زمین های خشک کلات و آب‌هایی که از مرز خارج می‌شود

ایسنا/خراسان رضوی کلات شهری زیبا در شمال شرقی خراسان رضوی که در میان کوه‌های هزار مسجد قرار گرفته است و دارای یک ورودی طبیعی از میان رودخانه و دره در سمت شرق و یک ورودی طبیعی مشابه دیگر در سمت غرب است.

کوهستانی بودن این شهر موجب شده که با کمترین بارش نه تنها هر ساله شاهد سیلاب‌های بسیار ویرانگر باشیم بلکه چندین نفر نیز جان خود را از دست بدهند.

هرچند بیش از ۱۰۰ نقطه حوضه آبریز وارد شهر کلات می‌شوند اما چون متولیان امر تاکنون نتوانسته‌اند طرحی برای ذخیره این منابع در شهرستان اجرا کنند عملاً بخش قابل توجهی از آب و خاک حاصلخیز منطقه وارد کشور ترکمنستان می‌شود.

کلاتی که همیشه بیشترین منابع آبی را داشته اما امروزه کم آبی و بحران آب بیش از هر چیز دیگری در این منطقه جولان می‌دهد، کمبود آب، مدیریت نادرست منابع آبی و خشکسالی در این منطقه که ۱۰۰ درصد آن درگیر خشکسالی شده بسیار نگران‌کننده است و امروز در بیشتر نقاط این شهرستان سراب جایگزین چشمه‌های آب شده است.

۸ ماه سال آب رودخانه‌ها از کشور خارج می‌شود

فرماندار کلات در همین خصوص به ایسنا گفت: کلاتی که همیشه بیشترین منابع آبی را داشته ولی اکنون برخی از مناطق شهرستان برای تأمین منابع آبی با مشکلات جدی مواجه شده‌اند.

علی صلاحی افزود: با توجه به اینکه آب‌های کلات غالباً زیر سطحی هستند، در صورت بارندگی رودخانه‌ها و چشمه‌ها آب خواهند داشت در غیر این صورت خشک می‌شوند.

وی با بیان اینکه محلات عشایری بیشتر با این مشکل مواجه‌اند، اظهار کرد: هرچند عشایر و کوچ‌نشینان آب شرب مورد نیاز دامشان را در ییلاق و قشلاقی که داشتند تأمین می‌کردند ولی اکنون اغلب این چشمه‌ها خشک شده است.

فرماندار کلات عنوان کرد: متأسفانه هر زمان که سطح آب پائین می‌رود و دبی آب کاهش پیدا می‌کند، دریافت آب توسط مشترکین و به خصوص روستاها به حداقل می‌رسد.

وی ادامه داد: علیرغم اینکه همه ساله چندین مرتبه در این شهرستان کوهستانی بارش‌های شدیدی داریم اما چون در فصل غیر کشاورزی هستند و از سویی ذخیره‌سازی صورت نمی‌گیرد عملاً حدود ۸ ماه از سال آب رودخانه‌ها بدون اینکه مورد استفاده قرار بگیرد در مقابل چشم همه کشاورزان از کشور خارج می‌شود.                                      

صلاحی تاکید کرد: آب منطقه‌ای و وزارت نیرو باید نسبت به مهار این روان آب‌ها با ایجاد سدهای ذخیره‌سازی اقدام کرده و مجوزهای لازم را برای ذخیره‌سازی این روان آب‌ها در فصل غیر کشاورزی برای استفاده در زمان مناسب صادر کنند.

وی با انتقاد از اینکه تاکنون همراهی‌ها از سوی آب منطقه‌ای قابل توجه نبوده است، بیان کرد: هرچند طرح و پیشنهادهایی دارند ولی با توجه به خشکسالی منطقه ضرورت دارد هر چه زودتر آنها را به سرانجام برسانند.

فرماندار کلات در همین خصوص اظهار کرد: حدود ۲۰ سال است که در حال مطالعه بر روی رودخانه ژرف هستند، قطعاً اگر سدی بر روی این رودخانه زده شود کشاورزان و دامداران دیگر با مشکل و بحران مواجه نخواهند بود؛ اما در حال حاضر چون امکان استفاده از این منابع نیست آب از منطقه خارج می‌شود و از سویی در زمان نیاز آبی برای استفاده نیست.

وی اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان داری را جزء ضروریات دانست و گفت: علیرغم اینکه یکی از نیازهای اساسی شهرستان با توجه به بالا بودن سنگ‌بستر طرح‌های آبخیزداری است ولی در انجام این طرح‌ها با مشکلات اساسی و جدی مواجه‌ایم.

صلاحی تصریح کرد: چون آب‌های سطحی جایی برای ذخیره‌سازی ندارند، معمولاً در فصل غیر بارندگی به خصوص در بخش کشاورزی و شرب با تنش آبی مواجه هستیم.

وی اجرای طرح‌های آبخیزداری را در شهرستان رضایت‌بخش ندانست و عنوان کرد: کوهستانی بودن، وضعیت توپوگرافی و وجود شیب‌های تند در منطقه موجب شده ۶۰ درصد سطح شهرستان بحرانی و فوق بحرانی باشد، به طوری که با کوچکترین بارندگی سیلاب‌های ویرانگری داریم.

وی با اشاره به اینکه طرح‌های اجرا شده متناسب با شرایط منطقه نیست و باید مسئولان استان توجه ویژه‌ای برای مهار سیلاب‌های شهرستان کلات داشته باشند، خشکسالی را در مهاجرت شهروندان کلاتی بی‌تأثیر ندانست و گفت: هرچند متکی بودن دام کلات به مرتع و کشاورزی متکی بر دیم از خصوصیات این شهرستان محسوب می‌شود، اما خشکسالی موجب شده کشاورزی و دامداری به شدت تحت تأثیر قرار بگیرد و بعضاً شاهد مهاجرت‌هایی هستیم.

امکان احداث سد بزرگ حجمی_مخزنی نیست

مدیر امور منابع آب شهرستان کلات هم در گفت و گویی با ایسنا در خصوص وضعیت منابع آبی منطقه گفت: تصور اینکه جای جای شهرستان کلات دارای پتانسیل هیدرو ژئولوژیکی و مستعد حفر چاه است، جای تأمل دارد.

فاطمه رضایی با بیان اینکه کلات، فاقد آبخوان زیرزمینی بوده و وابسته به منابع آب سطحی است، اظهار کرد: اگر شهروندان به کف بستر رودخانه‌ها و مسیل‌های سطح شهرستان توجه کرده باشند، گاها سنگ بستر را مشاهده می‌کنند و این یعنی سنگ بستر در سطح قرار گرفته است.

وی با اشاره به اینکه بیشترین سطح منطقه کلات فاقد آبخوان زیرزمینی است، تصریح کرد: باید توجه داشت که آب شرب شهر چنار و روستاهای گرو، خشت، سیرزار، قله زو و...‌ از چاه‌های عمیق حاشیه رودخانه‌ها تأمین شده است و جای تأمل دارد.

مدیر امور منابع آب  شهرستان کلات حفر هرگونه چاه در حاشیه رودخانه را موجب کاهش دبی رودخانه، تنش بین حقابه بران و به هم خوردن نظام حقابه‌بری و گاهأ تغییر رژیم رودخانه و مشکلات زیست‌محیطی دانست و از شهروندان خواست از حفر هرگونه چاه غیرمجاز در حاشیه رودخانه‌ها که اراضی حقابه بری قرار دارند به جد پرهیز کنند.  

وی با بیان اینکه برای رفع برخی از مشکلات آب شرب شهرستان پارسال مجوز حفر چاه سازندی قلعه‌نو برای اداره آبفا صادر شد، گفت: صدور مجوز برداشت موقت از آب‌های خروجی در نقاط صفر مرزی شهرستان به میزان حدود ۱ میلیون مترمکعب توسط کمیته منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان نیز انجام شده است.

رضایی در خصوص امکان سدسازی در شهرستان افزود: سدسازی نیازمند انجام مطالعات دقیق است، متأسفانه در شهرستان کلات به دلایل شیب زیاد منطقه، ساختار زمین‌شناسی و توالی لایه‌ها و سازنده های زمین‌شناسی بر روی تمام رودخانه‌ها امکان احداث سد بزرگ حجمی_ مخزنی به دلایل عدم پایداری کافی و عدم مخزن دهی کافی فراهم نیست.

وی گفت: با این وجود ولی همچنان شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با حمایت‌های وزارت نیرو بر روی ۳ رودخانه زاوین، چهچهه و قره تیکان ۳ سد بزرگ مخزنی با ظرفیت تنظیم سیلابی حدود ۴۳ میلیون مترمکعب ایجاد کرده و مطالعات امکان‌سنجی سد تأخیری بر روی رودخانه حمام قلعه نیز در دست اقدام است.

مدیر امور منابع آب منابع شهرستان کلات با تأکید بر اینکه جلوگیری از فرسایش خاک، نیازمند عزم دسته جمعی دستگاه‌های اجرایی و همه مردم عزیز منطقه است، توضیح داد: با توجه به اینکه توپوگرافی شهرستان از شیب تندی برخوردار است تقاضا داریم از شخم در جهت شیب، کندن بوته‌های مرتعی و چرای بیش از حد دام به شدت خودداری شود.

وی گفت: قطعاً با اجرای عملیات آبخیزداری (بیولوژیک و سازه‌ای) که در دستور کار اداره منابع طبیعی قرار دارد، تثبیت رسوب و آب و خاک انجام خواهد شد. همچنین در سال جاری حدود ۳۰ کیلومتر لایروبی و ۲.۵ هکتار بازگشایی نقاط و بازه‌های بحرانی رودخانه‌های سطح شهرستان کلات از محل اعتبارات طرح و جاری شرکت آب منطقه‌ای انجام شده که باز هم تقاضا دارم از هرگونه ساخت و ساز بدون مجوز در بستر و حریم مسیل‌ها و رودخانه‌ها خودداری نمایند.

رضایی ادامه داد: با توجه به پدیده خشکسالی (توالی دوره‌های النینو و نانینو هواشناسی) در دل پدیده گرمایش جهانی و وقوع بارش‌های رگباری کوتاه مدت که رواناب شده و منابع آب زیرزمینی را تغذیه نخواهد کرد و در صورت وقوع بارش برف هم در زمستان با بروز گرمایش جهانی بلافاصله رواناب شده و از دسترس خارج خواهد شد، تقاضا داریم شرکت آب منطقه‌ای را در گذر از بحران کم آبی و سرمایه‌گذاری آب برای نسل‌های آینده طبق اصول توسعه پایدار یاری کنید.

راه حل چیست؟

با توجه به آنچه گفته شد، می‌طلبد ابتدا در راستای جلوگیری از ورود سیلاب به شهر مطالعه روان آب‌های سطحی به سمت شهر کلات صورت گیرد سپس موضوع مدیریت آب‌ها و روان آب‌ها اجرایی گردد.

همچنین مسیل‌هایی که مسدود شده و آب‌ها به رودخانه‌ها هدایت می‌شده از طریق یک برش عرضی، اجرای کانال و باز کردن مسیل‌ها انجام شود.

برخی از سازه‌ها همانند پل‌هایی که در مسیر دره‌ها و رودخانه‌ها ایجاد شده نیازمند بازنگری هستند و باید مجدد بر اساس دبی مشخص آب احیا شوند تا با کوچکترین برخوردی دچار گرفتگی نشوند، همچنین سنگ‌هایی که از زمان احداث پل در دره خشت و بالادست آن از سال حدود ۸۵ به جا مانده و برداشت نشده مزید بر علت و موجب انحراف آب به سمت خیابان و خانه‌های مردم شده است.

ضروری است مسئولان استان هم اعتبارات مورد نیاز را برای اجرای کامل دیوار ساحلی و طرح‌های آبخیزداری به شهرستان اختصاص دهند، قطعاً اگر اعتباراتی که در این چند سال در پرداخت خسارت به دستگاه‌های اجرایی و خدمات‌رسان و غرامت به مردم و جمع‌آوری گل و لای پرداخت شده، درست هزینه می‌شد، هر سال قسمتی از مشکلات رفع می‎شد.

متأسفانه کلات به رغم سیل‌خیز بودن تاکنون از محل اعتبارات مدیریت بحران سهمی نداشته و اگر هم بوده، بسیار کم و ناچیز اختصاص یافته و کفاف اجرا و ایمن‌سازی را نداده است که باید در این خصوص تخصیص‌هایی به شهرستان صورت گیرد.

مسئولان نباید در کنار کلاتی که در برابر سیلاب بسیار آسیب‌پذیر است به سادگی عبور کنند، بیش از ۱۰۰ حوضه آبریز وارد شهر و سپس وارد رودخانه‌ها می‌شود قطعأ باید مهمترین اولویت این شهرستان برای کنترل روان آب‌ها و آب‌های مرزی اجرای طرح‌های آبخیزداری باشد.

گاهی با یک مدیریت به موقع می‌توان از هدر رفت بسیاری از منابع و ظرفیت‌هایی چون آب سیلاب و رواناب‌ها آن هم در خشکسالی بی سابقه جلوگیری کرد.

شهرستان مرزی و ۳۷ هزارنفری کلات دارای ۶۰ روستا و چهار شهر کلات، حسن‌آباد لایین، چنار و زاوین است.

انتهای پیام