سابقه کمک‌های انسان‌دوستانه ایران به جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ

در آن مقطع، مردم آذربایجان که بخاطر تحمیل جنگ ناخواسته ارمنستان به این کشور، در فقر و گرفتاری فراوان بسر می‌بردند و بسیاری از آن ها بی‌ خانمان و آواره شده بودند، نیاز فراوانی به کمک سایر کشورها داشتند. از این رو، جمهوری اسلامی ایران با احساس مسئولیت فراوان و با تمام امکانات خود به کمک مردم جمهوری آذربایجان شتافت‌.

دراین مسیر کمیته ‌امداد امام خمینی (ره‌) در اولین گام، اقدام به جمع‎آوری و ارسال کمکهای ‌مردمی برای آوارگان آن کشور کرد و سپس بر اساس توافق نامه امضا شده بین کمیته امداد امام خمینی (ره) و مسئولین جمهوری آذربایجان درسال ۱۳۷۲ ، نمایندگی خود را در باکو دایر نمود. در بدو تاسیس، تعداد واحدهای کمیته امداد امام خمینی در جمهوری آذربایجان 34 واحد شامل یک اداره کل مستقر در شهر باکو ، چهار شاخه اصلی درشهرهای باکو، لنکران، گویچای وگنجه، ۱۹ شعبه توزیع کمک، ۵ واحد فرهنگی و ۵ واحد درمانی بود و تعداد 464 شهر و روستا تحت پوشش کمیته امداد قرار داشت. در پایان سال ۱۳۸۹تعداد 4823 خانوار با جمعیتی معادل 14038 نفر شامل‌ سالمندان، معلولان، زنان بی‎سرپرست، مطلقه، عقب مانده‌، نابینا و بیمار مورد حمایت کمیته‌ امداد جمهوری‌ آذربایجان بودند. همچنین در این سال کمیته امداد توانست تعداد ۱۹۰۴  خانوار با جمعیت 4554 نفر دیگر را بصورت موردی مورد حمایت و مساعدت خود قرار دهد.

در حوزه خدمات درمانی، کمیته امداد شعبه جمهوری آذربایجان رسیدگی به اموربهداشتی و درمان افراد نیازمند و محروم بویژه مددجویان موردحمایت خود را جزء برنامه‌های اصلی و مهم خود قرارداد و در این ارتباط در سال 1389 جمعاً برای تعداد ۲۳۳۸۲۳  مورد خدمات درمانی شامل 216754 مورد معالجه و معاینه ، 5873 مورد تأمین دارو ، ۱۰۵۹۵ مورد خدمات تشخیصی و ۶۰۱ مورد سایر خدمات و کمکهای درمانی ارائه کرد.

"تأمین لوازم التحریر و کتب درسی، برگزاری جلسات و کلاسهای آموزشی و برگزاری اردوهای آموزشی و تربیتی برای دانش آموزان، از جمله محورهای عمده ‌فعالیت های انساندوستانه کمیته امداد بود"این کمیته با اخذ مجوزهای لازم درمانگاه امام علی ( ع ) را با ظرفیت پذیرش روزانه ۱۵۰ مراجعه کننده در زمینه های دندانپزشکی ، عمومی و امور تشخیصی در باکو تاسیس و خدمات قابل توجهی به صورت رایگان ارائه نمود.
تأمین لوازم التحریر و کتب درسی، برگزاری جلسات و کلاسهای آموزشی و برگزاری اردوهای آموزشی و تربیتی برای دانش آموزان، از جمله محورهای عمده ‌فعالیت های انساندوستانه کمیته امداد بود. این نهاد پس از بررسی های لازم با پرداخت وام خوداشتغالی در زمینه ‎های مختلف نظیر کسب، کشاورزی و دامداری نسبت به اشتغال و خودکفایی مددجویان مورد حمایت اقدام کرد که در این رابطه در سال ۱۳۸۹ تعداد ۱۰۹۳ خانوار ، مورد حمایت طرحهای خودکفایی امداد این کشور قرار داشتند. در این سال به منظور ایجاد اشتغال و خودکفایی مددجویان، وام خودکفایی در اختیار تعداد ۳۸۷ خانوار قرار داده شد. از دیگر فعالیت های کمیته امداد امام خمینی در آذربایجان، کمک به حل مشکل مسکن محرومین بود. در این رابطه در سال ۱۳۸۹ نسبت به تعمیر و تکمیل و بازسازی ۵۹ واحد منزل مسکونی اقدام شد.
آقای حیدر علی‌اف نیز با اطلاع از کمک های‌ایران در تاریخ ۱۱ آوریل ۲۰۰۳ در دیدار با آقای کمال خرازی وزیر امور خارجه از کمک‌های ایران تشکر کرد.
ارسال گاز، برق و کالاهای اساسی زندگی از ایران به جمهوری آذربایجان در خلال جنگ قره‌باغ و در زمان محاصره آذربایجان از جانب نیروهای ارمنستان و ایجاد ارتباط زمینی بین باکو و منطقهٔ نخجوان از طریق خاک ایران از دیگر فعالیت های انساندوستانه ایران بود.

در سال ۱۳۷۱ ایران ۵۰۰ میلیون دلار اعتبار برای خرید کالاهای ایرانی در اختیار جمهوری آذربایجان قرار داد.

نامه تشکر حیدرعلی اف از ایران در زمان ریاست بر حکومت محلی در نخجوان نشان می دهد که اگر همکاری ایران با جمهوری آذربایجان برای کمک به آذری‌های مقیم نخجوان نبود، مردم این منطقه با قحطی و گرسنگی و مشکلات متعددی مواجه می شدند و در محاصره می ماندند. در آن زمان، مردم نخجوان به قدری به خاطر کمبود مواد غذایی مستاصل شده بودند که از ایران به جای گندم، آرد درخواست کردند زیرا آرد در نانوایی‌ها برای پخت نبود. تاریخ هرگز حمایت ایران از پناهجویان آذری و میزبانی آنها در اردوگاه های مرزی را فراموش نخواهد کرد. به دنبال پایان ماموریت بیست ساله کمیته امداد امام خمینی(ره) در جمهوری آذربایجان، در تاریخ روز ۳۰ بهمن ماه ۱۳۹۲، مراسم باشکوهی با حضور علی حسن اف معاون نخست وزیر این کشور برگزار شد.

وی با تاکید بر اینکه فعالیت های انساندوستانه و بدون چشمداشت کمیته امداد الگویی برای سایر نهادهای خیریه می باشد، افزود: ما کمک های کمیته امداد را فراموش نمی کنیم، اگر فراموش کنیم این غیر انسانی است، اساسا این کمک ها فراموش نشدنی است و در اذهان همچون تاریخ باقی خواهد ماند.  ایشان در عین حال تاکید کرد زمانی که اراضی اشغالی جمهوری آذربایجان آزاد شوند ما درخواست خواهیم کرد بار دیگر کمیته امداد در این مناطق فعالیت کند و از اینرو ما پایان ماموریت کمیته امداد در جمهوری آذربایجان را موقت می دانیم.

"در این سال به منظور ایجاد اشتغال و خودکفایی مددجویان، وام خودکفایی در اختیار تعداد ۳۸۷ خانوار قرار داده شد"معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان با اشاره به اینکه مقامات جمهوری آذربایجان با تقدیر از فعالیت های کمیته امداد، این فعالیت ها را نشاندهنده برادری و دوستی دو کشور می دانند، افزود: برغم فعالیت هشتاد نهاد خیریه در جمهوری آذربایجان، رئیس جمهوری آذربایجان تنها از مرکز کمیته امداد در تهران بازدید و از فعالیت های آن قدردانی کرده است.

حمایت های سیاسی، نظامی و انساندوستانه جمهوری اسلامی ایران به جمهوری آذربایجان، موجب افزایش علاقه و محبت متقابل میان مردم ایران و آن کشور شد و موضع قاطع رهبر معظم انقلاب در حمایت از آزادی مناطق اشغالی آذربایجان در دوره جنگ ۴۴ روزه، علقه های عاطفی میان دو ملت را تقویت کرد. در این شرایط عناصری با هدف ایران هراسی و کاهش محبت دو ملت نسبت به یکدیگر، شبهه حمایت ایران از ارمنستان در جنگ اول و دوم قره باغ را دامن زدند که مانند همیشه در تحقق اهداف ایران هراسانه خود ناکام شدند.