عربستان میدان جدید پهپادپرانی نیروهای مورد حمایت ایران؟

در نیمه دوم ماه ژانویه عربستان سعودی دو حمله پهپادی بر فراز ریاض، پایتخت این کشور را رهگیری و منهدم کرد. رسانه‌های رسمی این کشور از رهگیری یک هدف متخاصم در آسمان ریاض خبر دادند و کمی بعد صدای انفجارهای بعدی در شهر شنیده شد.

بخش عربی دویچه وله  در این رابطه یک گزارش تحلیلی منتشر کرده که در آن می نویسد که در گذشته حملات پهپادی در منطقه، پیش از همه به شبه‌نظامیان حوثی نسبت داده می‌شد که عربستان سعودی در یمن با آنها می‌جنگد. این بار اما ماجرا چیز دیگری بود: حوثی‌ها هرگونه مسئولیتی در این باره را رد کردند. در مقابل یک گروه عراقی با نام "الویه الوعد الحق" مسئولیت حملات پهپادی روز شنبه ریاض را به عهده گرفت. این گروه بیانیه خود درباره این حمله را بر روی کانالی در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد که اخبار گروه‌های شبه‌نظامی عراقی را پوشش می‌دهد.

"در نیمه دوم ماه ژانویه عربستان سعودی دو حمله پهپادی بر فراز ریاض، پایتخت این کشور را رهگیری و منهدم کرد"در اطلاعیه انگلیسی زبان آمده است که این گروه تازه‌تأسیس عراقی آشکارا با "پهپادهای انتحاری"، عربستان سعودی را هدف قرار می‌دهد. این گروه همچنین اعلام کرده است که این حمله در انتقام  دو انفجار انتحاری در بازار بغداد بوده است که در آن بیش از ۳۰ تن جان باختند.

جبهه‌ای تازه برای پهپادها

این گروه در بیانیه خود همچنین آورده است که عربستان سعودی، از گروه تروریستی سنی داعش که مسئولیت حملات انتحاری ۲۱ ژانویه بغداد را به عهده گرفته است، حمایت می‌کند.

بیشتر گروه‌های مبارز عراقی را که زیر چتر "بسیج مردمی عراق" یا حشدالشعبی" قرار می‌گیرند، مسلمانان شیعی تشکیل می‌دهند که برخی از آنها با ایران پیوندی نزدیک دارند.

نویسندگان این بیانیه ادامه می‌دهند: «عربستان سعودی زمین بازی جدید برای حملات پهپادی و موشکی است.» در این بیانیه همچنین آمده است که "ام‌بی‌اس" باید از این به بعد با یک چشم باز بخوابد". "ام بی‌اس" عنوانی متداول برای ولیعهد عربستان، محمد بن سلمان است.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، کسی که سررشته همه أمور در دست اوست

در سپتامبر سال ۲۰۱۹، حمله‌ای سنگین و یپچیده پهپادی و موشکی به تآسیسات نفتی آرامکو هم به شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران نسبت داده شد. اما این بار اولین بار است که این گروه شبه‌نظامی آشکارا مسئولیت چنین حمله‌ای را به عهده می‌گیرد.

واکنش‌های جدید شبه‌نظامیان عراقی

حمدی مالک، کارشناس انستیتو واشنگتن در سیاست خاورمیانه که سال‌هاست بر روی موضوع گروه‌های شبه‌نظامی در عراق مطالعه می‌کند هم از پدیده‌ای بسیار تازه سخن می‌گوید. او می‌گوید که این گروه‌های عراقی هیچ‌گاه پیش از این ادعای حمله به این قلمرو (سرزمین) را مطرح نکرده بودند.

نیروهای حشد الشعبی در حمله به سفارت آمریکا در بغداد در اواخر سال ۲۰۰۹

طی سال گذشته، به وفور گروه‌هایی این چنینی از دل نیروهای "بسیج مردمی عراق" ظهور کرده‌اند.

مایکل نایتز این پدیده را در گزارشی که در اکتبر سال ۲۰۲۰ به مرکز مبارزه با تروریسم "وست پوینت" (آکادمی نظامی آمریکا) ارائه شد، این گونه تحلیل می‌کند: «روش اینگونه است: گروه‌هایی اختراع می‌کنند، بعد مسئولیت حملات را تحت این هویت‌های جعلی به عهده می‌گیرند و به این ترتیب نقش گروه‌های شبه‌نظامی اصلی در این میان پنهان می‌ماند.»

هرچند این گروه‌ها همه به ایران وفادارند و نه به دولت محلی اما بین گروه‌های مختلف عراقی پیوسته درگیری‌های داخلی و جنگ قدرت در جریان بوده است و هر کدام از آنها اهداف سیاسی متفاوتی را دنبال می‌کنند.

پهپادها و نقش ایران

حمدی مالک معتقد است که "چنین حملاتی علیه کشورهای دیگر بدون موافقت ایران انجام نمی‌شوند." چون به گفته‌ی این کارشناس، پیامدهای احتمالی آنها برای عراق و ایران بسیار گسترده است.

دیگر اقدامات گروه‌های جدید شبه‌نظامی عراقی از سوی همفکرانشان مورد انتقاد واقع می‌شود یا نادیده گرفته شده است. اما در مورد حمله انتخاری پهپادی به ریاض اینگونه نبوده است: اظهارات همه گروه‌های شبه‌نظامی نزدیک به ایران درباره این حمله، ستایشگرانه بوده است. از نظر مالک، این اتفاق‌نظر، نشانگر این مسئله است که حملات پهپادی احتمالا مورد تأیید ایران بوده است.

پس از حملات به تأسیسات نفتی آرامکو در سال ۲۰۱۹ عربستان قطعات کشف‌شده و منهدم شده را به نمایش گذاشت

تحلیلگران بر این باورند که حمله نسبتا ناشیانه اخیر هم بخشی از کارزار ایرانی‌ها در جهت افزایش فشارها به دولت جدید آمریکا به ریاست جمهوری بایدن است.

تهران امیدوار است که رئیس جمهور جدید آمریکا تحریم‌های گسترده علیه این کشور را برداشته و به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بازگردد؛ توافقنامه‌ای که بایدن در آن زمان در مقام معاونت أوباما، رئیس جمهور وقت از آن حمایت کرده است.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ به طور یکجانبه خروج این کشور را از برجام به منظور اعمال تحریم‌ها و "فشار حداکثری" به ایران، اعلام کرد. پیامد این خروج و در پی آن بازگشت تحریم‌ها برای ایران فشار و بحران سنگین اقتصادی بود که بی‌شک بر انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در ایران هم تأثیر خواهد گذاشت. به گفته تحلیلگران، تا آن زمان رهبران ایران بر فشارهای خود خواهند افزود تا وعده بایدن مبنی بر بازگشت هر چه سریع‌تر به برجام، به خود جامه عمل بپوشاند.

تک‌‌هایی بدون پاتک

حمدی مالک با اشاره به اینکه "هدف ایران لغو تحریم‌هاست"، می‌گوید: «به همین خاطر ایران در سه محور به تنش‌زایی ادامه خواهد داد.» یکی از حوزه‌ها به گفته او غنی‌سازی اورانیوم است تا غلظتی که قابلیت به کارگیری در سلاح‌های اتمی را داشته باشد.

"در مقابل یک گروه عراقی با نام "الویه الوعد الحق" مسئولیت حملات پهپادی روز شنبه ریاض را به عهده گرفت"مالک، آزمایش موشک و پهپاد را یکی دیگر از محورهای استراتژی ایران می‌داند. او ادامه می‌دهد: «به این موارد باید افزایش فشار بر هم‌پیمانان آمریکا، برای مثال به عربستان سعودی را هم افزود.» این کارشناس اما معتقد است که این حملات به گونه‌ای طراحی می‌شوند که الزاما پاسخ تلافی‌جویانه سنگینی را در پی نداشته باشند.

قاسم سلیمانی در عراق با حمله نیروهای آمریکایی کشته شد

جاستین برانک، متخصص در زمینه سیاست‌های دفاعی از اندیشکده "رویال یونایتد سرویسیز" در لندن در مصاحبه‌ای با دویچه وله معتقد است که دسته‌ی ساده‌تر پهپادهای مسلح که اصطلاحا "مهمات شناور" نامیده می‌شوند برای چنین عملیات‌هایی در چنین حوزه‌هایی مناسب‌اند. او می‌گوید این "مهمات شناور" نسبتا ارزان‌اند و به همین دلیل خسارتشان هم قابل تحمل است.

یک پهپاد قادر به حمل تقریبا ۳۰ کیلوگرم مواد منفجره است؛ برای واردآوردن برخی خسارات و احتمالا کشتن افراد کافی است اما در عین حال پتانسیل تخریب آن قابل کنترل است. چنین حمله‌های پهپادی را می‌توان ابزاری برای بالا بردن روحیه در میان شبه‌نظامیانی که با سعودی‌ها و آمریکایی‌ها  دشمن‌اند، دانست.

شب‌های بی‌خواب برای "ام بی‌اس"

اما این تحولات تا چه اندازه برای عربستان سعودی خطرناک است؟ برانک می‌گوید، مشکل عربستان، بزرگی کشورش است. برانک ادامه می‌دهد: «بخش اعظم آن هم چیزی به جز صحرا نیست اما مجهز به زیرساخت‌هایی است که بسیاری از این زیرساخت‌ها حساس هستند چون مواد قابل احتراق در صنعت نفت تولید می‌کنند.»

کاخ یمامه محل اقامت رسمی خانواده سلطنتی سعودی

به اعتقاد او ایران در حال حاضر می‌تواند به هم‌پیمانان آمریکا در منطقه حمله کند بدون اینکه حملاتش منجر به واکنش تلافی‌جویانه آمریکا شود.

با وجود همه این تهدیدها برانک بر این باور است که خانواده سلطنتی سعودی شب‌ها خواب راحتی دارد.

هرچند اینگونه نیست که همه زیرساخت‌ها از حملات ساده و پیش‌پاافتاده‌پهپادی در امان باشند اما برانک معتقد است، خاندان سلطنتی جایش امن است: "آنها حتی اگر در ساختمان‌های خیلی امن هم نباشند، حلقه‌ای محافظتی آن‌ها را در بر گرفته است."

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  شورشیان حوثی‌ در یمن

  یمن یکی از کشورهای منطقه است که جنگ داخلی در آن ابعاد منطقه‌ای یافته است و کشورهای رقیب یعنی ایران و عربستان سعودی به صورت فعال در آن شرکت دارند. ایران خود را حامی حوثی‌ها می‌داند که با عنوان "انصارالله" شناخته می‌شوند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حوثی‌ها و حملات موشکی به عربستان

  آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در اواسط ژوئن ۲۰۲۰ در گزارشی به شورای امنیت خبر داد که موشک‌های کروز و تجهیزاتی که در حمله به تاسیسات نفتی آرامکو و فرودگاه بین‌المللی ابها عربستان سعودی، و دست‌کم دو حمله پیش از آن استفاده شده "منشا ایرانی" داشته‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  تماس‌های رسمی حوثی‌ها و مقامات ایران

  تحولاتی که درسال ۲۰۱۰ به "بهار عربی" موسوم شد، سبب تغییراتی در آرایش نیروهای سیاسی در بسیاری از کشورهای عربی از جمله یمن شد. پس از تصرف صنعا برخی از مقام‌های حوثی به ایران سفر کردند. بسیاری از رهبران حوثی روابط نزدیکی با روحانیون شیعه در ایران دارند. کارشناسان سازمان ملل می‌گویند که ایران به حوثی سلاح، پول ارسال می‌کند و کارشناسان نظامی ایران در یمن حضور دارند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  جنگ ریشه‌دار قومی یا جنگ نیابتی در یمن

  یمن که در دوران جنگ سرد به یمن جنوبی و یمن شمالی تفسیم شده بود، پس از وحدت نتوانست مشکلات قومی خود را حل کند.

  "این گروه بیانیه خود درباره این حمله را بر روی کانالی در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد که اخبار گروه‌های شبه‌نظامی عراقی را پوشش می‌دهد"در حال حاضر نیز گروه‌های مختلف یمنی با منافع و اهداف متفاوت روبروی یکدگیر صف‌آرایی کرده‌اند. اما عربستان و متحدانش از یکسو و ایران از سوی دیگر، یمن را به کانون یک جنگ نیابتی بدل کرده‌اند. به گفته سازمان ملل تا کنون بیش از ۲۰۰ هزار نفر بر اثر جنگ یا پیامدهای پس از جنگ کشته شده‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  گروه‌های شبه‌نظامی در عراق

  سقوط صدام حسین و نا‌کارآمدی سیاستمداران عراقی زمینه مناسبی را برای دخالت‌های جمهوری اسلامی در این کشور فراهم کرد. برخی از گروه‌های شیعه عراقی که در زمان جنگ ایران و عراق به ایران آمده بودند، ساختارهای تشکیلاتی خود را حفظ کردند و با کمک جمهوری اسلامی به گروه‌های سیاسی و شبه‌نظامی فعال در عراق بدل شدند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  همکاری نزدیک با ایران

  برخی از گروه‌های شیعه عراقی پنهان نمی‌کنند که با جمهوری اسلامی مناسبات نزدیکی دارند و سیاست‌های خود را با نظر ایران تنظیم می‌کنند. ایران از این گروه‌ها به عنوان اهرم فشار بر سیاستمداران عراقی استفاده می‌کند.

  از سوی دیگر جمهوری اسلامی در نزاع خود با آمریکا از این نیروها نیز بهره می‌گیرد.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  شبه‌نظامیان شیعه و جنگ علیه داعش

  پیروز‌های اولیه داعش در عراق و سوریه نشان داد که دولت‌های مرکزی در این کشورها عاجز از بسیج عمومی علیه این افراط‌گرایان هستند. دولت عراق که هم‌چنان به طور عمده از سیاستمداران شیعه تشکیل شده با نادیده گرفتن منافع اقلیت سنی راه برای نارضایتی سنی‌ها در این کشور باز کرد و مناطق شمالی و شرقی عراق به راحتی به دست نیروهای داعش افتاد. در سال ۲۰۱۶ شبه‌نظامیان شیعه در جنگ علیه داعش نقشی فعال داشتند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  نزدیکی سپاه قدس و حشد‌الشعبی

  قاسم سلیمانی، فرمانده وقت سپاه قدس و ابومهدی مهندس از رهبران حشد الشعبی از جمله کسانی بودند که در عملیات "آذرخش کبود" توسط نیروهای آمریکایی در عراق در ژانویه ۲۰۲۰ کشته شدند. مقامات آمریکایی بارها هشدار داده بودند که قاسم سلیمانی به طور مستقیم و غیرمستقیم نقشی اساسی در حمله به نیروهای آمریکایی مستقر درعراق داشته است.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  شبه‌نظامیان عراقی تحت فرماندهی سپاه

  گروه‌های شیعه شبه‌نظامی با انگیزه‌های متفاوتی در عراق شکل گرفته‌اند.

  "در اطلاعیه انگلیسی زبان آمده است که این گروه تازه‌تأسیس عراقی آشکارا با "پهپادهای انتحاری"، عربستان سعودی را هدف قرار می‌دهد"این گروه‌ها، از عصائب اهل حق گرفته تا سپاه بدر، بنا به مصلحت‌ها و ضروت در امور مختلفی دخالت می‌کنند. آمریکا به گروه‌های شیعه عراقی تحت کنترل ایران عنوان "گروه‌های ویژه" را داده است. همه این گروه‌ها به درجات معینی در راستای منافع ایران عمل می‌کنند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  جنگجویان خارجی تحت فرماندهی سپاه

  ایران از جنگجویان خارجی در جنگ سوریه استفاده می‌کند. نیروهای شیعه افغان موسوم به لشکر فاطمیون از داوطلبانی تشکیل شده که برای تثبیت رژیم بشار اسد به سوریه اعزام شدند. ایران از این نیروها به عنوان مدافعان حرم نام می‌برد.

  در مورد شمار لشکر فاطمیون ارقام متفاوتی از ۱۲ تا ۴۰ هزار نفر یاد می‌شود. اما بنا به گفته یکی از رهبران این لشکر در سال ۲۰۱۸ حدود ۲ هزار از آنان کشته و ۸ هزار نفر زخمی شده‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  جنگجویان که به آنان اعتمادی نیست

  برخی از نیروهای فاطمیون که به دلایل مختلف به افغانستان بازگشته‌اند، بنا به گفته مقامات افغانستان می‌توانند سبب بی‌ثباتی در این کشور شوند. بنا به گزارش‌های مختلف، افغان‌ها اغلب به دلیل فقر و بیکاری به لشکر فاطمیون پیوسته‌اند. برخی‌ها از آنها در ایران زندگی می‌کنند، اما هزاران نفر از آنان به افغانستان بازگشته‌اند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  زینبیون، جنگجویان شیعه پاکستانی

  در صفوف جنگجویان خارجی در سوریه اتباع پاکستانی نیز تحت لشکر زینبیون حضور دارند. گرچه این گروه در آغاز وظیفه اصلی خود را دفاع از "حرم زینب" دختر امام اول شیعیان می‌دانست، اما در بسیاری از جبهه سوریه در صف مقدم علیه مخالفان اسد وارد جنگ شده است.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  زینبیون، آوارگان افغان در پاکستان

  به گفته سایت‌های وابسته به سپاه پاسداران، بخش اعظم لشکر زینبیون (برخی آن را تیپ زینبیون می‌نامند) از آوارگان افغان هستند که در پاکستان زندگی می‌کنند.

  "اما در مورد حمله انتخاری پهپادی به ریاض اینگونه نبوده است: اظهارات همه گروه‌های شبه‌نظامی نزدیک به ایران درباره این حمله، ستایشگرانه بوده است"این افغان‌ها شامل شیعیان هزاره می‌شوند که در شرایط بسیار بدی درپاکستان روزگار می‌گذرانند.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  محمدحسین باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در حلب

  مقامات ایرانی مدعی‌اند که نیروهای نظامی این کشور تنها به عنوان مستشاران نظامی در سوریه عمل می‌کنند و نقشی مستقیم در عملیات جنگی ندارند. اما تا کنون ده‌ها نفر از فرماندهان سپاه در نبردهای سوریه کشته شده‌اند. اسرائیل نیز تا کنون صدها بار مواضع نیروهای ایرانی و متحدانش را در سوریه هدف قرار داده است.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حزب‌الله لبنان، متحد استراتژیک سپاه

  جمهوری اسلامی ایران در نحوه همکاری و اعتماد به گروه‌های خارجی به گونه‌های مختلف عمل می‌کند. شکل‌گیری حزب الله لبنان از آغاز توسط نیروهای ایرانی صورت گرفت.

  ایران از طریق این گروه شیعه در جنوب لبنان، رویارویی غیرمستقیم با اسرائیل دارد.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حزب‌الله و عمق استراتژیک جمهوری اسلامی

  مقامات مختلف جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده‌اند که عمق استراتژیک ایران در غرب تا دریای مدیترانه است. سیاست "نابودی اسرائیل" از یک سو و بلندپروازی‌های ایدئولوژیک جمهوری اسلامی از سوی دیگر توجیه‌ای برای حضور ایران در لبنان تلقی می‌شود.

• شبه‌نظامیان متحد جمهوری اسلامی در منطقه

  حزب‌الله در سوریه

  بر خلاف گروه‌های فلسطینی مورد حمایت ایران که تنها در غزه و کرانه باختری فعال هستند، حزب‌الله نه تنها در لبنان سیاستی منطبق با خواست‌های جمهوری اسلامی را نمایندگی می‌کند، بلکه یکی از بازوهای نظامی ایران در منطقه به حساب می‌آید. هزاران نفر از نیروهای حزب‌الله تا کنون در جنگ سوریه شرکت داشته‌اند. به گفته محافل غربی کارشناسان نظامی حزب‌الله در یمن نیز در کنار ایران حوثی‌ها را آموزش می‌دهند.