رونمایی از طرح‌ها و پروژه‌های گردشگری مناطق آزاد

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو، دکتر مهدی حسین‌زاده یزدی، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در مراسم رونمایی از طرح‌ها و پروژه‌های گردشگری مناطق آزاد که با حضور برخط معاونان فرهنگی، اجتماعی و گردشگری مناطق آزاد برگزار می‌شد، گفت: گردشگری یکی از مهمترین فعالیت‌های اقتصادی در دنیای امروز به حساب می‌آید و به همین دلیل توجه بیشتر کشور‌های جهان را به خود جلب کرده است. درآمد‌های سرشار این فعالیت، بیشترِ کشور‌ها را بر آن داشته است تا از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های خود در این زمینه بیشترین بهره ممکن را ببرند و سهم بیشتری از درآمد‌های گردشگری جهان را به خود اختصاص دهند. البته باید به این نکته بسیار مهم و تعیین‌کننده نیز توجه کنیم که گردشگری فقط فعالیتی اقتصادی نیست و ابعاد بسیار مهم و گوناگون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی و... نیز دارد که علاقه و گرایش کشور‌ها به آن را چند برابر می‌کند و دستاورد‌های فعالیت در این زمینه را نیز چشمگیرتر می‌سازد.

* ابعاد گسترده گردشگری در دنیای امروز

وی ادامه داد: کشور‌ها به‌وسیله گردشگری تلاش می‌کنند هویت و اصالت و پیشینه فرهنگی و تاریخی خود را به دیگر فرهنگ‌ها نشان بدهند و ثابت کنند؛ زیرا در دنیای امروز تنها منبع اقتدارساز برای کشور‌ها اقتصاد نیست و قوت و قدرت و جایگاه فرهنگی و اجتماعی نیز عاملی بسیار مهم در افکار عمومی جهان به حساب می‌آید؛ به همین دلیل، کشور‌ها در میزبانی از گردشگرانی از کشور‌های دیگر تلاش می‌کنند این منبع اقتدارساز را افزایش و بهبود ببخشند. همچنین تلاش می‌کنند بتوانند ارزش‌ها و باور‌ها و آداب‌و‌رسوم خود را به گردشگران بشناسانند و اثری هرچند کم بر آن‌ها بگذارند.

به بیان دیگر، می‌کوشند سوغاتی از جنس فرهنگ غیرمادی و غیرملموس به گردشگر بدهند تا او هم به یکی از معرفی‌کنندگان فرهنگ آن‌ها در کشور خود تبدیل شود.

"البته باید به این نکته بسیار مهم و تعیین‌کننده نیز توجه کنیم که گردشگری فقط فعالیتی اقتصادی نیست و ابعاد بسیار مهم و گوناگون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی و.."البته این سکه روی دیگری هم دارد. یکی از آسیب‌هایی که همواره مناطق گردشگرپذیر با آن مواجه هستند، اثرپذیری غیرسازنده یا مخرب از حضور گردشگران است و یکی از علل و زمینه‌های اصلی این رخداد فرهنگی، دیگربرتربینی یا کمبود اعتماد‌به‌نفس در بین اهالی مناطق گردشگرپذیر است. با برجسته‌ساختن ابعاد فرهنگی مناطق گردشگرپذیر تا حد درخور توجهی از این آسیب کاسته می‌شود؛ اما طبیعی است که برای ازبین‌بردن آن به اقدامات مهم دیگری هم نیاز است.

از نظر سیاسی و امنیتی باید به این نکته اشاره کرد که در دنیای امروز سهم عمده شناخت افراد از دیگر کشور‌ها از طریق تصویرسازی رسانه‌ها انجام می‌شود. گردشگری می‌تواند تا حد زیادی این تصویرسازی‌ها را دگرگون سازد؛ زیرا افراد می‌توانند از نزدیک مقصد مدنظر و روابط و فرهنگ حاکم بر آن را مشاهده کرده و درباره چیستی آن قضاوت کنند. البته در این نکته هیچ تردیدی نیست که تصویرسازی رسانه‌ها در تصمیم‌گیری گردشگران اثر می‌گذارد؛ اما به این معنا نیست که تنها عامل تصمیم‌گیری گردشگران تصویرسازی رسانه‌هاست و گردشگری می‌تواند تا حدی این تصویرسازی رسانه‌ها را بی‌اثر یا کم‌اثر سازد.

* مناطق آزاد، یکی از مقاصد اصلی گردشگری در کشور

عضو هیئت‌علمی دانشگاه دانشگاه تهران گفت: به این موضوع باید توجه کرد که گردشگری در چهارچوب الگو‌های فضایی‌مکانی خاصی عمل می‌کند.

بدون شک یکی از این الگو‌ها در کشور ما، مناطق آزاد است؛ زیرا این نواحی به‌دلیل وجود جاذبه‌های اقتصادی، فرهنگی، طبیعی، تاریخی و... اغلب مقاصد گردشگری مهمی محسوب می‌شوند؛ تا حدی که در نوروز۱۴۰۱ با تبلیغات صورت‌گرفته و آشناشدن مردم با جاذبه‌های مناطق آزاد جنوبی ایران حتی الگوی سنتی سفر به شمال جای خود را به سفر به جنوب کشور داد؛ به‌طوری که در نوروز۱۴۰۱ آمار نفرسفر ثبت‌شده به مناطق آزاد به نزدیک ۷ میلیون نفرسفر (۶.۹۸۴.۹۱۷) رسید و اقامت نفرشب حتی رکورد‌های پیش از کرونا را هم شکست و نزدیک ۵میلیون نفرشب اقامت (۴.۹۱۲.۲۲۳ نفرشب) در نوروز۱۴۰۱ مناطق آزاد ایران ثبت شد. روز ۹فروردین ۱۴۰۱ پُرترددترین روز نوروز مناطق آزاد بود و حدود ۴۵۱هزار سفر در مبادی ورودی مناطق آزاد به ثبت رسید. رکوردار نفرشب اقامت گردشگر در مناطق آزاد ایران جزیره قشم بود که با بیش از ۳میلیون نفرشب اقامت، شلوغ‌ترین نوروز خود را تجربه کرد و در منطقه آزاد ارس حدود ۷ میلیون تردد به ثبت رسید.

گردشگری در خدمت فرهنگ وی خاطرنشان ساخت: یکی از ویژگی‌های برجسته کشورمان تنوع بسیار زیاد و رنگانگی فرهنگ‌ها، اقوام، زبان‌ها، ادیان و مذاهب است که ظرفیت فرهنگی عظیمی را برای کشور رقم زده است؛ اما متأسفانه در حوزه‌های گوناگون از این سرمایه ارزشمند به‌قدر کافی استفاده نشده و حتی در بسیاری از حوزه‌ها و زمینه‌ها آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن‌ها وارد آمده است. یکی از عرصه‌هایی که این سرمایه تضییع شده، مناطق آزاد کشور است؛ در صورتی که تنوع فرهنگی و جغرافیایی و...

"گردشگری می‌تواند تا حد زیادی این تصویرسازی‌ها را دگرگون سازد؛ زیرا افراد می‌توانند از نزدیک مقصد مدنظر و روابط و فرهنگ حاکم بر آن را مشاهده کرده و درباره چیستی آن قضاوت کنند"این مناطق بسیار متنوع و گوناگون و بسیار غنی و پربار است و می‌توان از آن بهره‌های بسیاری برد.

یکی از رویکرد‌های جدید معاونت فرهنگی، اجتماعی و گردشگری، اولویت‌بخشیدن به حوزه فرهنگی‌اجتماعی و توجه ویژه به هویت ایرانی و اسلامی و بومی هرکدام از مناطق آزاد است که یکی از ملزومات مهم آن، الزام همه معاونت‌های مناطق آزاد به پیوست‌نگاری فرهنگی است؛ به این معنا که همه سیاست‌ها و طرح‌ها و پروژه‌ها باید پیوست فرهنگی داشته باشند و مشخص کنند این پروژه به‌طور مشخص ذیل کدام یک از رویکرد‌های اساسی معاونت فرهنگی، اجتماعی و گردشگری در حوزه فرهنگی جای می‌گیرد. انجام این کار، بدون شک گام عملی و اجرایی بلندی در اولویت بخشیدن به حوزه فرهنگ در همه سطوح و عرصه‌های مناطق آزاد به حساب می‌آید.

همان طور که گفتیم، گردشگری ابعاد اقتصادی بسیار پررنگی دارد، اما نباید ابعاد فرهنگی و اجتماعی، فدای ابعاد اقتصادی شود. متأسفانه یکی از مشکلات پُررنگ در گردشگری مناطق آزاد، کم‌توجهی بسیار زیاد به فرهنگ بومی این مناطق است. متأسفانه مردم محلی در زنجیره گردشگری مناطق جای چندانی ندارند؛ برای مثال، نقش تورگردی‌های محلی چندان پررنگ نیست و در عمل، نقش مهمی ایفا نمی‌کنند. همچنین، روایت زندگی مردم محل در هیچ شکلی به گردشگران ارائه نمی‌شود.

آشکار است که اگر مردم بومی و محلی در این زنجیره گردشگری به‌درستی جای گیرند و نقش و سهم ویژه خود را پیدا کنند، به این واسطه، اقتصاد محلی نیز رونق پیدا می‌کند و مردم می‌توانند با خلاقیت و کیفیت هرچه بیشتر نقش خود را ایفا کنند. برای دست‌یافتن به همین هدف، تعاونی‌های گردشگری به‌زودی در مناطق آزاد راه‌اندازی خواهند شد تا این فرایند مشارکت مردم در حوزه گردشگری به‌شکلی کاملاً منظم و قانونی درآید و مردم بتوانند به‌صورت ملموس نتایج و دستاورد‌های آن را احساس کنند.

یکی دیگر از نمونه‌های بارز کناررفتن فرهنگ به‌نفع گردشگری، رعایت‌نکردن هنجار‌های اسلامی است. متأسفانه برخی تلاش می‌کنند به‌شکلی وانمود کنند که گویا رعایت هنجار‌های اسلامی با تفریح و ورزش در تضاد است یا حقوق بانوان را در این زمینه تضییع می‌کند؛ در صورتی که هرگز چنین ادعایی درست نیست. در این نکته نمی‌توان تردید کرد که بخش پُررنگی از فرهنگ ایرانیان را آموزه‌های اسلام شکل می‌دهد و هرگونه اقدام ضداسلامی، در فرهنگ ایرانی‌اسلامی ما اقدامی ضدفرهنگی هم به حساب می‌آید؛ بنابراین لازم است زیرساخت‌ها و امکانات لازم به‌منظور رعایت هنجار‌های اسلامی در حوزه گردشگری فراهم شود که این یکی از وظایف مهم و سنگین مدیران نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به حساب می‌آید.

* عدالت‌محوربودن گردشگری

معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد گفت: در حوزه گردشگری با بی‌عدالتی گسترده‌ای در مناطق آزاد مواجه هستیم؛ به این معنا که گویا اساساً مناطق آزاد فقط مقصد گردشگری طبقه بالای جامعه است و اقشار ضعیف جامعه یا دست‌کم طبقه متوسط حقی از این مناطق برای گردشگری در هر شکل و نوعی ندارند. این یکی از نمونه‌های بارز بی‌عدالتی در حوزه گردشگری به حساب می‌آید.

"بدون شک یکی از این الگو‌ها در کشور ما، مناطق آزاد است؛ زیرا این نواحی به‌دلیل وجود جاذبه‌های اقتصادی، فرهنگی، طبیعی، تاریخی و.."بر همین اساس و به‌منظور تغییر این وضع با رویکرد عدالت، طراحی «بسته سفر آسان» و ایجاد امکان سفر خانواده‌محور به مناطق آزاد برای همه اقشار در دستور کار معاونت فرهنگی، اجتماعی و گردشگری قرار دارد و به‌جد بنا دارد این انحصار و بی‌عدالتی را بشکند. اگر فضای گردشگری در مناطق آزاد به‌سمت خانواده محوری آن هم از همه اقشار جامعه سوق پیدا کند، بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی و فرهنگی که امروزه بسیاری از دلسوزان فرهنگ ایران را نگران کرده است، به‌مرور رنگ می‌بازد. یکی دیگر از نمونه‌های بارز بی‌عدالتی سهم کمتر بانوان از امکانات گردشگری موجود در منطقه است. متأسفانه در این زمینه تلاش‌های کافی انجام نشده است و بسیار ضروری است که زیرساخت‌ها و امکانات و برنامه‌هایی ویژه برای بانوان تدارک دیده شود تا به بهترین شکل ممکن و همچون آقایان بتوانند از امکانات طبیعی و تفریحی و ورزشی در مناطق آزاد بهره ببرند.

تنوع جاذبه‌های گردشگری عضو هیئت‌علمی دانشگاه دانشگاه تهران افزود: بدون شک، باید امکانات تفریحی و ورزشی مدرن و به‌روز دنیا در مناطق آزاد وجود داشته باشد تا مردم این مناطق و گردشگران داخلی و خارجی بتوانند از آن‌ها استفاده کنند؛ اما در اینجا نباید تمایز یا به بیان دقیق‌تر، وجه برتری مناطق آزاد ما که همان فرهنگ و البته جغرافیا و طبیعت متمایز و ویژه این مناطق است، به فراموشی سپرده شود. باید به این نکته توجه کنیم که این امکانات تفریحی در بسیاری دیگر از کشور‌های دنیا از جمله برخی کشور‌های منطقه شاید با کیفیت بهتر وجود داشته باشد.

پس این امکانات به‌تن‌هایی نمی‌تواند عامل جذب گردشگر شود و نیاز است ما بر عناصر و اجزای هویت‌بخش و تمایزبخش خود در حوزه گردشگری به‌صورت ویژه تمرکز کنیم تا بتوانیم در رقابت با دیگر کشور‌ها گردشگران بیشتری را به مناطق گردشگری خود جذب کنیم و در ضمن، از این فرصت برای معرفی بهتر و بیشتر فرهنگ خود به مردم دیگر کشور‌ها نیز بهره ببریم و به‌صورت جدی بسیاری از ایران‌هراسی‌های موجود در رسانه‌های دنیا را بی‌اثر یا کم‌اثر کنیم.

در اینجا لازم است به‌صورت ویژه به گردشگری سلامت اشاره کنیم. مناطق آزاد ایران به‌دلیل دسترسی دریایی و هوایی بسیار مناسب مقصد بسیار مناسبی برای گردشگران داخلی و به‌ویژه خارجی به حساب می‌آیند. افزون بر این، قیمت و هزینه خدمات پزشکی در کشور نسبت به بسیاری از کشور‌های دیگر بسیار ارزان و کیفیت آن بسیار مطلوب و کاملاً بین‌المللی است. در این موقعیت استثنایی فقط کافی است بستر مناسب برای سرمایه‌گذاری خصوصی فراهم شود تا با ایجاد زیرساخت‌های لازم در این زمینه، این نوع از گردشگری را به یکی از منابع اصلی درآمد در این مناطق تبدیل کند؛ اما متأسفانه برخی از مناطق آزاد از نظر زیرساخت حتی از پس تأمین نیاز‌های ساکنان خود و گردشگران داخلی هم برنمی‌آیند، چه رسد به اینکه میزبان گردشگران سلامت از دیگر کشور‌ها باشند.

* مدیریت مقصد در گردشگری

وی اضافه کرد: یکی دیگر از مشکلات اساسی در گردشگری مناطق آزاد، ضعف شدید در مدیریت مقصد است؛ به این معنا در هر مقصد گردشگری تعداد محدودی جاذبه گردشگری وجود دارد که تعداد بسیار زیادی گردشگر همواره از آن بازدید می‌کنند و در همین مناطق تعداد پُرشماری مقصد گردشگری ناشناخته وجود دارد که هیچ گردشگری از آن‌ها بازدید نمی‌کند. به‌دلیل این مشکل شاید بسیاری از گردشگران فقط یک بار این مقصد را برای سفر انتخاب کنند؛ اما اگر جاذبه‌های متعددی در هر مقصد گردشگری فراهم شود، گردشگر ناگزیر است یا زمان بیشتری را در مقصد بماند یا دفعات بیشتری به آنجا سفر کند تا بتواند از همه این جاذبه‌ها دیدن کند.

"روز ۹فروردین ۱۴۰۱ پُرترددترین روز نوروز مناطق آزاد بود و حدود ۴۵۱هزار سفر در مبادی ورودی مناطق آزاد به ثبت رسید"شاید بتوان گفت اصلی‌ترین دلیل وجود این مشکل، فقدان برنامه‌ریزی کافی، فقدان تورگردان متخصص بومی، فقدان تبلیغات کافی برای معرفی جاذبه‌های گردشگری، تک‌بُعدی‌بودن گردشگری و توسعه نامتوازن منطقه در حوزه گردشگری باشد.

* چشم‌انداز و برنامه‌های گردشگری مناطق آزاد

دکتر حسین‌زاده گفت: بر اساس آسیب شناسی که انجام دادیم، چشم‌انداز ما در گردشگری مناطق آزاد چنین است: ۱. شبکه‌سازی کنشگران گردشگری؛ ۲. تدبیر و تعریف اقامتگاه‌های مطابق با فرهنگ ایرانی‌اسلامی؛ ۳. گردشگری هویت‌ساز به‌جای گردشگری اوقات فراغت؛ ۴. مردمی‌سازی گردشگری؛ ۵.

احیای هویت ملی و منطق‌های کشور؛ ۶. تزریق روحیه نشاط و امید به جامعه محلی و گردشگران؛ ۷. برندسازی مناطق مستعد گردشگری و محصولات ویژه هر منطقه؛ ۸. ایجاد درآمد پایدار و رونق اقتصادی برای جامعه محلی؛ ۹. ارتقای ذائقه مردم در زمینه گردشگری؛ ۱۰.

"یکی از عرصه‌هایی که این سرمایه تضییع شده، مناطق آزاد کشور است؛ در صورتی که تنوع فرهنگی و جغرافیایی و.."افزایش اعتمادبه‌نفس جامعه محلی در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی.

برای رسیدن به این چشم‌انداز و اهداف اقدامات بسیاری باید انجام دهیم: ۱. معرفی گسترده ظرفیت‌های مناطق آزاد به‌کمک جدیدترین ابزار‌ها و روش‌های روز دنیا؛ ۲. طراحی بسته‌های گردشگری ارزان؛ ۳. آموزش حرفه‌ای و هدفمند جامعه محلی؛ ۴. ایجاد فرصت‌های متعدد در زمینه گردشگری؛ ۵.

اولویت‌دادن به مردم محلی از طریق مشارکت در توسعه اکوسیستم مناطق و توزیع عادلانه درآمد ناشی از آن بین مردم محلی؛ ۶. کاهش آثار منفی ناشی از ورود گردشگر بر محیط زیست؛ ۷. ایجاد ارتباط چند سویه بین اکوتوریسم، گردشگری تجاری، گردشگری فرهنگی، گردشگری روستایی، گردشگری عشایری، کشاورزی و ژئوتوریسم. ۸. پژوهش درباره بازار‌های کشور‌های همسایه؛ ۹.

"متأسفانه یکی از مشکلات پُررنگ در گردشگری مناطق آزاد، کم‌توجهی بسیار زیاد به فرهنگ بومی این مناطق است"زمینه سازی برای جلب سرمایه‌گذاری خرد و کلان داخلی و خارجی؛ ۱۰. طراحی مسیر‌های جدید گردشگری و پرهیز از تأکید بر مسیر‌ها و مقاصد سنتی سفر و گردشگری؛ ۱۱. تسهیل ورود همسایگان به مناطق آزاد ایران؛ ۱۲. برگزاری رویداد‌های گوناگون به‌نظور معرفی فرهنگ و جذب گردشگر؛ ۱۳. تشکیل بانک اطلاعات گردشگری مناطق.

طرح‌ها و پروژه‌های افتتاح‌شده به‌مناسب هفته دولت معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در پایان گفت: در راستای اهداف و سیاست‌های دولت مردمی و به‌مناسبت هفته دولت پروژه‌هایی در مناطق آزاد قشم، کیش، اروند و ماکو افتتاح شد: ۱.

پلتفرم باغ‌موزه مجازی شهدای منطقه آزاد اروند؛ ۲. پروژه هویت دیداری جزیره جهانی قشم؛ ۳. پلتفرم ه‍م‌آفرینی و مشارکت‌های نوآورانه جزیره جهانی قشم؛ ۴. نمایشگاه فرهنگ ایران‌زمین در جزیره کیش؛ ۵. پرتال گردشگری مجازی منطقه آزاد ماکو؛ ۶.

رویداد سراسری نوآوری و استارتاپ گردشگری با رویکرد گردشگری تعالی‌بخش.