چرا زنان ایرانی در عکسهای دوران قاجار غایب اند؟

به گزارش «مبلغ»- کتاب «تاریخ اجتماعی زنان در عصر قاجار» با رویکرد تاریخ اجتماعی از سوی دکتر سمیه سادات شفیعی، گرد آمده و به تدقیق زوایایی کمتر مطرح شده از زندگی زنان می‌پردازد. مطالعه دوران قاجار به جهت برخورداری از منابع متنوع و دسترسی آسان‌تر نسبت به دوره‌های پیشین، از جذابیت های پژوهشی بسیاری برخوردار است. این دوران شاهد ورود اولین جریان های مدرنیته و محمل شکل‌گیری آرمان‌های مشروطه‌ خواهی چون برابری، استبداد ستیزی و قانون‌گرایی بوده است. این کتاب مجموعه یازده مقاله از نه نویسنده است شامل دکتر سمیه سادات شفیعی، دکتر فاطمه موسوی ویایه، دکتر آتنا غلام نیارمی، دکتر محمد بیطرفان، دکتر علی باغدار دلگشا، دکتر سیده فاطمه سهیلی، سیده زهرا حسینی فر، معصومه بحیرایی، سولماز صدقی الهرد. در ادامه به معرفی بیشتر این کتاب پرداخته شده است:

مولفان کتاب بر این باورند که جنسیت در تعیین صورت‌بندی اجتماعی جامعه ایران نقش مهمی داشته و استیلای فرهنگی اجتماعی نظام پدرسالار بیش از پیش به تدقیق نظام قشربندی اجتماعی بر حسب پایگاه طبقاتی، منزلتی و بالتبع خرده فرهنگ‌ها مرتبط انجامیده است.

"به گزارش «مبلغ»- کتاب «تاریخ اجتماعی زنان در عصر قاجار» با رویکرد تاریخ اجتماعی از سوی دکتر سمیه سادات شفیعی، گرد آمده و به تدقیق زوایایی کمتر مطرح شده از زندگی زنان می‌پردازد"چنان‌که مطالعه متمرکز بر وضعیت زنان در این دوره گویای برخی ویژگی‌های ساخت اجتماعی جامعه و موقعیت زنان به خودی خود است.

بخش اول شرحی است بر ساختار نظام جنسیتی پدرسالار در این دوره با تحلیل داده‌های موجود، ابعاد، حدود و ثغور وضعیت اشتغال، آموزش و امور خانوادگی زنان از آشپزی تا طلاق را نشان می‌دهد. نویسنده توصیف می‌کند که چگونه زنان از فعالیت در عرصه سیاست و قدرت، آموزش و فرهنگ محروم بودند، بیشتر به مشاغل خانگی می‌پرداختند و در واحد اقتصادی خانواده گسترده مشغول بودند. در حوزه روابط خانوادگی نیز زنان در جایگاه فرودست و ابژه میل جنسی مردان و ازدیاد نسل قرار می‌گرفتند.

در بخش دوم، شناخت کار ویژه‌های شبستان قجری ورای تحلیل‌های غربی که غالبا با برچسب‌زنی اشتیاق بی‌حد جنسی به شاهان و منفعل‌پنداری زنان همراه بوده مجالی مهیا می‌سازد تا با چهره متفاوت این نهاد اجتماعی آشنا شویم. بخش سوم با تمرکز بر فراغت زنان در حوزه عمومی بطور تلویحی کار روزمره و پایگاه شغلی زنان در حوزه خصوصی را رسمیت می‌بخشد.

بخش چهارم مروری است بر وضعیت بهداشت عمومی، تشخیص و درمان پزشکی بیماری‌های زنان و به مدد داده‌های موجود ما را با وضعیت زنان در بیماری و عوارض جسمی و چگونگی برخورداری از درمان و بازگشت سلامت، دسترسی به خدمات پزشکی آشنا می‌سازد.

بخش پنجم به مطالعه تطبیقی باورهای عامیانه زنان و مردان در زندگی روزمره پرداخته است. به‌طوری‌که زنان در امتداد کارهای مرتبط با جایگاه نقشی خود در اموری چون نازایی، زایمان، مراقبت از نوزاد، جلب مهر و محبت و حفاظت در برابر موجودات خیالی و مردان در اموری چون رونق کسب‌وکار، افزایش محصول، فراوانی آب چاه و حفاظت، گرایش‌های خود به باورهای عامیانه را بروز می‌دادند.

بخش ششم جرایم ارتکابی زنان شامل نزاع خانوادگی و قتل، سرقت، زناکاری و روسپیگری را از نظر امکان و فرصت‌های زنان برای بزهکاری نشان دهد و با ترسیم وضعیت جرم زنانه و مجازات مربوطه به اهمیت جرایم جنسی و آستانه تحمل جمعی آن‌ها اشاره داشته و گویای آن است که همین معدود جرایم نیز آنقدر وجدان جمعی را به هراس انداخته که با مجازات‌های تنبیهی و زاجره از جمله مرگ شنیع پاسخ داده شده‌اند.

بخش هفتم گزارشی مبسوط از اولین تلاش‌ها برای تاسیس مدارس دختران و برگزاری برنامه‌های آموزشی، اطلاعات مفیدی درباره سهم و نوع فعالیت نیروهای اجتماعی سازمان یافته خارجی و یا مردان و زنان ایرانی در این مسیر در اختیارمان قرار می‌دهد.

بخش هشتم با مرور بر اولین مطبوعات زنان، پنداشت رایج از زن در آن مقطع را بعنوان باوری مَردمَدارانه معرفی و به تحلیل و واکاوی ابعاد آن می‌پردازد.

"مطالعه دوران قاجار به جهت برخورداری از منابع متنوع و دسترسی آسان‌تر نسبت به دوره‌های پیشین، از جذابیت های پژوهشی بسیاری برخوردار است"این بخش نشان می‌دهد پنداشت از زن آمیخته با مضامینی به شدت فرودستانه بود که بر ضعف، بیچارگی، محنت و رنج کنشگران دلالت داشت و جایگاه نازل منزلتی آنان را انعکاس می‌داد.

در بخش نهم و از منظر مطالعات فرهنگی ارتباطات، عناوین اولین مدارس دختران را گردآورده و ضمن توجه به مضامین، به تحلیل نشانه‌شناختی عناوین می‌پردازد. عناوین مدارس تابعی از آرمان‌های موسسان زن برای زن ایرانی و در عین حال عرصه‌ای برای کشاکش قدرت‌های عرفی و بومی جامعه ایران بر سر امر زنانه است.

کتاب «تاریخ اجتماعی زنان در عصر قاجار» با رویکرد تاریخ اجتماعی از سوی دکتر سمیه سادات شفیعی، گرد آمده و به تدقیق زوایایی کمتر مطرح شده از زندگی زنان می‌پردازد. مطالعه دوران قاجار به جهت برخورداری از منابع متنوع و دسترسی آسان‌تر نسبت به دوره‌های پیشین، از جذابیت های پژوهشی بسیاری برخوردار است. این دوران شاهد ورود اولین جریان های مدرنیته و محمل شکل‌گیری آرمان‌های مشروطه‌ خواهی چون برابری، استبداد ستیزی و قانون‌گرایی بوده است.

این کتاب مجموعه یازده مقاله از نه نویسنده است شامل دکتر سمیه سادات شفیعی، دکتر فاطمه موسوی ویایه، دکتر آتنا غلام نیارمی، دکتر محمد بیطرفان، دکتر علی باغدار دلگشا، دکتر سیده فاطمه سهیلی، سیده زهرا حسینی فر، معصومه بحیرایی، سولماز صدقی الهرد. در ادامه به معرفی بیشتر این کتاب پرداخته شده است:

مولفان کتاب بر این باورند که جنسیت در تعیین صورت‌بندی اجتماعی جامعه ایران نقش مهمی داشته و استیلای فرهنگی اجتماعی نظام پدرسالار بیش از پیش به تدقیق نظام قشربندی اجتماعی بر حسب پایگاه طبقاتی، منزلتی و بالتبع خرده فرهنگ‌ها مرتبط انجامیده است. چنان‌که مطالعه متمرکز بر وضعیت زنان در این دوره گویای برخی ویژگی‌های ساخت اجتماعی جامعه و موقعیت زنان به خودی خود است.

بخش اول شرحی است بر ساختار نظام جنسیتی پدرسالار در این دوره با تحلیل داده‌های موجود، ابعاد، حدود و ثغور وضعیت اشتغال، آموزش و امور خانوادگی زنان از آشپزی تا طلاق را نشان می‌دهد. نویسنده توصیف می‌کند که چگونه زنان از فعالیت در عرصه سیاست و قدرت، آموزش و فرهنگ محروم بودند، بیشتر به مشاغل خانگی می‌پرداختند و در واحد اقتصادی خانواده گسترده مشغول بودند. در حوزه روابط خانوادگی نیز زنان در جایگاه فرودست و ابژه میل جنسی مردان و ازدیاد نسل قرار می‌گرفتند.

در بخش دوم، شناخت کار ویژه‌های شبستان قجری ورای تحلیل‌های غربی که غالبا با برچسب‌زنی اشتیاق بی‌حد جنسی به شاهان و منفعل‌پنداری زنان همراه بوده مجالی مهیا می‌سازد تا با چهره متفاوت این نهاد اجتماعی آشنا شویم.

"این دوران شاهد ورود اولین جریان های مدرنیته و محمل شکل‌گیری آرمان‌های مشروطه‌ خواهی چون برابری، استبداد ستیزی و قانون‌گرایی بوده است"بخش سوم با تمرکز بر فراغت زنان در حوزه عمومی بطور تلویحی کار روزمره و پایگاه شغلی زنان در حوزه خصوصی را رسمیت می‌بخشد.

بخش چهارم مروری است بر وضعیت بهداشت عمومی، تشخیص و درمان پزشکی بیماری‌های زنان و به مدد داده‌های موجود ما را با وضعیت زنان در بیماری و عوارض جسمی و چگونگی برخورداری از درمان و بازگشت سلامت، دسترسی به خدمات پزشکی آشنا می‌سازد.

بخش پنجم به مطالعه تطبیقی باورهای عامیانه زنان و مردان در زندگی روزمره پرداخته است. به‌طوری‌که زنان در امتداد کارهای مرتبط با جایگاه نقشی خود در اموری چون نازایی، زایمان، مراقبت از نوزاد، جلب مهر و محبت و حفاظت در برابر موجودات خیالی و مردان در اموری چون رونق کسب‌وکار، افزایش محصول، فراوانی آب چاه و حفاظت، گرایش‌های خود به باورهای عامیانه را بروز می‌دادند.

بخش ششم جرایم ارتکابی زنان شامل نزاع خانوادگی و قتل، سرقت، زناکاری و روسپیگری را از نظر امکان و فرصت‌های زنان برای بزهکاری نشان دهد و با ترسیم وضعیت جرم زنانه و مجازات مربوطه به اهمیت جرایم جنسی و آستانه تحمل جمعی آن‌ها اشاره داشته و گویای آن است که همین معدود جرایم نیز آنقدر وجدان جمعی را به هراس انداخته که با مجازات‌های تنبیهی و زاجره از جمله مرگ شنیع پاسخ داده شده‌اند.

بخش هفتم گزارشی مبسوط از اولین تلاش‌ها برای تاسیس مدارس دختران و برگزاری برنامه‌های آموزشی، اطلاعات مفیدی درباره سهم و نوع فعالیت نیروهای اجتماعی سازمان یافته خارجی و یا مردان و زنان ایرانی در این مسیر در اختیارمان قرار می‌دهد.

بخش هشتم با مرور بر اولین مطبوعات زنان، پنداشت رایج از زن در آن مقطع را بعنوان باوری مَردمَدارانه معرفی و به تحلیل و واکاوی ابعاد آن می‌پردازد. این بخش نشان می‌دهد پنداشت از زن آمیخته با مضامینی به شدت فرودستانه بود که بر ضعف، بیچارگی، محنت و رنج کنشگران دلالت داشت و جایگاه نازل منزلتی آنان را انعکاس می‌داد.

در بخش نهم از منظر مطالعات فرهنگی ارتباطات، عناوین اولین مدارس دختران را گردآورده و ضمن توجه به مضامین، به تحلیل نشانه‌شناختی عناوین می‌پردازد. عناوین مدارس تابعی از آرمان‌های موسسان زن برای زن ایرانی و در عین حال عرصه‌ای برای کشاکش قدرت‌های عرفی و بومی جامعه ایران بر سر امر زنانه است.

در بخش دهم؛ محقق با دستمایه قراردادن و واکاوی خاطرات چهره‌هایی چون بی بی مریم بختیاری و مهین بانو به فرازهایی با محوریت موضوعات سیاسی، اقتصادی، جایگاه زنان پرداخته است و در خلال آن خوانندگان را با صراحت لهجه و بینش استراتژیک بی بی مریم نسبت به حل نابسامانی‌ها آشنا می‌کند.

بخش یازدهم به موضوع جذاب زنان به‌ عنوان سوژه عکاسی تمرکز یافته و ضمن بیان سیر تاریخی از این موضوع، دلالت‌های حضور و غیبت زنان در عکس‌های به جامانده آن دوره را برمی‌شمرند.

"نویسنده توصیف می‌کند که چگونه زنان از فعالیت در عرصه سیاست و قدرت، آموزش و فرهنگ محروم بودند، بیشتر به مشاغل خانگی می‌پرداختند و در واحد اقتصادی خانواده گسترده مشغول بودند"عکس‌های زنان قاجاری را به سه گروه محارم و عکس‌های خانوادگی، اروپاییان و نگاه شرق‌شناسانه و کاسبان با نگاه جنسی دسته‌بندی می‌کند. کتاب با چندین عکس که تصویر زنان آن دوره را نشان می‌دهد به پایان می‌رسد.

این کتاب توسط نشر ثالث در ۳۵۵ صفحه در تابستان ۱۴۰۰ منتشر شده و اکنون به چاپ ششم رسیده است.