مناظره صریح برسر «عملیات دماوند»/ نقش ارتش پهلوی در منطقه چه بود؟

به گزارش خبرنگار مهر، شب گذشته شنبه ۲۵ تیر ماه مراسم رونمایی، نقد و بررسی مستند «عملیات دماوند» به کارگردانی احسان مشکور و تهیه کنندگی محمد فریدونی و تولید مرکز مستند سفیر فیلم، در حوزه هنری برگزار شد.

در ابتدای این مراسم، مشکور کارگردان فیلم درباره ساخت آن گفت: در ابتدا به ما پیشنهاد داده بودند درباره همه جنگ‌های ایران مستند بسازیم. در نهایت جنگ ظفار انتخاب شد، متاسفانه برای ساخت این مستند با بی مهری ارتش مواجه شدیم به همین دلیل احتمال حضور نماینده‌ای از ارتش در مستند بسیار کم بود و حتی بعد از ساخت گفته‌اند که از مستند حمایت نمی‌کنند و به نوعی مانع نمایش این فیلم از صدا و سیما خواهند شد.

وی ادامه داد: تاکید می‌کنم این مستند تنها مستندی است که درباره جنگ ظفار ساخته شده است. برای ساخت این مستند با اطلاعات بسیاری روبرو بودیم اما در حوزه اسناد باز هم متاسفانه ارتش هیچ کمکی به ما نکرد. یادآوری می‌کنم در این جنگ ایرانی چریکی هم حضور داشته یعنی ایرانی در برابر ایرانی قرار گرفته است.

صادق زیباکلام و محمدعلی بهمنی قاجار و مهدی دزفولی مدیر جلسه دیگر سخنرانان این مراسم بودند.

زیباکلام: این مستند یک اثر حکومتی است

صادق زیباکلام درباره این مستند گفت: نمی‌دانم امشب اینجا چه کار می‌کنم. به من گفتند مستند درباره سوریه و کمی هم درباره جنگ ظفار است و ما هم آمدیم، از نظر من این مستند یک اثر حکومتی بوده و بیشتر می‌خواستند درباره آمریکا و انگلیس حرف بزنند.

وی ادامه داد: شاید برای برخی این مستند نکات جالب داشته است.

"برای ساخت این مستند با اطلاعات بسیاری روبرو بودیم اما در حوزه اسناد باز هم متاسفانه ارتش هیچ کمکی به ما نکرد"اما از نظر من یک تبلیغ حکومتی بود که بگوید ارتش ایران در دوره پهلوی نوکر آمریکا و انگلیس بوده، در چنین شرایطی کارگردان چه انتظاری دارد که ارتش با این مستند همراهی کند؟ در این مستند به این اشاره می‌کند که این جنگ به مردم ایران کاملاً بی ربط بوده، همانطور که مردم ایران نسبت به حضور ایران در سوریه دخالتی ندارند و در هر دو جنگ فقط حکومت‌ها دخیل بوده‌اند.

زیباکلام ادامه داد: در این مستند تنها می‌گوید که ارتش ایران مزدور بوده و شاه آن زمان هیچ نقش و قدرتی نداشته است. با این مستند برای چندمین بار به من ثابت شد که حوزه هنری کاملاً حکومتی است.

بهمنی قاجار: این یک قدم مثبت در تاریخ مستندسازی است

محمد علی بهمنی قاجار نیز بیان کرد: در این مستند تصاویر نو و جدیدی ارائه شده که بسیار مهم است، از طرف دیگر تلاش در حفظ بی طرفی در مستند را تاکید می‌کنم و هر جا مخالف بود بی طرف و موافق نیز بود. البته مقداری نقد به آن وارد می‌شود که روایت سومی وجود ندارد تا هم جنگ سرد، منافع ملی ایران و تاثیر آمریکا را بررسی کند و بیشتر سیاه و سفید مطلق بود.

وی افزود: ایران در آن دوره برای تحقق سیاست‌های آمریکا تلاش می‌کرد و در کنار آن به منافع ملی ایران نیز توجه می‌کرد. در بخشی از فیلم نیز اقرارهایی درباره اسباب بازی و یا مستقل بودن ایران گفته شده که کافی نبوده و نیاز به روایت سوم داشت. با آقای زیباکلام موافقم که نسبت به ارتش بی محبتی شده است.

بهمنی قاجار گفت: این در حالی است که باید اعتمادسازی لازم برای ارتش صورت می‌گرفت تا روایت ارتش را هم داشته باشد.

اگر ارتش هم روایت خود را می‌گفت این مستند شکل دیگری می‌گرفت اما در نهایت این مستند یک قدم مثبت در تاریخ مستندسازی ایران است، من به سخنان آقای زیباکلام نقد دارم و فکر می‌کنم این مستند یک تصویرسازی مستند از بخشی از تاریخ ایران است که سمت و سوی خود را داشت.

زیباکلام درباره جنگ ظفار که سوژه اصلی این مستند است بیان کرد: درباره این جنگ اصلاً مطلبی در زمان شاه وجود نبود چرا که حکومت هرچه را که می‌خواست در مطبوعات مطرح می‌شد، جنگ ظفار یک ماجرای مهم نبود اما ابزاری برای مخالفان رژیم شاه بود تا نشان دهند ارتش ایران ارتش مزدور است. به همین دلیل در حکومت شاه چندان به این مساله پرداخته نشد.

وی ادامه داد: ارتش ایران ۶۰۰ هزار نیرو داشت، اگر در این جنگ و به ادعای فیلم هزار نفر هم مرده باشند باز هم به نسبت عدد کل ارتش چندان عظیم نبود. در آن زمان یمن و حتی امروز بسیار عقب افتاده بوده و هست، یمن جنوبی یک رژیم چپ‌گرا داشت که تهدیدی برای عربستان سعودی و عمان و دیگر کشورهای منطقه بودند. در فیلم عقب ماندگی عمان و پادشاه آن را به خوبی نشان داده است که دیر یا زود توسط چپگرا ها سقوط می‌کند و این احتمال برای شاه ایران بسیار مهم بود و در نهایت ارتش شاهنشاهی جلوی ارتش یمن جنوبی را گرفت و از طرف دیگر پادشاه جدید عمان با همکاری شاه جلوی رادیکالیزم در راه را گرفتند.

بهمنی قاجار نیز توضیح داد: پیام اصلی فیلم این بود که ایران نیاز به حضور در منطقه دارد چه جمهوری اسلامی چه پهلوی غرب گرا، فرض کنیم تمام سیاست پهلوی درباره غرب درست بوده اما این سیاست را چه کسی گرفته و چه تصمیمی گرفته شده است، در تصمیم گیری حضور در جنگ ظفار مردم حضور ندارند. امروز هم حکومتی که نزدیک به حکومت علوی است و در معرض خطر قرار گیرد، ایران در آن منطقه حضور پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: در منطقه حلقه‌های متعددی وجود دارد که درهرجایی علیه ایران فعال هستند که این مساله از دهه‌ها قبل وجود داشته است.

بهمنی قاجار در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: در منطقه مسائلی روی میز است و جزو منافع ملی ما است و نمی‌توان از آن صرفنظر کرد.

زیباکلام درباره حضور منطقه‌ای ایران قبل و بعد از انقلاب گفت: حضور ما در ظفار و بعد از اینکه سلطان قاموس پسر روی کار می‌آید، ایران کمک‌های بسیاری به این حکومت می‌کند، از طرف دیگر برخلاف مجموعه کشورهای حاشیه خلیج فارس که به عربستان نزدیک هستند، عمان یا به واسطه دوری که از عربستان دارد، باعث تاثیرناپذیری عمان از عربستان شده و چندان تابع عربستان نبوده و به ایران نزدیک تر است.

"در بخشی از فیلم نیز اقرارهایی درباره اسباب بازی و یا مستقل بودن ایران گفته شده که کافی نبوده و نیاز به روایت سوم داشت"از طرف دیگر عمان نفت ندارد و کسی به آن‌ها کاری ندارد و همه اینها باعث روابط خوب ایران و عمان شده است.

وی با اشاره مجدد به حضور نظامی ایران در سوریه ادامه داد: مگر چندسال است داعش آمده که می‌گویید به خاطر داعش است، مردم سوریه به کنار، به مردم خودتان چه پاسخی می‌دهید؟ معتقدم اگر ایران می‌خواهد حضور نظامی و سیاسی و …در کشورها داشته باشد مردم و مجلس باید تصمیم بگیرند نه حکومت.

بهمنی قاجار در پاسخ به زیباکلام توضیح داد: چرا باید بگوییم ایران و روسیه نقش منفی در سوریه داشته‌اند، آیا آمریکا و ترکیه در ایجاد چنین شرایطی تاثیرگذار نبوده است. ما در سیاست خارجی خود سنجیده عمل نمی‌کنیم.

زیباکلام در بخشی دیگر از صحبت‌های خود بیان کرد: به عنوان کسی که کار اصلی ام تاریخ تحول تاریخ معاصر ایران هست معتقدم آنقدر کار برای این یک صد سال وجود دارد که می‌توان به آن توجه کرد، چه قبل و بعد از انقلاب نگاه به یک صد سال گذشته نگاه حکومتی بوده است، هر دو حکومت دروغ می‌گویند و روایت‌های خود را برای شما می‌گویند، بنابراین هزاران حقیقت وجود دارد که باید روی آن کار کرد، مستندسازی نسبت به این حقایق جامعه معاصر ایران بسیار مهم است. البته برنامه‌های مستند منوتو و ایران اینترنشنال را نگاه می‌کنم که دروغ است، به خصوص منوتو که مستندهای دروغ می‌سازد از تاریخ ایران و می‌توان این برنامه‌ها را آن روی سکه برنامه ۲۰:۳۰ دانست.

بهمنی قاجار گفت: این نوع از مستندها بسیار مهم است، البته محدودیت‌هایی نیز وجود دارد که قابل درک است و امیدوارم شرایط بهتر شود و باید به سمت مستندهای مستقل‌تر بی طرف تر و علمی تر بروید. نقاط ضعف پهلوی آنقدر زیاد است که اگر مستندهای بی طرف ساخته شود آن‌ها نمی‌توانند سربلند کنند.