مسئولیت اجرای قوانین و مقررات مربوط به شکار، صید، حفاظت و بهسازی محیط زیست را در حوزه تحت حفاظت خود بر عهده دارد. محیط‌‌بان باید نسبت به تفاوت‌های بین پارک‌های ملی، مناطق حفاظت شده، پناهگاه حیات وحش، مناطق شکار ممنوع، تالاب‌های بین‌المللی زیستگاه‌های حیات وحش در مناطق آزاد اطلاعات کافی داشته باشد.

محیط‌‌بان‌های سازمان محیط زیست از نظر قوانین استخدامی کارمند دولت محسوب می‌شوند، اما با توجه به شرایط کاریشان، وضعیتی شبیه به نیروی انتظامی یا شبه نظامی دارند. با این حساب از حداقل امکانات برخوردارند. به طور مثال برای خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها در جنگل از شاخه درخت و یا بیل استفاده می‌کنند و با این که جزء ضابطان قضایی هستند، اما هیچ قانون حمایتی از آنها وجود ندارد.

محیط بانان ایرانی

روز جهانی محیط‌‌بان مصادف است با ۳۱ ژوئیه، سالروز تشکیل «اتحادیه جهانی رنجرها»، اما در ایران سالروز ولادت امام هشتم شیعیان به نام روز محیط‌‌بان نامگذاری شده، چرا که امام هشتم شیعیان به عنوان ضامن آهو مشهور است.

از آنجا که این روز بر اساس ماه قمری است و هر سال در تقویم خورشیدی تغییر می‌کند، از این رو نامی از روز محیط‌‌بان‌ در تقویم ایران دیده نمی‌شود.

وضع حیات وحش ایران بحرانی است

انقراض شیر ایرانی و ببر مازندران گویی درس عبرتی برای جامعه نشده است و همچنان شکار غیرمجاز و بی‌توجهی به حیات وحش در ایران ادامه دارد در ایران یوزپلنگ ایرانی، پلنگ ایرانی، سیاه گوش، گورخرایرانی، فک خزری، لاک‌پشت پوزه عقابی و گربه پلاس از جمله حیوانات در خطر انقراض هستند.

محیط بانان ایرانی

هوشنگ ضیایی، کارشناس حیات وحش و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد به تسنیم گفته است: «نسل بیشتر گونه‌های جانوری در کشور در خطر انقراض است و بسیاری از گونه‌های جانوری قبل از شناسایی شدن منقرض می‌شوند.» وی در ادامه گفته است: «در کشور ما محیط زیست به حال خود رها شده و به آن بها داده نمی‌شود.»

حسن اکبری، معاون زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست ضمن بیان وضعیت بسیار بحرانی یوز پلنگ ایرانی که تنها ۱۲ قلاده از آن باقی مانده است، از کمبود امکانات، عدم هماهنگی دستگاهها و نبود زیرساخت های حقوقی درست در کشور، گفته است: «وظایف ما گسترده و سنگین است در حالی که پتانسیل ما اندک سازمان حفاظت محیط زیست با ۲۵۰۰ محیط بان چقدر توان دارد؟ ۱۰۰ گونه مهره‌دار خاص در ایران هستند، که برخی از آنان در حال انقراض هستند، چون میش مرغ، گربه پلاس و گربه مصری اما همه انرژی ما صرف مسایل حاشیه‌ای می‌شود.»

مشکلات محیط‌‌بان‌ها

با این وضعیت بحرانی محیط زیست، نقش محیط‌‌بان‌ها بیشتر به چشم می‌آید. آنها با خطرات عبور از مسیرهای سخت، زندگی در مناطق بیابانی، کوهستانی، مواجهه با مواد سمی، تله‌های انفجاری و آتش روبرو هستند، اما در کنار مشکلات و خطرهای فراوان که محیط‌‌بان‌ها را تهدید می‌کند، بحث درگیری با شکار چنان غیرمجاز و حمایت نکردن قانون از آنها مهمترین دغدغه آنها است.

عیسی کلانتری رئیس وقت سازمان محیط زیست در سال ۹۹ عنوان کرده بود: «۴ درصد محیط‌‌بانان شهید شدند و ۷ درصد آنها جانباز شده‌اند. این رقم با توجه به نسبت جمعیتی محیط‌‌بانان، از نیروهای مسلح چه در زمان جنگ و چه پس از آن بیشتر است.»

یدالله همتی پناه

دی ماه امسال دو شکارچی غیرمجاز که سال گذشته در حین صید دستگیر شده بودند به یدالله همتی پناه محیط بان که آنها را دستگیر کرده بود حمله‌ کردند، انگشتان او را بریدند و گردن او را زخمی کردند.

یا فروردین امسال، در منطقه فیله خاص استان زنجان که به عنوان منطقه حفاظت شده است دو محیط‌‌بان دیگر به نام‌های مهدی مجلل و مکائیل هاشمی بر اثر اصابت گلوله شکارچیان جان باختند.

مهدی مجلل و میکائیل هاشمی

با این حساب چند روز پیش دیوان عالی کشور حکم قصاص برای یک محیط‌‌بان به نام برومند نجفی را تایید کرد. وی در تعقیب و گریز با شکارچیان غیرمجاز در منطقه حفاظت شده بیستون کرمانشاه با ‌شلیک به خودروی آنها باعث مرگ یکی از شکارچیان شده بود.

وبسایت تحلیلی راه دانا، در مقاله‌ای با عنوان «چرا محیط‌‌بانان وظیفه‌شناس مورد سوء قصد قرار می‌گیرند» به طرح پرسش‌هایی در مورد عدم حمایت قانون از آنها پرداخته و می‌نویسد: «چرا در دادرسی و تشکیل جلسات دادگاه، مفاد قانونی حوزه محیط زیست نسبت به تخریب‌ها و فجایع زیست محیطی چند سال گذشته به روز نشده است؟ چرا با محیط بان مانند یک فرد معمولی برخورد می‌شود نه مامور قانون؟» و ادامه داده است که :«قانونگذار باید با تدوین قوانین تکمیلی، حمایت و پشتیبانی از این قشر زحمتکش را فراهم کند.»

«انجمن یوز ایرانی» نیز در مطلبی با عنوان «قانون حامی شکارچی یا محیط‌‌بان؟» به این موضوع پرداخته که امنیت شغلی محیط‌‌بان‌ها بیش از پیش کاهش یافته و موجب بی‌انگیزگی آنها و جسارت بیشتر شکارچیان غیرمجاز شده و می‌نویسد: «در واقع محکومیت هر محیط‌‌بان در دادگاه، اعدام محیط زیست ایران است!»