الهی‌ترین تفسیر از سیاست و حاکمیت در نهضت عاشورا نمایان است

خبرگزاری مهر- گروه دین و آیین- زینب حسینی‌روش: سیره هر انسانی عبارت است از روش خاص زندگی او و نوع سلوک و رفتار ویژه‌ای که در اجتماع با آن روش خاص، مشخص و ممتاز می‌شود. سنت اولیا الهی بر این بودهاست که انسان تربیت کنند. بر این اساس مربی باید تدبیری بیاندیشد که تمام فعالیت‌های تربیتی وی با فطرت متربی و خواست‌های ذاتی او مطابقت کند. امامان معصوم (ع) برای آشنایی مردم با دین اسلام و آگاه کردن آنان با معارف عمیق قرآنی، سیره و روشی برگرفته از تعالیم قرآنی داشتند و هر کدام از ابعاد زندگیشان نشانی از آیات قرآن کریم است. ائمه اطهار (ع) مظاهر جمال، جلال، قدرت و عظمت خداوند و منبع تجلیات و انوار خاصه او هستند.

"خبرگزاری مهر- گروه دین و آیین- زینب حسینی‌روش: سیره هر انسانی عبارت است از روش خاص زندگی او و نوع سلوک و رفتار ویژه‌ای که در اجتماع با آن روش خاص، مشخص و ممتاز می‌شود"بر این اساس از مشخصات ظاهری ممتاز و قدرت معنوی فوق‌العاده و از نفوذ و هیبت خاصی برخوردارند.

اگر در سیره هر یک از اهل بیت (ع) تأمل شود، هر یک از آن‌ها در جنبه‌هایی برای رسیدن به اوج قله‌های زندگی و سعادتمندی الگو و برنامه عملی هستند، بی گمان زندگی برتر در گرو تأسی از سیره آن بزرگواران است. آموزه‌ها و مؤلفه‌های تربیتی در سیره اهل بیت (ع) با ظرافت و دقت خاصی منعکس شده است، به یقین موشکافی و استخراج و باز تبیین آنها به صورت روزآمد برای بهبود زندگی و رهایی از بحران‌ها ی اجتماعی و سیاسی امت اسلام و همه بشریت و برای ترقی و رشد زندگی مفید و مؤثر خواهد بود، اگر این مؤلفه‌ها استخراج، تبیین و به صورت روش‌مند به زبان‌های مختلف ارائه شوند، تمام مردم دنیا عاشق اهل بیت و مرید مکتب اهل بیت (ع) خواهند شد چرا که آموزه‌های آن بزرگواران، با فطرت انسان‌ها سازگارتر از دستاوردهای تصنعی و دروغین و پوشالی مکاتب مادی غرب و شرق است.

از جمله این بزرگواران امام حسین (ع) است که سیره علمی و عملی ارزشمندی از خود به جای گذاشته که می‌تواند راهگشای تمام افراد جامعه باشد. امام حسین (ع) سومین امام معصوم شیعیان در سوم یا چهارم شعبان سال چهارم هجری در شهر مدینه دیده به جهان گشود. او دومین ‏ثمره فرخنده حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه سلام الله علیها دختر پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) بود. کنیه آن حضرت ابوعبدلله می‌باشد.

مادرش فاطمه (س) او را نزد پیامبر اکرم (ص) آورده و به میلادش مژده داد. رسول خدا (ص) او را حسین نامید و گوسفندی برایش عقیقه کرد. امام حسین (ع) و برادر بزرگوارش به گواهی رسول خدا دو آقای جوانان بهشت هستند و به اتفاق علما و بدون شک دو نواده پیامبر رحمت‌اند. بر اساس حدیثی که در منابع اهل سنت نیز آمده است، پیامبر اکرم (ص) به امامت دو نور دیده خود حسن (ع) و حسین (ع) تصریح فرمودند.

به مناسبت سالروز میلاد حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و برای آشنایی با سیره علمی و عملی آن حضرت با حجت الاسلام امیرعلی حسنلو، استاد حوزه علمیه قم و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه، به گفتگو پرداختیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:

* در بیان سبک زندگی فردی و ویژگی‌های شخصیتی حضرت اباعبدالله الحسین (ع) بیشتر به مسئله شجاعت آن حضرت اشاره شده است، چه موارد دیگری از ویژگی‌های شخصیتی امام در منابع حدیثی و تاریخی نقل شده است؟

در خصوص سبک زندگی فردی و ویژگی‌های حضرت سیدالشهدا (ع) می‌توان به نمونه‌هایی اشاره کرد؛ یکی از ویژگی‌های مهم شخصیتی حضرت شجاعت است که سرچشمه بسیاری از فضائل و برتری‌هاست. این ویژگی رفتارهایی را از حضرت نمایان می‌سازد که شخصیت او را برای همه بشریت محبوب و دوست داشتنی می‌کند.

"بر این اساس مربی باید تدبیری بیاندیشد که تمام فعالیت‌های تربیتی وی با فطرت متربی و خواست‌های ذاتی او مطابقت کند"اجرای بسیاری از احکام و فرایض دینی از این ویژگی انگیزه و قدرت می‌گیرد. در سیره امام حسین (ع) جهاد و امر به معروف در بالاترین نقطه قرار دارد همچنین مقابله با ظلم که نیاز به شجاعت و قدرت روحی دارد. این روحیه شجاعانه درباره امام حسین (ع) از آغاز زندگی ایشان گزارش شده است. امام با شجاعت تمام در مقابل ظلم خلفا و معاویه ایستاد، وقتی کودک بود، خلیفه دوم در مسجد جدش بر منبر رسول خدا نشسته بود امام حسین (ع) رفت و یقه او را گرفت و خطاب به او گفت این منبر جد من است از این منبر پایین بیا، او را به زیر کشید و او به نوازش امام پرداخت تا رسوایی‌اش نمایان نشود.

یکی از اوصاف شخصیتی و ویژگی‌های برجسته حضرت سیدالشهدا (ع) عشق به خداوند است، این جلوه را در عبادات ایشان می‌توان دید. بخش بارزی از سیره عبادی حضرت در نماز، دعا، فریضه حج و زیارت قبر رسول الله (ص) تجلی پیدا می‌کند.

مناجات زیبا و دعای عالی المضامین عرفه که از آن حضرت به دست ما رسیده است گوشه‌ای از این سلوک عاشقانه است و در دنیا نظیری ندارد. اگر از دعاها، سخنان و سیره حضرت سیدالشهدا (ع) رمزگشایی و به شیوه‌ای روش‌مند تبیین شود، بهترین مکتب تربیتی عرفانی حاصل خواهد شد و سخنان ایشان بهترین منبع برای تدوین مکتب تربیتی اسلام است.

امروز تنها گوشه‌ای از سیره و حیات امام (ع) به دست مردم دنیا رسیده و تبیین شده که این همه عاشق از پیروان ادیان مختلف دارد. از صابئیان، مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان و حتی از مردمان غیرموحد مانند هندوها عاشق مرام امام حسین (ع) شدند. بنابراین سیره امام حسین (ع) بالقوه دارای ظرفیت‌های تربیتی و آموزه‌های مهم زندگی است و از جذابیت بسیار بالایی برخوردار است.

اگر از دعاها، سخنان و سیره حضرت سیدالشهدا (ع) رمزگشایی و به شیوه‌ای روش‌مند تبیین شود، بهترین مکتب تربیتی عرفانی حاصل خواهد شد

از جمله صفات فردی حضرت فروتنی است. این ویژگی ممتاز حضرت از آغاز زندگی تا شهادت جلوه‌های بسیار زیبایی داشته و سخنان زیبایی از ایشان در این باره صادر شده است مانند این بیان که فرمودند: «ادب، تواضع و فروتنی آن است که وقتی از منزل خارج شدی هر کس را دیدی او را برتر از خود تلقی کنی و او را بزرگ‌تر از خود ببینی، فخر فروشی، کبر و غرور از رذائل اخلاقی است که هر گاه انسان در این دام افتاد نجاتش مشکل است».

"امامان معصوم (ع) برای آشنایی مردم با دین اسلام و آگاه کردن آنان با معارف عمیق قرآنی، سیره و روشی برگرفته از تعالیم قرآنی داشتند و هر کدام از ابعاد زندگیشان نشانی از آیات قرآن کریم است"کبر از ذات انسان بیرون است و رفتاری است که از شیطان به یادگار مانده است. قرآن کریم در این باره از زبان لقمان فرموده است: «چهره‌ات را برای دیگران عبوس نکن و تکبر نداشته باش و در حال راه رفتن ادای متکبرین را در نیاور، آرام صحبت کن و ادب را رعایت کن».

به واسطه رویدادها و اتفاقات فرهنگی و تحولات اجتماعی و اقتصادی که در جوامع صورت گرفته است، متأسفانه به تدریج فرهنگ خشن غربی جوامع اسلامی را فرا گرفته و برخی از هنجارهای خوب و آموزه‌های دینی کمرنگ شده است. این آسیب بزرگ اخلاقی جامعه اسلامی است که هم خانواده‌ها را در معرض خطر جدی قرار داده و هم جوامع اسلامی و فرهنگ دینی در معرض آسیب جدی قرار گرفته است. یکی از آن مسائلی اخلاقی مهمی که امروز کمرنگ شده، احترام به بزرگترها و پدر و مادر است.

احترام به پدر و مادر در فرهنگی قرآنی پس از توحید قرار دارد. امام حسین (ع) در این باره فرمودند: «پیامبر (ص) به من فرموده از پدرت پیروی کن و اوامر او را انجام بده».

امام حسین (ع) تربیت یافته رسول خدا و وحی است. آن حضرت حد اطاعت از پدر و مادر را بر اساس آیات قرآن کریم تنها در دعوت به شرک جایز نمی‌داند و در بقیه موارد احترام و بزرگداشت پدر و مادر و اطاعت از آنان را لازم و ضروری می‌داند.

از اوصاف امام حسین (ع) این بود که به برادرش امام حسن (ع) که از خود بزرگ‌تر بود احترام فوق‌العاده زیادی می‌گذاشت و در محضر او ادب را رعایت می‌کرد. هیچ گاه در حضور او سخن نمی‌گفت و به احترام او ساکت می‌نشست.

*چه موارد در خصوص سبک زندگی خانوادگی حضرت اباعبدالله الحسین (ع) نقل شده است؟

امام حسین (ع) در سنین جوانی تشکیل خانواده داد و خانواده پرجمعیتی داشت. یکی از همسران حضرت شهربانو از شاهزادگان ایرانی بود و نسل امامت از این بانو ادامه یافت. فرزندان حضرت را تا هشت نفر ذکر نمودند.

"ائمه اطهار (ع) مظاهر جمال، جلال، قدرت و عظمت خداوند و منبع تجلیات و انوار خاصه او هستند"بنیان خانواده حضرت گرم و عشق و ایثار در بین اعضای آن تبلور خاصی داشت.

داشتن زندگی خوب و با کیفیت با معیارهای الهی امکان پذیر است. بدون شک سعادت و ترقی یک جامعه مرهون برخورداری از خانواده است و هیچ فردی نیست که به مقامات عالی دست پیدا کند مگر اینکه دارای همسر و خانواده خوبی باشد. این مؤلفه به تجارب بسیار در دنیا ثابت شده و از زندگی انسان‌های بزرگ گزارش شده است. از این رو بهترین درسی که می‌توان از زندگی امام حسین (ع) گرفت، علاقه به خانواده، همسر و فرزندان است. چنین بستری می‌تواند فرزندان خوب تربیت کند، فرزندانی که جامعه‌ساز و زندگی ساز هستند.

همسران امام حسین (ع) تا اندازه‌ای او را دوست داشتند و باوفا بودند که پس از آن حضرت آنقدر در فراغ و دوری امام گریستند که دیری نپایید جان به جان آفرین تسلیم کردند. این خانواده پس از شهادت امام حسین (ع) حامل پیام او به جهانیان بودند. امام تا این اندازه خانواده خود را دوست داشت که آنها را همراه خود به کربلا برد تا ادامه دهنده راهش باشند و چنین هم شد. مهر به خانواده و دوست داشتن خانواده را باید از امام شهیدان آموخت.

کانون خانواده را باید با تاسی از امام حسین (ع) با محبت و عشق متقابل و خدایی بنا کرد، چنین خانواده‌ای می‌تواند بستر رویش انسان‌های بزرگ باشد. امام حسین (ع) به خانواده، همسران و فرزندان خود عشق می‌ورزید، دختران خود را بسیار دوست می‌داشت و این دوستی و عشق را اظهار می‌کرد تا برای مردم درسی باشد.

"امام حسین (ع) سومین امام معصوم شیعیان در سوم یا چهارم شعبان سال چهارم هجری در شهر مدینه دیده به جهان گشود"حضرت سیدالشهدا (ع) در این باره فرمودند: «من خانه‌ای را دوست دارم که در آن سکینه و رباب هستند»، این جمله جلوه زیبای عشق حضرت به دخترانش است. امام عشق به خانواده را در صحنه‌های نبرد نیز با جدیت مطرح و عملاً محبت و وفای خود به خانواده را به یارانش می‌داد. زمانی که امام عازم میدان بود یکی از دختران حضرت مقابل مرکب امام قرار گرفت، حضرت از مرکب پیاده شد و او را نوازش کرد و به سوی خیمه‌ها بازگرداند. در روز عاشورا بارها در گرداگرد خیمه‌ها می‌گشت و آنان را دلداری می‌داد و دعوت به صبر می‌نمود. خواهرش زینب که از کودکی با امام انس و الفت داشت هرگز از او جدا نشد، این محبتی است که حضرت زینب (س) از خانواده خود آموخته بود.

در این کانون گرم خانواده حسینی است که فرزدانی چون قاسم و علی اکبر تربیت می‌یابند.

در روزگاری که دنیاطلبی و گرایش به مادیات، ریاست طلبی و رفاه طلبی جامعه را فرا گرفته بود قاسم (ع) درباره مرگ در راه خدا می‌گوید برای من از عسل شیرین‌تر است. فرزند جوان تربیت شده در کانون خانواده امام حسین (ع) است که می‌تواند چنین جمله زیبا و عاشقانه‌ای را به زبان بیاورد. آن هم در روزگاری که ارزش جهاد از بین رفته و به فراموشی سپرده شده بود و مردم حاضر شدند برای رسیدن به مادیات فرزند پیامبر خود را با لب تشنه به قتلگاه ببرند. اگر خانواده حضرت ذره‌ای با ایشان مخالفت یا سستی می‌کرند نه قیامی محقق می‌شد و نه پیام امام حسین (ع) به گوش جهانیان می‌رسید. از این رو می‌توان نهضت حسینی را یک نهضت خانوادگی نیز دانست به این معنا که گاهی باید در مقابل ظلم خانوادگی قیام کرد.

*در روایاتی که از زندگی امام (ع) نقل شده می‌بینیم که ایشان همپای مورد لطف و محبت قرار دادن خانواده و نزدیکان، مردم و جامعه را هم مورد محبت و عنایت ویژه قرار می‌دادند.

"او دومین ‏ثمره فرخنده حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه سلام الله علیها دختر پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) بود"در این خصوص چه مواردی نقل شده است؟

امام حسین (ع) در اجتماع و جامعه خود دارای زندگی‌ای همچون مردم بود و به اقتضای شرایط و امکانات زمان زندگی داشت. خانه حضرت خانه‌ای بود که در شأن آن سوره هل اتی نازل شده و هر روز رسول خدا (ص) چندین بار که برای نماز می‌رفت به اهل آن خانه سلام و تحیت می‌فرستاد. جامعه زمان امام نیز به این منزلت واقف بود. قرآن درباره سیره اجتماعی رسول خدا (ص) می‌فرماید: «لقد جائکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمومنین رئوف رحیم»، از سوی خدا پیامبری از خودتان برای هدایت جامعه فرستادیم که تباهی و زیان شما برای او گران است، به شدت به هدایت شما علاقمند و بی نهایت به ایمان آورندگان شما مهربان و رئوف است.

امام حسین (ع) در روز عاشورا این اوصاف پیامبر (ص) را از خود بروز داد و به امید آنکه قوم تبهکار هدایت شوند تا حدی مهربانی کرد که یکی از افراد سپاه کوفه چنین گفت: ما برای دستگیری حسین او را با سپاهی به فرماندهی حر محاصره کردیم و با این قصد به او نزدیک شدیم در حالی که به شدت تشنه بودیم او با مهربانی از ما پذیرایی کرد و به مرکب‌ها و افراد سپاه حر آب داد، وقت من نتوانستم آب بخورم نزدیک من آمد و در خوردن آب مرا یاری کرد.

مهر و محبت امام حسین (ع) به انسان‌ها غیر قابل توصیف است. امام به سپاهی که برای بریدن سر او اجتماع کرده و شمشیرهای خود را تیز کرده بودند، با مهربانی آب می‌دهد.

در روز عاشورا پس از شهادت همه یاران امام باز از هدایت سپاه دشمن ناامید نمی‌شود و آنان را به اخلاق انسانی و نجات دعوت می‌کند. امام رئوف بر تمام موجودات و انسان‌ها است و می‌داند که جهالت انسان را به گمراهی برده است.

*سیره سیاسی امام حسین (ع) بر چه اساسی استوار بوده است؟

عاشورا این واقعه بزرگ تاریخ بشر با ابعاد خاص آن سیاسی‌ترین رفتاری است که امام حسین (ع) آن را با تمام شجاعت به نمایش گذاشت و به همه بشریت آموخت که ایستادن با تمام توان و نیرو در مقابل ظلم و حاکم ظالم، نامشروع و فاسد و تباهی یک تکلیف الهی است. الهی‌ترین تفسیر از سیاست و حاکمیت در این مصاف نمایان است. امام موضع سیاسی خود را در زمان معاویه هم اظهار نمود و با توجه به عهدی که در صلح امام حسن (ع) ذکر شده بود آن را به سختی رعایت نمود، چرا که وفای به عهد دستور خداوند به مؤمنان است. اما امام، علی رغم وفای به عهدی که رعایت نمودند، انحراف معاویه را آشکارا برای مردم بیان می‌کردند.

ارزشی که امام حسین (ع) با اقتباس از قرآن و سیره نبوی به اهل علم و فرهنگ داد در فرهنگ‌های دیگر بی سابقه است

پس از آنکه معاویه یزید را به ولیعهدی خود انتخاب کرد و به مدینه آمد با سیاست تطمیع، تهدید، ارعاب و نیرنگ از بزرگان و مردم مدینه بیعت گرفت و به شام بازگشت.

"امام حسین (ع) و برادر بزرگوارش به گواهی رسول خدا دو آقای جوانان بهشت هستند و به اتفاق علما و بدون شک دو نواده پیامبر رحمت‌اند"در این زمان امام حسین (ع) سعی نمود تا زمینه را برای اعتراض و آگاهی عمومی علیه حکومت معاویه فراهم سازد، از همین رو خانه آن حضرت به کانون مبارزه علیه حکومت ظالم و ستمگر اموی و پناهگاه شیعیان و محرومان تبدیل شد. جاسوسان معاویه این گزارشات را به شام ارسال و او را از قیام امام حسین (ع) آگاه کردند. معاویه به رغم آنکه همواره تلاش می‌کرد با امام مدارا کند، اما چون نمی‌توانست نسبت به ادامه این روند بی توجه باشد سعی کرد با نوشتن یک نامه تهدیدآمیز به امام ایشان را از این گونه فعالیت‌ها برحذر دارد. امام نیز ضمن نوشتن یک نامه سرگشاده به افشای جرایم و جنایاتی که در دوران حکومتش مرتکب شده بود، پرداخت. به این ترتیب امام با این پاسخ قاطع و محکم هر گونه مصالحه، سازش یا رضایت از اعمال و رفتار معاویه را مردود دانست و چهره زشت و کفرآمیز حکومت وی را برملا ساخت و از سوی دیگر رسماً و علناً مخالفت خود را با حکومت اموی اعلام کرد.

بنابراین موضع و سیره سیاسی حضرت سیدالشهدا (ع) بر خلاف تفاسیر و برداشت‌های دیگری که می‌شود کاملاً عیان و آشکار است و امام از ابتدا مصمم به مقابله با انحراف بزرگ جریان حاکم بود.

*از رفتار و سیره اقتصادی امام حسین (ع) چه مستنداتی در دست هست؟

امام حسین (ع) از نظر اقتصادی ضمن اینکه خود فعالیت باغداری، درختکاری و مزرعه‌داری داشت، کارگرانی نیز داشت که برای ایشان کار می‌کردند. امام از محصول آن باغ و مزرعه خود به فقرا اطعام می‌نمود و از مساکین مدینه حمایت می‌کرد. حضرت تجلی سخاوت و کرامت بود. امام حسین (ع) هیچ مستمندی را از خود دور نکرد و هیچ فقیری بدون عطا و پاداش از در خانه آن حضرت برنگشت. امام حسین (ع) در اینباره می‌فرمایند: «ثروت انسان آن گاه در اختیار اوست که توان انفاق و بخشش از آن به دیگران را داشته باشد».

"این ویژگی رفتارهایی را از حضرت نمایان می‌سازد که شخصیت او را برای همه بشریت محبوب و دوست داشتنی می‌کند"درباره حضرت سیدالشهدا و دیگر ائمه نقل شده است که شب‌ها به صورت ناشناس انبان و کیسه‌های خوراک به دوش به خانه‌های فقرا سرکشی می‌کردند. امام گاهی همه فقرای مدینه را بر سر سفره خود میهمان و از آنان پذیرایی می‌کردند.

*روایت تاریخ درباره سیره علمی امام حسین (ع) به چه صورت است؟

سیره علمی امام حسین (ع) را باید با تحقیق در روایات حضرت در باب علوم مختلف مورد مطالعه قرار داد. بی تردید به جهت جایگاه علمی در دوران امامت آن حضرت یکی از مراجع علمی در مدینه است. اگر به دلیل شرایطی که در جامعه آن زمان به دلیل حاکمیت ظالمانه و بحران‌های اجتماعی حاکم بود، مراجعات به اهل بیت محدود و جمع‌آوری سیره و سخنان حضرات معصومین منع، محدود و سانسور شده است اما با این همه دستگاه حاکمه قدرت پوشیده داشتن شعاع خورشید را نداشتند. روایات متعددی از امام حسین (ع) در علوم مختلف از جمله علوم قرآنی، فقه، احکام، اخلاق و غیره به دست ما رسیده است که همه در رشد تمدن اسلامی و حفظ سنن رسول خدا (ص) تاثیر داشته است.

آموزش علم و برگزاری جلسات علمی در فرصت‌ها و جلسات مختلف در منابع تاریخی گزارش شده است که حاکی از بزرگداشت جایگاه علم و اهتمام آن حضرت به علم و دانش است. آنچه همه تمدن‌ها را به بلوغ و شکوفایی رسانده و آنها را پایا و مؤثر کرده و به سوی زایش و تولید علم و فناوری سوق می‌دهد پاسداشت منزلت علم و عالم است. نگاه قرآن به این جایگاه در اوج است. سیره نبوی و بینش حضرت درباره تشویق به علم و علم آموزی سبب شگفتی و حیرت دانشمندان و خاورشناسان و گرایش آنان به تأمل در آموزه‌های حضرت و تسلیم آنان در علم جویی و علم خواهی اسلام شده است.

سیره و سخنان اهل بیت (ع) از جمله امام حسین (ع) نیز اینگونه با تجلیل و تشویق از علم و عالم نمایان است. این نگرش خود در تمدن سازی بی مانند و در سیره اهل نظر مؤثر و مورد توجه بوده است.

"در سیره امام حسین (ع) جهاد و امر به معروف در بالاترین نقطه قرار دارد همچنین مقابله با ظلم که نیاز به شجاعت و قدرت روحی دارد"فرهنگ سازی قوی و پایا در علم دوستی، سنت پیامبر و اهل بیت (ع) بوده است. نمونه‌ای از سیره امام حسین (ع) در تجلیل از منزلت معلم و استاد اینگونه گزارش شده است؛ وقتی یکی از فرزندان امام (ع) در نزد یک مربی و معلم مکتب سوره حمد را آموخت و این فرزند سوره حمد را برای امام خواند، حضرت خشنود شد و برای معلم و استاد فرزندش هزار دینار و چندین خلعت و لباس نو و هدایای دیگر فرستاد. ارزشی که امام حسین (ع) با اقتباس از قرآن و سیره نبوی به اهل علم و فرهنگ داد در فرهنگ‌های دیگر بی سابقه است.