کرونا ماهانه ۲ بار تغییر ژنتیک می‌دهد

به گزارش «تابناک»، دکتر "مصطفی شکوهی" در بخش دوم گفت و گوی تفصیلی با ایسنا درباره علائم بیماری کووید ۱۹ گفت: مستندات علمی نشان می دهد که علائم شایع در بیماران کوویدی شامل تب و لرز، سرفه، تنگی نفس، خستگی، درد بدن یا دردهای عضلانی، سر درد، از دست دادن حس بویایی و چشایی، گلو درد، آبریزش بینی، حالت های تهوع و استفراغ، و یا حتی اسهال است.

وی با بیان اینکه نباید انتظار داشته باشیم همه این علائم را در یک فرد مبتلا به کووید ۱۹ ببینیم اظهار کرد: یک فرد بیمار ممکن است فقط یک یا چند مورد از این علائم را داشته باشد. البته ممکن است فردی مبتلا به کرونا باشد اما هیچ یک از این علائم را نداشته باشد، که اصطلاحا به آنها "افراد به ظاهر سالم" گفته می شود که خطر انتشار ویروس از این افراد به سایر افراد جامعه بسیار بالاست زیرا این افراد احساس می کنند که چون علائمی ندارند می توانند به راحتی وارد تجمعات شوند در حالی که این افراد به راحتی هم می توانند جمعیت بسیار بالایی را مبتلا به کووید ۱۹ کنند. باید این را اضافه کنیم که تعداد بسیار بالایی از افراد مبتلا به این بیماری بدون علامت هستند که نشان دهنده اهمیت بالای این افراد در انتشار بیماری/عفونت در سطح جامعه است.

هر نوع سرماخوردگی را به عنوان فرد مشکوک به کرونا در نظر بگیریم

این دکترای اپیدمیولوژی و آمار حیاتی ادامه داد: همانطور که بیان شد، علائم کرونا بسیار شبیه علائمی هستند که ما از آنفلوانزا می بینیم. برای همین است که وقتی به فصول سرد نزدیک می شویم ، باید هر نوع سرماخوردگی را به عنوان فرد مشکوک به کرونا در نظر بگیریم مگر اینکه تست وی برای کرونا منفی شده باشد. این نشان از اهمیت فصول سرما دارد که ممکن است شیوع بیماری در آنها گسترش یابند.

شکوهی در پاسخ به این سوال که آیا چشم درد و سکسه و علائم پوستی می تواند جزء علائم کرونا باشند؟ نیز گفت: به نظر می رسد که شواهد علمی هنوز تاییدی برای وجود علائم پوستی و سکسه به عنوان نشانه ها و یا علائم بیماری کرونا ارائه نکرده اند.

این اپیدمیولوژیست دانشکده بهداشت دانشگاه تورنتو کانادا در بخش دیگری از گفت و گوی خود با ایسنا استفاده از ماسک و تاثیر آن بر روند شیوع بیماری کووید ۱۹ اشاره کرد و گفت: بدون هیچ گونه تردیدی باید گفت استفاده از ماسک در پیشگیری از ابتلا به کرونا موثر است.

"باید این را اضافه کنیم که تعداد بسیار بالایی از افراد مبتلا به این بیماری بدون علامت هستند که نشان دهنده اهمیت بالای این افراد در انتشار بیماری/عفونت در سطح جامعه است"در نبود درمان های دارویی موثر و واکسیناسیون تایید شده برای این بیماری، استفاده از ماسک‌های صورت و شست‌وشوی مکرر دست ها به عنوان موثرترین مداخلات بهداشتی در نظر گرفته می شود.

وی با بیان اینکه بحث های متعددی بر سر موثر بودن استفاده از ماسک هنوز در جوامع علمی و سیاسی وجود دارد افزود: علت این مناقشات در این است که برخی ها متعقدند که «خودعفونی» (افراد خودشان عفونت را به خودشان منتقل کنند) را نمی توان با استفاده از ماسک کم کرد چرا که فردی که دستش به جای آلوده خورده باشد می تواند با تماس با صورتش، خودش را مبتلا کند. اما عده بسیار زیادی نیز معتقدند که حتی در صورت چنین اتقافاتی، استفاده از ماسک می تواند از انتقال عفونت از یک فرد مبتلا به سایر افراد جلوگیری کند. برای همین است که وقتی درباره استفاده از ماسک صورت صحبت می شود، از اهمیت ماسک صورت و شست‌وشوی دست ها با هم صحبت می شود. بنابراین اهمیت استفاده از این دو اصول، مخصوصا ماسک صورت، در مناطق یا شهرهای پرجمعیت حتی از اهمیت بیشتری نیز برخوردار است.

ویروس کرونا در شرایط عادی از راه هوا منتقل نمی شود

شکوهی در پاسخ به این سوال که آیا ویروس کرونا واقعا در هوا بوده و از طریق هوا منتشر می شود؟ نیز به ایسنا گفت: شواهد علمی انتقال از راه هوا برای کرونا، مگر در شرایط خاص، را منتفی دانسته است. سازمان جهانی بهداشت و حتی مرکز مدیریت بیماری های ایالات متحده گزارش داده اند که ویروس کرونا از راه هوا در شرایط عادی منتقل نمی شود و تماس نزدیک را به عنوان مهمترین راه انتقال در نظر گرفته است.

این محقق دانشکده بهداشت دانشگاه تورنتو با اشاره به به اینکه کرونا در شرایط بیمارستانی وقتی از پروسجرهای تولید کننده آئروسلها استفاده می شود (مثل اینتوباسیون یا تراشه گذاری، برونکوسکوپی) می تواند از راه هوا منتقل شود اظهار کرد: بیماری‌هایی مانند سرخک، ابله مرغان و حتی سل جزء بیماری هایی هستند که از راه هوا منتقل می شوند، چرا که عوامل این بیماری ها می توانند در هوا معلق شوند و از نقطه ای به نقطه دیگر جابجا شوند، اما چنین حالتی برای ویروس کرونا تا بحال منتفی در نظر گرفته شده است.

این اپیدمیولوژیست در ادامه در پاسخ به این سوال که "آیا می توان گفت ویروس کرونا در روزهای اخیر جهش یافته تر شده و یا تغییر ژنتیک داده است؟" گفت: شواهد علمی نشان دهنده این واقعیت است که ویروس کرونا دستخوش تغییرات ژنتیکی می شود.

منابع علمی نشان می دهند که ویروس SARS-CoV-۲ که عامل بیماری کرونا است، تقریبا در هر ماه دو بار تغییر ژنتیکی می دهد اما اثرات احتمالی این نوع تغییرات بر روی شناسایی درمان‌های دارویی و حتی واکسن هنوز مشخص نشده است.

اپیدمیولوژیست دانشکده بهداشت دانشگاه تورنتو کانادا گفت: شواهد علمی نشان دهنده این واقعیت است که ویروس کرونا دستخوش تغییرات ژنتیکی می شود. منابع علمی نشان می دهند که ویروس SARS-CoV-۲ که عامل بیماری کرونا است، تقریبا در هر ماه دو بار تغییر ژنتیکی می دهد اما اثرات احتمالی این نوع تغییرات بر روی شناسایی درمان‌های دارویی و حتی واکسن هنوز مشخص نشده است.

مقایسه کرونا با سایر پاندمی‌های مشابه

وی ادامه داد: برای درک بهتر قدرت سرایت پذیری این عفونت و برخی دیگر از ویژگی های این بیماری، بهتر است که آن را با سایر عفونت ها یا پاندمی های مشابه مقایسه کرد. به طور مثال قدرت انتقال پذیری ویروس عامل کرونا (SARS-CoV-۲) بطور میانگین برابر ۲.۵ بوده، که بالاتر از سارس (SARS-CoV) برابر ۲.۴، پاندمی آنفلوانزای ۱۹۱۸ برابر ۲ و پاندمی آنفلوآنزای ۲۰۰۹ برابر ۱.۷ است که این ارقام نشان می دهد که ویروس کرونا بطور میانگین از سرعت انتقال بیشتری نسبت به ۳ پاندمی دیگر برخوردار است.

شکوهی با بیان اینکه دوره کمون بیماری کرونا بین ۴ تا ۱۲ روز بوده که طولانی تر از دوره کمون سارس بین ۲ تا ۷ روز، پاندمی آنفلوانزای ۱۹۱۸ نامشخص، و پاندمی آنفلوانزای ۲۰۰۹ با ۲ روز بوده است افزود: فاصله بین شروع علایم و انتقال بیماری (دروه کمون) در بیماری جدید کرونا تقریبا صفر روز است، بدان معنی که به محض شروع علائم در فرد (حتی اگر بدون علامت ظاهری باشد)، می توان عفونت را به سایر افراد دیگر منتقل کرد، در حالی که در بیماری سارس این عدد ۵ تا ۷ روز، در پاندمی آنفلوآنزای ۱۹۱۸ تقریبا ۲ روز و در پاندمی آنفلوانزای ۲۰۰۹ این عدد ۲ روز بوده است.

این دکترای اپیدمیولوژی و آمار حیاتی با اشاره به اینکه در مقایسه با سارس، بخش بسیار بالایی از بیماران کرونایی بدون علائم یا شکل خفیف این بیماری را می گیرند که نشان دهنده آن است که چنین افرادی می توانند به راحتی و بدون آگاهی بیماری را منتقل کنند که این ویژگی کرونا شبیه آنفلوانزای ۱۹۱۸ و آنفوانزای ۲۰۰۹ است، ادامه داد: از لحاظ نیاز به بستری شدن، تقریبا ۲۰ درصد بیماران کرونایی نیازمند بستری شدن هستند در حالی که این عدد برای سارس تقریبا بالای ۷۰ درصد و در پاندمی آنفلوآنزای ۱۹۱۸ و پاندمی آنفلوآنزای ۲۰۰۹ این اعداد کمتر از کرونا می باشد.

این محقق دانشکده بهداشت دانشگاه تورنتو به کشندگی کرونا نیز اشاره کرد و گفت: کشندگی (مرگ در افراد مبتلا) بیماری کرونا با در نظر گرفتن تعداد بسیار بالای افراد بدون علامت، تقریبا یک درصد است (این عدد بدون در نظر گرفتن موارد بدون علامت، بطور میانگین بین ۳ تا ۴ درصد است)، در حالی که این عدد در سارس در حدود ۹.۷ درصد، در بیماری مرس (MERS) برابر با ۳۴ درصد و برای آنفلوآنزای فصلی این عدد در حدود ۰.۱ درصد می باشد.

شکوهی با بیان اینکه گروه‌های پرخطر برای موارد حاد بیماری کووید ۱۹، افراد سالمند و افرادی با بیماری های زمینه ای می باشند ادامه داد: درعفونت آنفلوانزا، علاوه بر این دو گروه، زنان باردار، کودکان و بیماران با سیستم ایمنی ضعیف هم مستعد شکل حاد بیماری هستند ولی در مجموع باید عنوان کرد برای همه این موارد مقایسه ای، باید در نظر گرفت که این اعداد و ارقام ممکن است از شهری به شهر دیگر و از کشوری به کشور دیگر و حتی از قاره ای به قاره دیگر متفاوت باشد.

سیاستگذاران باید هر چه سریعتر و با شدت بیشتر محدودیت ها را اعمال کنند

وی در پاسخ به این سوال که "با توجه به آغاز فصل بیماری های عفونی دیگر مانند آنفلوآنزا و سرماخوردگی، چگونه می توان این سه بیماری را از هم تشخیص داد؟" نیز به ایسنا گفت: تشخیص این سه بیماری در فصل سرما بسیار سخت خواهد بود. در چنین شرایطی، سیاستگذاران سلامت و ارائه دهندگان خدمات، باید همه این نوع بیماری ها را به عنوان کووید تشخیص دهند مگر آنکه آزمایش‌های تشخیصی و تکمیلی خلاف آن را نشان دهند. این بدین معنی است که "حساسیت" تعریف موارد بیماری را باید بالا برد تا اینکه بتوانیم بهتر بیماری کووید را کنترل کنیم.

این دکترای اپیدمیولوژی و آمار حیاتی تاکید کرد: باید به مردم این را توضیح داد و اهمیت آن‌ را بیان کرد مخصوصا اینکه علائم آنفلوآنزا و کرونا بسیار شبیه هم هستند.

"هر نوع سرماخوردگی را به عنوان فرد مشکوک به کرونا در نظر بگیریم این دکترای اپیدمیولوژی و آمار حیاتی ادامه داد: همانطور که بیان شد، علائم کرونا بسیار شبیه علائمی هستند که ما از آنفلوانزا می بینیم"اگرچه ممکن است این رویکرد همراه با خطاهایی هم باشد (مثلا فردی آنفلوآنزا گرفته باشد نه کرونا)، اما حتی در صورت چنین اشتباهی، می توان از درصد بسیار قابل توجهی از انتقال‌های کرونا جلوگیری کرد چرا که اگر برعکس باشد (فرد کرونا داشته باشد اما آنرا به اشتباه آنفلوآنزا تلقی کند) احتمال انتقال بیماری به خانواده، شبکه های ارتباطی و جامعه را دارد بنابراین همه دستورالعمل های کرونا تا زمان تشخیص نهایی آن باید برای هر یک از این نوع سه بیماری لحاظ شود.

وی به بازگشایی مدارس در ایران وهمزمانی آن با فصل آنفلوآنزا اشاره کرد و گفت: متاسفانه باید گفت که اگر محدودیت ها و اقدامات کنترلی به سختی و با شدت بیشتری اجرا نشوند، پاییز و زمستان ساده ای در انتظار ما نخواهد بود. این بیماری و این ویروس نشان داده است که شوخی بردار نیست و تا به حال نیز خیلی جدی اش نگرفتیم و اگر هم جدی گرفته ایم واقعیت این است که اقدامات ما کافی و موثر نبوده‌اند.

شکوهی با تاکید بر اینکه موج‌های مختلف این بیماری در ایران و هر بار با شدت بیشتر، باید این پیام را به مسئولان و مدیران بهداشتی ما بدهد که اقداماتشان کافی نبوده است افزود: بدون پوشش همگانی ماسک صورت و عدم شست‌وشوی منظم و مداوم دست‌ها، تعداد مبتلایان بیشتر خواهد شد و تعداد مرگ ناشی از این بیماری هم بالاتر خواهد رفت. سیاستگذاران باید هر چه سریعتر و البته با شدت بیشتر محدودیت ها را اعمال کنند که در این میان، بازگشایی مدارس یکی از مواردی است که باید یا همراه با تاخیر باشد یا با رعایت شدیدترین محدودیت های بهداشتی همراه باشد (که البته احتمال موفقیت دومی بسیار کم است!).

مدل‌هایی می توان شبیه مدل‌های "اورژانس" را در دستور کار قرار داد

این محقق دانشگاه تورنتو با تاکید مجدد بر اینکه اهمیت اعمال محدودیت ها در شرایط کنونی بسیار بالاست افزود: اگرچه دولت محدودیت هایی را در تهران و برخی از شهرهای کشور لحاظ کرده است اما به نظر می رسد که محدودیت ها بیشتر شبیه نیمه تعطیلی است تا تعطیلی کامل. این بدان معنی است که در بخشی از مردم که هنوز فعالانه در سطح شهر هستند، خطر ابتلا و انتشار بیماری وجود دارد که برای این بخش از افراد، همزمان باید طرح پوشش اجباری ماسک اعمال شود که البته لازمه آن فراهم کردن و در دسترس قرار دادن ماسک برای مردم است.

وی با بیان اینکه دولت زمانی می تواند روی به جریمه کردن افراد تخطی از رعایت مسائل بهداشتی بیاورد که خدمات مورد نیاز مردم را فراهم کرده باشد تصریح کرد: دولت می تواند تعداد ساعت های دورکاری را افزایش دهد. می تواند رفت و آمدهای غیرلازم (قابل پیشگیری) را کاهش دهد.

همزمان، دولت می تواند مراکز تست های محلی در سطح شهرهای بزرگ از جمله تهران دایر کند و تعداد تست ها را بالاتر ببرد، که البته لازمه آن داشتن کافی کیت های تست های تشخیصی است. دولت می تواند ردیابی موارد محتمل را جدی تر بگیرد (در سایر کشورها، این اقدام ردیابی موارد محتمل بسیار موثر بوده اند).

این اپیدمیولوژیست با بیان اینکه مدل‌هایی می توان شبیه مدل‌های "اورژانس" را در دستور کار قرار داد اظهار کرد: در چنین مدل‌هایی، به جای اینکه افراد مشکوک خود به مراکز درمانی یا تشخیصی مراجعه کنند، این افراد می توانند با مراکز سیار بهداشتی/درمانی در تماس باشند و خدمات مرتبط را در منزل دریافت کنند. در قالب این اورژانس نه تنها می توان موارد مشکوک بیشتری را شناسایی کرد، بلکه می توان خوش بین بود که افراد شناسایی شده متناسب با وضعیت سلامتشان خدمات یا دستورالعمل های مربوط را دریافت کنند. در چنین مدل‌هایی، البته که فقط افراد با وضعیت حاد به بیمارستان ها و مراکز درمانی منتقل می شوند که آن هم تحت مراقبت های ویژه صورت بگیرد. هر مدل دیگری هم طراحی و اجرا شود، باید هدف آن کاهش انتشار ویروس باشد.

وی تصریح کرد: در مجموع با اعمال همزمان چنین اقداماتی، می توان انتظار داشت که در طی ۲ تا ۳ ماه آینده روند کاهشی در ابتلا به این بیماری داشت.

"برای همین است که وقتی به فصول سرد نزدیک می شویم ، باید هر نوع سرماخوردگی را به عنوان فرد مشکوک به کرونا در نظر بگیریم مگر اینکه تست وی برای کرونا منفی شده باشد"در غیر این صورت، شکی نیست که اعمال محدودیت های دوره ای و نامنظم باعث ایجاد موج های بعدی خواهد شد.

مصونیت جمعی برای کووید ۱۹ قابل قبول نیست

شکوهی در جواب این سوال که "آیا واکسن آنفلوآنزا می تواند در بیماری موثر باشد؟" گفت: واکسن آنفوانزا برای پیشگیری از بیماری آنفلوآنزا است نه پیشگیری از کرونا. اما یکی از مزیت هایی که واکسن آنفلوآنزا ممکن است داشته باشد این است که می تواند از ابتلای همزمان هر دو عفونت آنفلوانزا و کرونا جلوگیری کند. همچنین واکسن آنفلوآنزا می تواند از ابتلای حاد بیماری آنفلوآنزا، از بستری شدن برای بیماری آنفلوآنزا و حتی از مرگ ناشی از بیماری آنفلوآنزا جلوگیری کند و این بدان معنی است که واکسن آنفلوآنزا می تواند بار ناشی از بیماری آنفلوآنزا روی نظام بهداشتی را کم کند تا اینکه ارائه دهندگان خدمات بهداشتی بهتر بتوانند به بیماری کرونا رسیدگی کنند.

این اپیدمیولوژیست دانشکده بهداشت دانشگاه تورنتو کانادا در واکنش به این پرسش که "آیا ایمنی جمعی در برابر کرونا حاصل شده ‌است؟" گفت: خیر! بنده از مخالفین سرسخت پدیده ایمنی گروهی در نبود واکسیناسیون موثر هستم. اگر فکر کنیم که برای رسیدن به ایمنی گروهی، حداقل ۷۰ درصد جامعه باید به این بیماری مبتلا شوند (فقط به عنوان یک فرضیه در نظر بگیریم)، این بدان معنی است که از جمعیت تقریبا ۸۴ میلیونی ایران، باید انتظار داشت تقریبا ۵۸ میلیون به این بیماری مبتلا شوند! اگر در نظر بگیریم که کشندگی ویروس فقط یک درصد باشد، از ۵۸ میلیون بیمار قابل انتظار برای ایمنی جمعی، تقریبا ۵۸۰ هزار مرگ را باید انتظار داشته باشیم و این یعنی بیش از نیم میلیون مرگ فقط ناشی از بیماری کرونا که یک فاجعه است.

شکوهی با بیان اینکه آمارها نشان می دهد که به این پدیده هنوز نزدیک نشده ایم و البته امیدوارم که در شرایطی عدم واکسن موثر و درمان دارویی موثر، به چنین پدیده ای نزدیک نشویم افزود: در رد پدیده ایمنی گروهی باید این را هم خاطر نشان کرد که دکتر "تدروس آدهانوم"، رییس سازمان جهانی بهداشت، چند روز پیش (۱۲ اکتبر ۲۰۲۰)، اعلام کرد که در تاریخ بهداشت عمومی، مصونیت جمعی هرگز به عنوان یک راه حل برای پاسخ به یک طغیان بیماری (که در سطح کوچکتری شکل می گیرد) هم در نظر گرفته نشده است چه برسد به پاندمی ها! و تاکید کرد که پیشنهاد دادن مصونیت جمعی برای کووید ۱۹ هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ اخلاقی قابل قبول نیست بنابراین کسانی که بحث ایمنی گروهی را در شرایط نبود واکسن های موثر مطرح می کنند متاسفانه از مخاطرات این پدیده و هزینه های انسانی آن کاملا بی آگاه هستند.

سیاست های بهداشتی حاکم بر جامعه، باعث تغییر رفتار ویروس می شود

این محقق دانشکده بهداشت دانشگاه تورنتو درباره واکسن کرونا نیز به ایسنا گفت: باید خوشبین به تولید واکسن باشیم. "شاید تا آخر سال میلادی ۲۰۲۰ و یا تا اواسط سال ۲۰۲۱" اینها چیزهایی هستند که هر روز از شرکت هایی دارویی می شنویم.

اما تا آن زمان، باید این را در نظر گرفت که در صورت پیدایش واکسن، توزیع آن در سطح جهانی به این راحتی نخواهد بود و این بدان معنی است که خیلی از کشورها از جمله ایران نیاز به زمان بیشتری برای دریافت دوزهای مورد نیاز واکسن خواهند داشت چرا که تولید دوزهای مورد نیاز در سطح جهانی زمان بر خواهد بود.

شکوهی با بیان اینکه اگر بسیار خوش بین باشیم، شاید نیاز باشد تا آخر سال بعدی میلادی منتظر واکسن کرونا بمانیم تصریح کرد: خیلی از کشورها و شرکت ها در حال کارآزمایی های بالینی برای تولید واکسن هستند. برخی ها در فاز دوم یا سوم هستند اما نیاز به زمان بیشتری برای رسیدن به فاز چهارم دارند (هیچ کدام به فاز چهارم واکسن که برای جمعیت بالایی ارائه خواهد شد نرسیده اند). خیلی از شرکت ها، موثر بودن واکسن را در مدلهای حیوانی نشان داده اند (فاز دوم). وقتی که موثر بودن را در مدل‌های حیوانی نشان دادند، باید ایمن بودن و موثر بودن واکسن را هم را روی نمونه های انسانی با تعداد محدود هم نشان دهند (فاز سوم) که خیلی از واکسن ها در این فاز سوم قرار دارند.

وی با اشاره به اینکه نه تنها مردم، بلکه خود سیاستگذاران بهداشتی همه کشورها امیدوار به تولید واکسن هستند اظهار کرد: تا آن زمان، باید اعمال محدودیت ها را پیش برد تا زمانی که رفتار ویروس در سطح جامعه تغییر یابد. ویروس به خودی خود تغییر رفتار نمی دهد اما سیاست های بهداشتی حاکم بر جامعه می تواند باعث تغییر رفتار مردم و در نتیجه تغییر الگوی انتقال و الگوی بیماری شود.

این اپیدمیولوژیست دانشکده بهداشت دانشگاه تورنتو کانادا در بخش پایانی گفت‌وگوی خود با ایسنا با بیان برخی توصیه ها به مردم در دوران کرونایی گفت: توصیه ها قطعا ساده و البته تکراری هستند.

"اما عده بسیار زیادی نیز معتقدند که حتی در صورت چنین اتقافاتی، استفاده از ماسک می تواند از انتقال عفونت از یک فرد مبتلا به سایر افراد جلوگیری کند"اما این بار باید جدی تر و با قاطعیت بیشتری این توصیه ها و پیشنهادات ارائه شوند. انتظار می رود در شرایط کنونی مردم خودشان به فکر سلامتی خودشان باشند. در مکان ها عمومی و حتی غیرعمومی از ماسک صورت استفاده کرده و به شکل مداوم دست های خودشان را بشویند.

وی با تاکید بر اینکه مردم باید به فکر سلامت جامعه و خانواده خود باشند افزود: در برابر سلامت مردم و جامعه مسئول هستیم و در چنین شرایطی، رعایت بهداشت فردی (استفاده از ماسک، رعایت فاصله گذاری فیزیکی و اجتماعی، شست و شوی مرتب دست‌ها و پرهیز از تماس دست با صورت و پرهیز از حضور در اجتماعات) و بهداشت گروهی را در اولویت قرار داده و برخی باورهای غلط مرتبط با کرونا را کنار گذاشته و اجازه ندهیم که سلامت خودمان، خانواده، و جامعه مان تحت تاثیر چنین باورهایی قرار گیرند.