علی (ع) در تاریخ اندیشه شیعی

جایگاه کانونی او در انتساب به پیامبر اسلام و همچنین نقشش در انتقال معرفت الهی و معنویت باطنی از کالبد نبوت به پیکره امامت باعث شده که باورمندان به تشیع، ایمان راستین به مذهب خویشتن را در عرض ارادت های فراوان به ساحت علی بروز دهند.

بی مانندی موقعیت و شخصیت او که از سوی شیعیان با عنوان احترام آمیز امیرالمومنین خطاب می شود مسبب تکوین حداکثری نظریات ولایت محوری شده است که در برخی گرایش ها تبدیل به غلو هم شده است. اما آنچه پرمبرهن است علی‌بن ابیطالب در سپیده دمان اسلام و در تداوم دعوت پیامبر به حقیقت دینی و شریعت اسلامی، داعی و عامل طریقت مذهبی است. نکته ای که از سوی طرفداران تفسیر باطنی از دیانت مورد تاکید قرار گرفته و می گیرد. این عده بر آن هستند که علی‌بن ابیطالب و فرزندان او که امامان شیعه محسوب می شوند، وسیله درک جنبه باطنی قرآن هستند.

محمدعلی امیرمعزی در تفسیر شعری که ملاصدرا درباره علی سروده می نویسد: «علی (ع)، نماد ولایت، خود معنای حقیقی قرآن است. مخالفانش در واقع، مخالف معنای قرآن اند و بنابراین افرادی اند که تنها با لفظ و قرائت قرآن آشنایی دارند.» علاوه بر شان معنوی علی و قرارگیری اش در کانون تاسیس و بسط سلسله های متصوفه و نیز برداشت های صوفیانه از تشیع در طول تاریخ، الگوی مدیریت سیاسی و اقتصادی او نیز توسط سوسیالیست های مسلمان و همچنین چهره های منتسب به مکتب تفکیک در تاریخ معاصر ایران مورد تاکید وافری قرار گرفته است.

"اما آنچه پرمبرهن است علی‌بن ابیطالب در سپیده دمان اسلام و در تداوم دعوت پیامبر به حقیقت دینی و شریعت اسلامی، داعی و عامل طریقت مذهبی است"پرپیدا است که در مرکز تفکر سیاسی علی عدل به مثابه گوهر اعلای حکومت صالح قرار دارد. صادق آئینه وند در مقاله عدالت از نگاه علی می نویسد: «اما معنی عدل، وسیع تر از آن است که فقط در مقوله اقتصاد جای گیرد.

اگر سلوک ویژه حاکمان بین مردم و آنها فاصله بیندازد، اگر امکانات تبلیغاتی حکومت اجازه نظر صائب مردم را در جامعه فراهم نکند و روش حکومت را بر آنها تحمیل کند، همه اینها خلاف عدل است و مسئول آن حاکمان اند.»2
مطرح کردن علی‌بن ابیطالب به عنوان عارف کامل و یا حاکم عادل همواره توسط گروه هایی از شیعیان کم و بیش تداوم یافته است. شیعیانی که با توجه به احادیثی نظیر اندار، منزلت، ثقلین و غدیر او را وصی پیامبر اسلام و ولی مسلمین می دانند و با تمسک و تشبث به او، نقطه شروع شعاع تشیع در تاریخ اندیشه دینی را ارج می نهند. میلاد، زندگی و شهادت علی مشحون حوادث و مراحلی است که معارف فراوانی را برای تاریخ اندیشه شیعی رقم زده است.

پی نوشت ها:

۱. تشیع؛ ریشه ها و باورهای عرفانی.

محمدعلی امیرمعزی. ترجمه نورالدین الله دینی. تهران. نشر نامک ۱۳۹۴. صفحه 365 

۲.

"شیعیانی که با توجه به احادیثی نظیر اندار، منزلت، ثقلین و غدیر او را وصی پیامبر اسلام و ولی مسلمین می دانند و با تمسک و تشبث به او، نقطه شروع شعاع تشیع در تاریخ اندیشه دینی را ارج می نهند"سی سال با تاریخ. صادق آئینه وند. تهران. نشر کتاب توت. ۱۳۹۱ .

صفحه ۲۷۹

* نویسنده و روزنامه‌نگار حوزه اندیشه