عراق در سالی که گذشت؛ سایه شهیدان سلیمانی و المهندس بر تقویم منطقه

به گزارش ایرنا از بغداد، شهادت فرماندهان مقاومت که در ۱۳ دیماه ۹۸ به دستور مستقیم دونالد ترامپ رییس جمهوری سابق آمریکا با هواپیماها و پهپادهای آمریکایی اتفاق افتاد، رخدادهای مهمی را به دنبال داشت که تحولات بعدی عراق در سال ۹۹ متاثر از آن شد.

تشییع میلیونی پیکرهای دو فرمانده شهید و همراهانشان از سوی مردم ایران و عراق و تقدیر رهبر معظم انقلاب اسلامی و مراجع عالی دینی از این فرماندهان به علاوه حملات موشکی جمهوری اسلامی ایران به پایگاه نظامیان آمریکا در عین الاسد در غرب عراق که برای نخستین بار از زمان پایان جنگ جهانی دوم علیه ارتش آمریکا اتفاق افتاد، رخدادی بی سابقه محسوب می شود.

به گواه وقایع و رویدادهای منطقه؛ حمله موشکی جمهوری اسلامی ایران به پایگاه آمریکایی عین الاسد بسیاری از علاقه مندان به ایران و ناراضیان از حضور نظامی آمریکایی در عراق را خوشحال کرد.

اقدام پارلمان عراق در صدور قانون اخراج تمام نیروهای بیگانه از خاک کشور و در راس آنها آمریکایی ها و تظاهرات میلیونی و بی سابقه مردم بغداد در حمایت از این قانون و شعارهایی که برای بیرون راندن اشغالگران مطرح کردند، همگی از تبعات شهادت دو فرمانده شهید مقاومت محسوب می شود.

روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق نیز در این سال شاهد گسترش بیش از پیش بود و یکی از ثمرات مناسبات دو طرف سفر مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به تهران و متعاقبا سفر سید ابراهیم رئیسی رییس قوه قضائیه ایران به عراق بود.

یکی از مهمترین میهمانان عراق در اواخر سال ۹۹ ، پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک های جهان بود که دیدار او با آیت الله سید علی سیستانی در نجف اشرف یک اتفاق مهم بود که بازتاب گسترده جهانی داشت.

تروریسم دولتی 

دو روز بعد از پایان تحصن در برابر سفارت آمریکا در بغداد در اعتراض به شهادت تعدادی از نیروهای مردمی الحشد الشعبی به دست آمریکایی ها، بار دیگر جنایت بزرگ دولت ترامپ با ترور سپهبد قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس در ۱۳ دیماه ۹۸ اتفاق افتاد و عراق و جهان را در برابر معادله جدیدی گذاشت که تحولات بعدی عراق در سال ۹۹ متاثر از آن شد.

خودروی حامل شهیدان سلیمانی و المهندس در میدان یادبود، نزدیک فرودگاه بغداد

معادله جدید حاکی از آن بود که آمریکا برای پیشبرد سیاست هایش در منطقه و جهان حاضر است همه قوانین و عرف های بین الملل و حاکمیت کشورها را زیر پا بگذارد.

«تروریسم دولتی» رویکرد جدیدی بود که آمریکا به جای پروسه سابق یعنی حمایت از گروهک های تروریستی امثال القاعده و داعش و زیر مجموعه آنها در منطقه پیش گرفت تا شاید طرح خود تحت عنوان معامله قرن را با هدف عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با کشورهای عربی و مسلمان پیش ببرد.

جمهوری اسلامی ایران و کل محور مقاومت بعد از ترور فرماندهان شهید معادله جدید را در برابر معادله آمریکایی تعریف کردند و آن «انتقام سخت» خون فرماندهان شهید بود.

مقام معظم رهبری به عنوان واضع این معادله، انتقام سخت را به معنی اخراج کامل نیروهای آمریکایی از منطقه دانستند.

در این راستا طرح سیلی اول ایران در هشتم ژانویه ۲۰۲۰ (۱۸ دیماه ۹۸) با حملات موشکی به پایگاه نظامیان آمریکا در «عین الاسد» در غرب الانبار عراق آغاز شد.

این نخستین حمله نظامی آشکار یک کشور به مواضع نظامی آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم محسوب می شد که واشنگتن کوشید به سختی آن را ببلعد و لب به سخن باز نکند.

پارلمان عراق با قاطعیت به اخراج نیروهای بیگانه رای داد

پارلمان عراق: آمریکا برو بیرون

یکی از سیلی های سختی که بعد از حادثه ترور فرماندهان شهید بر صورت دولت آمریکا نواخته شد، تصویب قانون اخراج نظامیان آمریکایی از خاک عراق در ۱۵ دیماه ۹۸ در پارلمان عراق بود.

با وجود تلاش زیاد آمریکایی ها برای ممانعت از تصویب این قانون در نهایت پارلمان با اکثریت آراء آن را به تصویب رساند تا دولت ملزم به اخراج نظامیان آمریکایی شود.

سخنرانی «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر وقت عراق در این روز در پارلمان، یکی از سخنرانی های تاریخی محسوب می شود و ادعاهای آمریکا را در خصوص جنایت ترور فرماندهان شهید زیر سوال برد.

عبدالمهدی گفت که شهید سلیمانی به دعوت رسمی دولت عراق به بغداد آمده بود و حامل پیام ایران برای عربستان سعودی بود.

گفته می شود در آن برهه عراق در حال وساطت برای پایان بخشیدن به تنش تهران و ریاض بود اما آمریکایی ها از بیم نزدیکی دو کشور مهم منطقه، با ایجاد بحران، همه این تلاش ها را به محاق بردند.

عبدالمهدی در این جلسه مهم تاکید کرد که حضور نظامی آمریکا در عراق تبدیل به تهدیدی برای کشورش شده و این نیروها از مسوولیت هایی که دارند، تجاوز کرده و باید به حضور آنها پایان داده شود.

پارلمان متعاقب این سخنان نخست وزیر وقت عراق قانون اخراج نیروهای بیگانه که به طور ویژه نظامیان آمریکایی را هدف قرار می داد را تصویب کرد.

تظاهرات میلیونی بغداد و تشییع پیکرهای فرماندهان شهید

تظاهرات مردم بغداد در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ (چهارم بهمن ماه ۹۸) یکی از همه پرسی های بزرگ اجتماعی در عراق به شمار می رود که طی آن جمعیت میلیونی پایتخت خواهان اخراج نظامیان آمریکایی شدند.

در این روز، حضور بسیاری از شخصیت های لشکری و کشوری و رهبران سیاسی در این مراسم از جمله عادل عبدالمهدی نخست وزیر وقت نشان داد که مطالبه اخراج نظامی آمریکا از عراق تنها یک خواست سیاسی یا محدود به طیف خاصی از جریان های سیاسی نیست بلکه اکثریت مردم عراق خواهان پایان دادن به حضور بیگانگان در کشورشان هستند.

این تظاهرات بعد از مراسم بی سابقه تشییع میلیونی پیکرهای فرماندهان شهید و همراهانشان در عراق و ایران دومین همه پرسی بزرگ محسوب می شد که نشان داد خروج نظامی آمریکا از منطقه نه تنها خواست مردم عراق بلکه عموم ملت های منطقه از ایران تا فلسطین است.

آشوب در شهرهای مختلف عراق با تحریک آمریکایی ها بود

فتنه گری با هدف سرپوش گذاشتن بر جنایات آمریکا

آمریکایی ها که بازی سیاسی را به عراقی ها و معادله قدرت را به محور مقاومت و ایران باخته بودند، به سیاست همیشگی خود یعنی فتنه انگیزی برگشتند.

اعتراضات اجتماعی که از اول اکتبر ۲۰۱۹ (نهم مهرماه ۹۸) آغاز شده بود بعد از ترور فرماندهان شهید با ورود شدیدتر آمریکا به مسئله شدت و حدت بیشتری در عراق پیدا کرد.

روند عملیات ترور فعالان اجتماعی در این برهه به دست عوامل آمریکا بیشتر شد که از جمله آنها ترور دو فعال رسانه ای در بصره در ۱۲ ژانویه (۲۲ دیماه ۹۸) و حذف فیزیکی «هاشم الهاشمی» تحلیلگر برجسته سیاسی عراق در ششم جولای (۱۶ تیرماه ۹۹) است که منجر به تشدید اعتراضات در بغداد و عموم استان های جنوبی و مرکزی شد.

عادل عبدالمهدی نخست وزیر وقت عراق که قبلا در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹ (نهم آذرماه ۹۸) به درخواست مرجعیت عالی دینی این کشور استعفای خود را اعلام کرده بود، برای پنج ماه اول سال ۲۰۲۰ به عنوان نخست وزیر پیشبرد امور، کشور را اداره می کرد.

عبدالمهدی همچنان از جریان های سیاسی و پارلمان می خواست که نامزد مورد نظر خود را برای پست نخست وزیری برگزینند تا کشور از بلاتکلیفی خارج شود.

بعد از دو بار ناکامی پارلمان و جریان های سیاسی و انتخاب های ناموفق «عدنان الزرفی» و «محمد توفیق علاوی» بالاخره «مصطفی الکاظمی» رییس سازمان اطلاعات و امنیت عراق به عنوان نخست وزیر در هفتم ماه می ۲۰۲۰ (۱۸ اردیبهشت ماه ۹۹) برگزیده شد.

مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق

  شروع به کار دولت الکاظمی با تنش

دولت الکاظمی تحت تاثیر فضای عمومی که در نتیجه اعتراضات اجتماعی ایجاد شده بود، کوشید قدرت خود را با پاره ای مانورهای سیاسی به نمایش بگذارد که بارزترین آنها حمله به مقر نیروهای «کتائب حزب الله عراق» در منطقه «الدوره» در جنوب بغداد در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۰ (ششم تیرماه ۹۹) بود که به بازداشت ۱۴ تن از این نیروها انجامید.

دولت الکاظمی، نیروهای کتائب حزب الله وابسته به الحشد الشعبی را متهم کرد که در حملات راکتی به سفارت آمریکا در بغداد نقش دارند اما متعاقبا مشخص شد که این اتهامات بی اساس است و چند روز بعد همه نیروها آزاد شدند.

یکی از پدیده های مهمی که بعد از ترور فرماندهان شهید بروز کرد، تشدید حملات موشکی و کاتیوشایی به سفارتخانه آمریکا در منطقه محافظت شده امنیتی (سبز) در مرکز بغداد بود.

گرچه اغلب این حملات فاقد تلفات انسانی و حتی خسارت مادی بود اما بسیاری را در عراق نگران کرد.

شکل گیری گروه های مقاومت جدید در عراق

ترور ناجوانمردانه فرماندهان شهید سلیمانی و المهندس نه تنها فضا را برای آمریکایی ها در عراق آرامتر نکرد بلکه آنها را در وضعیت ناامن تری قرار داد.

نخستین گروه مقاومت جدید به نام «عصبة الثائرین» در ۱۵ مارس ۲۰۲۰ (۲۵ اسفند ۹۸) مسوولیت حمله موشکی به پایگاه التاجی در شمال بغداد که نیروهای آمریکایی در آن مستقر بودند را برعهده گرفت.

گروه های مقاومت به تدریج با اعلام حملات مکرر به کاروان های نظامی و تجهیزات پشتیبانی و پایگاه های حضور نظامی آمریکا در عراق، شروع به اعلام موجودیت کردند.

بعد از عصبة الثائرین، «ثار المهندس»، سپس «اصحاب الکهف»، «ثورة العشرین» و سایرین شکل گرفتند.

حملات به مواضع و نیروهای آمریکایی از شمال تا جنوب عراق را در برگرفت و بی شک دردآورترین آن بمباران موشکی پایگاه التاجی در ۱۲ مارس ۲۰۲۰ (۲۲ اسفند ۹۸) بود که طی آن دو سرباز آمریکایی و یک نظامی انگلیسی کشته و ۱۱ سرباز آمریکایی نیز زخمی شدند.

آمریکا از بیم دامنه دار شدن بحران، ناچار شد این حمله نیز را ببلعد و به آن واکنشی نشان ندهد.

آمریکایی ها همچنین ناچار شدند که تعداد دیپلمات های خود را در سفارت کاهش داده و در نهایت در چهارم ژولای ۲۰۲۰ (۱۴ تیرماه ۹۹) در اقدامی بی سابقه سامانه جدید دفاع موشکی خود را در سفارت نصب کردند که باعث ارعاب و وحشت در پایتخت عراق شد.

حمله به پایگاه نظامیان آمریکایی در فرودگاه اربیل در نهم مهرماه و از آن مهمتر در ۲۷ بهمن ماه ۹۹ نشان داد که از شمال تا جنوب عراق، نیروهای آمریکایی مورد نفرت مردم این کشور هستند.

حملات به نیروها و کاروان های پشتیبانی آمریکا در جاده بین المللی حدفاصل کویت به عین الاسد در غرب عراق در طول سال ۹۹ ادامه دار بود که بی شک یکی از این حملات دردآور حمله با ۱۰ موشک در ۱۳ اسفندماه ۹۹ است که وحشت گسترده ای در بین نظامیان آمریکایی ایجاد کرد.

گروه های دفاع از ارزش های اخلاقی و دینی در عراق

یکی از تحولات جدید در عرصه اجتماعی عراق در سال ۱۳۹۹ شکل گیری پاره ای تشکل های جوان و ارزش گرا برای دفاع از ارزش های اخلاقی و دینی جامعه متدین عراق بود که آمریکا با همکاری برخی کشورهای غربی بعد از اشغال عراق در ۲۰۰۳ این ارزش ها را هدف قرار داده بود و می خواست ناهنجاری های ضد اخلاقی را جایگزین آنها کند.

ایجاد تشکل های حمایت از همجنس بازان مانند «عراق کویر» مورد حمایت سفارت انگلستان یا بالا بردن پرچم همجنس بازان در سفارتخانه های کانادا، انگلیس و دفتر اتحادیه اروپا در بغداد در ۱۷ مارس (۲۸ اردیبهشت ماه ۹۹) و حمایت سفارت آمریکا از این گونه فعالیت ها و برنامه ضد اخلاقی «ایلپ» که سفارتخانه آمریکا از ۲۰۱۳ به اجرا گذاشته بود و طی آن بین جوانان عراقی انحرافات اخلاقی و جنسی را رواج می داد، باعث شکل گیری این گونه تشکل های ارزشگرا در عراق شد.

از مهمترین فعالیت های آنها تجمع اعتراضی در برابر سفارت فرانسه در بغداد به خاطر اهانت «امانوئل مکرون» رییس جمهوری فرانسه به اسلام و ارزش های اسلامی و اهانت نشریه «شارلی ابدو» فرانسه به پیامبر اسلام (ص) در ۱۷ سپتامبر و ۲۶ اکتبر (۲۷ شهریور و پنجم آبان ۹۹) بود.

جدا از اینها گروه های مردمی و ارزشی جوان در برابر حملات تبلیغاتی هدفمند آمریکا و عوامل داخلی آنها در عراق که الحشد الشعبی را به شکل وسیع تری بعد از ترور فرماندهان شهید هدف قرار داده بود، با قدرت ایستادند.

از مهمترین این حوادث قضیه اهانتی بود که «هوشیار زیباری» عضو برجسته حزب دموکرات کردستان عراق به الحشد الشعبی روا داشت و در نتیجه آن این گروههای ارزشگرا، مقر حزب دمکرات کردستان عراق را در بغداد در ۱۷ اکتبر (۲۶ مهرماه ۹۹) به آتش کشیدند.

آتش زدن مقر شبکه تلویزیون «الدجله» به خاطر اهانت به ائمه اطهار (ع) و پخش ترانه های مستهجن در روز عاشورای حسینی و تهدید به تجمع اعتراضی و آتش زدن مقر شبکه تلویزیونی «ام بی سی» وابسته به سعودیها در بغداد، به خاطر اهانت به شهید ابومهدی المهندس که باعث عذرخواهی این شبکه و انصراف گروه های ارزشگرا از آتش سوزی و تجمع شد بخش دیگری از فعالیت این گروه ها به شمار می رود.

کرونا در عراق و بحران اقتصادی

عراق همانند سایر کشورهای دنیا در نهایت به ویروس کرونا آلوده شد و در ۲۴ فوریه ۲۰۲۰ (۵ اسفند ۱۳۹۸) نخستین مورد ابتلا به آن در مرکز  کشور شناسایی شد.

در مدت کوتاهی کرونا به طرز عجیبی در این کشور انتشار یافت و دولت ناچار شد برای کنترل اوضاع، مرزهای هوایی و زمینی خود را با همه کشورها ببندد و برای دو ماه کشور در قرنطینه کامل فرو رفت.

ادارات دولتی، مدارس، دانشگاه ها و بازارها همه تعطیل شدند و تردد بین شهرها و استان ها قطع شد، این شرایط تبعات اقتصادی سنگینی برای کشور عراق به دنبال آورد.

در نتیجه کرونا میزان فقر در این کشور بالا رفت و وزارت برنامه ریزی عراق در ۲۲ آوریل (سوم اردیبهشت ماه ۹۹) اعلام کرد که در نتیجه کرونا میزان فقر ۲۰ درصد افزایش یافته است.

شیوع کرونا ، فقر در عراق را تا ۳۴ درصد افزایش داد

هرچه میانگین مبتلایان و مرگ و میرها براثر کرونا در عراق بیشتر می شد، به تبع آن آثار زیانبار اقتصادی بیشتر نمود پیدا می کرد تا اینکه وزارت برنامه ریزی عراق در اکتبر ۲۰۲۰ (مهرماه ۹۹) اعلام کرد که درصد فقر از ۲۰ به ۳۴ درصد رسیده است.

به این معنا که ۱۰ تا ۱۲ میلیون از جمعیت حدود ۳۹ میلیونی جمعیت عراق زیر خط فقر قرار گرفتند.

کرونا در عراق از میان شخصیت ها از جمله ورزشکاران، هنرمندان و چهره های سیاسی قربانی گرفت که از جمله آنها «احمد راضی» مهاجم سابق تیم ملی عراق، «ناظم شاکر» مربی باشگاه نیروی هوایی عراق، «توفیق الیاسری» شخصیت سیاسی، «غیدا کمبش» نماینده پارلمان و «صباح الهلالی» شاعر عراقی بودند.

در نتیجه همه گیری کرونا که از آن به موج دوم یاد شده، دولت عراق اخیرا ناچار شده است دوباره تدابیر پیشگیری از شیوع کرونا را در کشور تشدید کند.

این درحالیست که اولین محموله واکسیناسیون از چین به عنوان هدیه در روزهای گذشته وارد عراق شده است.

وزارت بهداشت عراق قول داده است که مقادیر بیشتری از واکسن را در آینده نزدیک دریافت خواهد کرد.

روابط عراق و ایران در مسیر پیشرفت

الکاظمی نخست وزیر عراق در راستای تقویت روابط با کشورهای منطقه و جهان، نخستین سفر خارجی خود را به جمهوری اسلامی ایران اختصاص داد.

مصطفی الکاظمی در راس یک هیات بلندپایه در ۲۱ ژولای ۲۰۲۰ (۳۱ تیرماه ۱۳۹۹)  سفر دو روزه خود را به تهران آغاز کرد و مورد استقبال رییس جمهوری ایران قرار گرفت.

رییس قوه قضاییه ایران در میان استقبال مردم عراق نزدیک حرمین امامین کاظمین(ع)

الکاظمی بعد از پایان رایزنی ها با دولت دکتر «حسن روحانی» که در آن بر توسعه روابط و رساندن سقف تبادلات تجاری دو کشور به ۲۰ میلیارد دلار تاکید شد، در اولین دیدار سیاسی مقام معظم رهبری پس از همه گیری کرونا با ایشان ملاقات کرد.

الکاظمی دیدار خود را با رهبر معظم انقلاب اسلامی ویژه خواند و در عین حال ایشان نیز قضیه ترور ناجوانمردانه فرماندهان شهید را بازگو کردند و خطاب به الکاظمی گفتند: «سپهبد شهید سلیمانی میهمان شما عراقی ها بود و در خاک عراق شهید شد».

این سخنان مقام معظم رهبری در عراق بازتاب گسترده ای داشت و بسیاری نسبت به آن واکنش نشان داده و ابراز داشتند که رهبر معظم انقلاب اسلامی با حفظ احترام میهمان خود، این سرزنش را به سمع رییس قوه مجریه عراق رساند و از اینکه بغداد تاکنون واکنش جدی در برابر این جنایت نشان نداده، از دولت عراق انتقاد کرد.

طی سال ۱۳۹۹ تعدادی از مقام های بلندپایه ایرانی به بغداد سفر کردند که از مهمترین آنها، دو بار سفر «عبدالناصر همتی» رییس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در ۲۸ خرداد و  ۲۱ مهرماه ، «رضا اردکانیان» وزیر نیرو در ۱۴ خردادماه و «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران در ۲۹ تیرماه بود.سردار «اسماعیل قاآنی» فرمانده نیروی قدس نیز در همین راستا برای تقویت و توسعه روابط دو کشور و بررسی اوضاع منطقه به بغداد سفر و با مقامات عالی عراقی بحث و گفت وگو کرد.

همچنین محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی در اسفند ماه ۹۹ به عراق سفر داشت که تقویت روابط اقتصادی و بطور مشخص شتاب بخشی به طرح راه آهن با ایران عمده ترین آن بود.

در این میان سفر سه روزه حجت الاسلام و المسلمین سید ابراهیم رئیسی رییس قوه قضاییه به بغداد در ۲۰ بهمن یک اتفاق مهم محسوب می شود که بازتاب گسترده رسانه ای به دنبال داشت.

رئیسی که به دعوت رسمی «فائق زیدان» رییس شورای عالی قضایی عراق وارد بغداد شده بود، با همتای عراقی بر سر پیگیری مشترک پرونده قضایی ترور فرماندهان شهید قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس به توافق رسید.

در این سفر دستگاه های قضایی دو کشور چند یادداشت تفاهم همکاری قضایی و حقوقی با هم امضا کردند.

استقبال گرم و صمیمی رییس جمهور، نخست وزیر و ریاست پارلمان عراق از عمق مناسبات بین دو کشور حکایت داشت؛ دیدار با خانواده های شهدای عراقی، عشایر، فرهیختگان و اصحاب رسانه تاکید مجددی بر دامنه گسترده این مناسبات بین دو کشور بود.

دولت الکاظمی به دنبال خروج از بحران

دولت الکاظمی از ابتدای شروع به کارش برای حل مشکلات عراق تلاش کرده است اما هرچه زمان می گذشت، تبعات کرونا و تاثیر آن بر اوضاع اقتصادی بیشتر آشکار می شد.

 ریزش قیمت جهانی نفت که از ابتدای ۲۰۲۰ با فراگیری کرونا همه کشورهای تولید کننده نفت را درگیر کرده بود، عراق را به طرز محسوس تری گرفتار کرد.

عراق به ناچار با مجموعه اوپک پلاس برای کاهش تولید به تفاهم رسید و این امر متعاقبا باعث شد که کشور در پرداخت حقوق کارکنان دولت دچار مشکل شود.

دولت عراق در این سال دو بار به پارلمان برای گرفتن وام از بانک های داخلی و خارجی متوسل شد و پارلمان نیز با ناخرسندی به این وضعیت بغرنج تن داد.

آخرین تدبیر دولت عراق برای مقابله با شرایط اقتصادی ناشی از کاهش ۲۳ درصدی ارزش پول ملی بود که با اعتراضات اجتماعی و سیاسی مواجه شد.

بغداد اعلام کرد که در وقت حاضر هیچ راه حل دیگری ندارد و تنها به این صورت می تواند از اثرات بحران اقتصادی بکاهد با امید به اینکه قیمت جهانی نفت در سال ۲۰۲۱ بالا برود.

الکاظمی همچنین در این مدت با سفر به کشورهای منطقه از جمله جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، اردن و همچنین اروپا و آمریکا کوشید تا از توسعه روابط برای عبور از وضعیت بد اقتصادی بهره ببرد.

برخی از کشورهای عربی نیز در این برهه به طور محسوسی به توسعه روابط با عراق علاقه مندی نشان دادند که از جمله آنها عربستان سعودی بود که منجر به گشایش گذرگاه «عرعر» بین دو کشور در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰ (۲۸ آبان ماه ۹۹) شد.

مصر و اردن نیز از جمله کشورهای عربی بودند که در این مدت برای توسعه روابط با عراق تلاش کرده و از مهمترین نمودهای آن نشست سه جانبه رهبران عراق، مصر و اردن در «امان» در ۲۵ اوت ۲۰۲۰ (چهارم شهریور ماه ۹۹) بود.

این نشست در ادامه نشست های قبلی سران سه کشور برای توسعه روابط و همچنین هماهنگی مواضع در قبال تحولات منطقه از جمله در قضیه معامله قرن انجام گرفت.

با وجود تلاش های دولت الکاظمی از زمان شروع به کارش برای حل مشکلات اقتصادی عراق اما آخرین گزارش کمیته پارلمانی ارزیابی عملکرد دولت در ۱۹ دسامبر ۲۰۲۰ (۹ آذرماه ۹۹) نشان داد که دولت الکاظمی تاکنون فقط توانسته است حدود ۱۷ درصد از برنامه دولتی خود را به اجرا بگذارد، امری که به باور کارشناسان ناکامی دولت را نشان می دهد.

از مهمترین دستاوردهای دولت الکاظمی در این برهه تعیین زمان برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی در ششم ژوئن ۲۰۲۱ (۱۶ خردادماه ۱۴۰۰) عنوان شد که متعاقبا تاریخ برگزاری آن به اکتبر (مهر ماه) تغییر یافت.

اعتراضات اجتماعی خاتمه روابط اربیل و بغداد

روابط بغداد و اربیل بعد از انتخاب مصطفی الکاظمی به عنوان نخست وزیر عراق به دلیل نزدیکیش به دو حزب حاکم در اقلیم کردستان عراق (اتحادیه میهنی و حزب دموکرات) و همچنین «برهم صالح» رییس جمهور کردتبار با رویکرد مثبتی شروع شد.

رفت و آمد هیات های رسمی و حزبی کرد به بغداد بیشتر شد و در این راستا نخست وزیر در دهم سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۰ شهریور ۹۹) به اربیل سفر کرد و مورد استقبال گرم «مسرور بارزانی» نخست وزیر و «نچیروان بارزانی» رییس اقلیم کردستان عراق و همچنین «مسعود بارزانی» رهبر حزب دمکرات کردستان عراق قرار گرفت.

مقامات کردستان عراق نیز در این راستا به بغداد آمدند که از جمله آنها سفر نچیروان بارزانی همزمان با حضور «امانوئل مکرون» رییس جمهوری فرانسه در پایتخت عراق در دوم سپتامبر (۱۲ شهریورماه ۹۹) بود.

یکی از دلایل بارز بر مناسبات خوب بغداد و اربیل در این سال تفاهمنامه عادی سازی شرایط در سنجار در نهم اکتبر (۱۸ مهرماه ۹۹) بین دولت مرکزی و اقلیم کردستان عراق بود که مورد استقبال آمریکا، ترکیه و مصر قرار گرفت.

این شرایط چندان دوام نیاورد و اوضاع بد اقتصادی بر روابط اربیل و بغداد تاثیر گذاشت امری که منجر به شکل گیری اعتراضات در کردستان عراق در سوم دسامبر (۱۳ آذرماه ۹۹) علیه طبقه سیاسی حاکم در شمال عراق شد.

به تدریج هرچه اعتراضات در کردستان عراق به خاطر دیرکرد پرداخت حقوق کارکنان دامنه پیدا می کرد، پرده از رسوایی فساد در میان طبقه سیاسی حاکم بر کردستان عراق بیشتر کنار می رفت.

مقامات اقلیم کردستان عراق نگران از سرگیری اعتراضات اجتماعی هستند

یکی از این رسوایی ها فروش ۵۰ ساله نفت اقلیم کردستان عراق به ترکیه با قیمت ثابت ۱۰ دلار است که بدون موافقت دولت مرکزی عراق در ۲۰۱۳ امضا شده است.

تصمیم بغداد در مشروط کردن پرداخت حقوق ها و سهمیه مالی اقلیم به بازپرداخت درآمدهای حاصل از فروش نفت به دولت مرکزی، شکاف را بین بغداد و اربیل بیشتر و در عین حال فضا را برای اعتراضات اجتماعی در کردستان فراهم کرد.

اعتراضات اجتماعی در کردستان عراق منجر به تلفات انسانی در بین معترضان و آتش سوزی دفاتر احزاب حاکم در اقلیم کردستان عراق شد که در نهایت دولت اقلیم توانست بعد از یک هفته بحرانی و پرتنش، به تدریج اوضاع را تا حدودی کنترل کند.

گرچه اربیل در نهایت ناچار شد به شروط بغداد تن در دهد اما مقامات محلی اقلیم کردستان عراق نگرانند که اگر بحران اقتصادی در عراق همچنان ادامه یابد و دولت مرکزی نتواند مطالبات مالی اربیل را پرداخت کند، اعتراضات اجتماعی با شدت بیشتری از سرگرفته شود و تبعات امنیتی برای شمال عراق به دنبال داشته باشد.

از  ۱۸ اسفند ۹۹ دوباره رد و بدل کردن پیغام های مثبت برای از سرگیری دور جدید گفت وگوها بین بغداد و اربیل به امید حل و فصل مشکلات معلق آغاز شده و عده ای امیدوارند این گفت وگوها به دستاوردهای مورد انتظار و حل مشکلات منجر شود.

سیاست عقب نشینی گام به گام و تردید عراقی ها

آمریکا بعد از جنایت ترور فرماندهان شهید ناچار شد، سیاست عقب نشینی گام به گام را در پیش گیرد، سیاستی که بارزترین شاهد آن اظهارات رییس جمهوری وقت آمریکا در جریان سفر پنج روزه ۱۸ اوت (۲۸ مرداد ۹۹) نخست وزیر عراق به آمریکا بود.

«دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا در دیدار با مصطفی الکاظمی اعلام کرد که نیروهای آمریکایی تا سه سال آینده خاک عراق را ترک می کنند.

متعاقب این اظهارات، ستاد عملیات مشترک نظامی عراق در۲۱ نوامبر (اول آذرماه ۹۹) اعلام کرد که اولین گروه سربازان آمریکا به تعداد ۵۰۰ سرباز خاک عراق را ترک کردند.

وزارت دفاع آمریکا نیز اعلام کرد که آمریکا تا ۱۵ ژانویه (۲۶ دیماه ۹۹) دو هزار و ۵۰۰ سرباز خود را از خاک عراق بیرون می کشد.

طبق اعلام مقامات آمریکایی و دولت عراق انتظار می رود که تعداد سربازان آمریکایی از پنج هزار نفر در ۲۰۲۰ به حدود سه هزار سرباز تا امسال (۲۰۲۱) برسد.

باوجود این ادعاها، اما گروه های مقاومت و جریان های سیاسی نزدیک به مقاومت اسلامی در عراق نسبت به ادعاهای واشنگتن در خصوص تعداد نیروهای موجود در خاک این کشور و رساندن آنها به سه هزار نفر در ۲۰۲۱ تردید دارند.

از همین رو گروه های مقاومت نوظهور مانند «اولیاء الدم» حمله موشکی به پایگاه آمریکایی ها در فرودگاه اربیل در ۲۷ بهمن ماه گذشته یا حمله موشکی به پایگاه عین الاسد در ۱۳ اسفند ۹۹ را به منزله از سرگیری حملات ایذایی به آمریکایی ها برای اجبار آنها به خروج از عراق دانستند.

یکی از انتقادهای مهم به بغداد این است که آمار دقیقی از تعداد واقعی نیروهای آمریکایی در خاک عراق ندارد و مبنای ارزیابیش ادعاهای واشنگتن است و همین امر بر پیچیدگی قضیه افزوده است.

در راستای فشارهای مردمی، سیاسی و مقاومتی در عراق، آمریکا در ۲۰۲۰ ناچار شد نیروهای خود را از پایگاه های مختلف در این کشور خارج کرده و در دو پایگاه «عین الاسد» الانبار و «الحریر» اربیل محصور کند.

نیروهای ائتلاف بین المللی تحت امر آمریکا نیز در این راستا به دلیل گره خوردن نام آنها با آمریکاییها از بیم حملات گروه های مقاومت عراقی، ناچار شدند پایگاه های نظامی را تحویل عراقی ها داده و نیروهای فرانسوی، ایتالیایی و چک به طور کامل خاک عراق را ترک کردند.

به اعتقاد بسیاری سال ۹۹ بعد از ترور ناجوانمردانه فرماندهان شهید برای عراق تبدیل به سال شهادت و بازیافت حاکمیت ملی شده و بر همین اساس، کمیته مرکزی برپایی نخستین سالروز گرامیداشت فرماندهان شهید برنامه های متنوعش را به مدت هشت روز با عنوان «حاکمیت و شهادت» در دیماه گذشته در شهرهای مختلف عراق برگزار کرد.

پاپ آخرین میهمان سال عراق

پاپ فرانسیس در نخستین سفر رهبر کاتولیک های جهان به عراق، آخرین میهمان عراقی ها در سال ۹۹ محسوب می شود.

 این سفر به ویژه دیدار او با آیت الله سید علی سیستانی بازتاب گسترده در رسانه های جهان و منطقه داشت.

 ملاقات پاپ با مرجعیت عالی عراق

پاپ را باید نخستین میهمان غربی عراق دانست که با اعلام قبلی به کشور سفر کرد. او طی سه روز به شهرهای مختلف شمال، جنوب و مرکز عراق آسوده خاطر سفر و آیین های دینی ویژه برگزار کرد.

به باور بسیاری از کارشناسان منطقه؛ آسوده خاطری پاپ و امنیت سفرش بیش از همه چیز مرهون خون شهدای مقاومت و بطور مشخص شهیدان سلیمانی و ابومهندس بود . واقعیتی که در شبکه های اجتماعی عراق هم بازتاب داشت. 

تصویر طراحی شده هنرمندان عراقی
در تصویر نوشته شده: آیا پاپ می داند آن دستی که ناقوس کلیساها را دوباره برگرداند این دست است؟

دیدار او با آیت الله سیستانی همچنان حرف و حدیث رسانه ها است به ویژه اینکه مرجع عالی دینی در این دیدار قدرت های بزرگ را عامل بدبختی های منطقه از جمله جنگ افروزی، محرومیت، ظلم، نبود آزادی های فکری و دینی، نبود عدالت اجتماعی و عامل محاصره اقتصادی دیگر ملت ها توصیف کرد.

این رهبر دینی از ظلمی که به ملت مظلوم فلسطین رفت، یاد کرد و برخلاف تب عادی سازی که برخی حکام عربی منطقه با رژیم صهیونیستی در پیش گرفته اند، سرزمین فلسطین را تحت اشغال نامید تا مخالفت صریح خود را با طرح عادی سازی با این رژیم غاصب بیان کند.   

سفر این میهمان غربی همچنین نشان داد که برخلاف آنچه رسانه های غربی از عراق ترسیم می کنند، این کشور تنها یک کشور بحران زده نیست بلکه دارای غنای فرهنگی و تاریخی عمیقی است به نحوی که پاپ می تواند آزادانه در سراسر این کشور گشت و گذار کرده و آسوده خاطر آیین های ویژه دینی خود را بر پا نماید.

حضور پاپ در عراق باعث ایجاد جو همگرایی در عراق ولو برای مدتی کوتاه شد که در کنار همزیستی دینی و سیاسی، نشان داد صدای شیعیان، مسیحیان و سایر مذاهب و ادیان به یک اندازه به گوش پاپ فرانسیس رسیده است.

او حضوری پربار و سفری پرکار داشت که به دنبال ارسال پیام صلح از عراق به عراقیها و سایر جهانیان بود که موفق هم شد.

البته بسیاری در عراق سفر پاپ را بهانه ای برای یادآوری نام و یاد فرماندهان شهید قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس دانستند که دَین بزرگی در دفاع از مسیحیان و همه اقلیت های دینی و قومی عراق داشته و باعث شدند زندگی به شهرهایی که داعش در ۲۰۱۴ ویران کرده بود، دوباره بازگردد.

جای خالی زائران ایرانی در مناسبت های دینی

سال ۹۹ در خصوص برپایی شعائر دینی مانند عاشورا، پیاده روی اربعین و دیگر مناسبت ها به نوعی رنج آور بود زیرا به دلیل همه گیری کرونا امسال زائران خارجی بویژه ایرانی ها از غایبان بزرگ این آیین ها بودند.

با این وجود عراقی ها در برپایی باشکوه شعائر دینی سنگ تمام گذاشتند اما جای خالی زائران خارجی و مشخصا ایرانی در این مراسم که دومین جمعیت زائران بعد از عراقی ها بودند، احساس شد.

سال ۹۹ در حالی به پایان رسید که زائران عراقی با وجود همه گیری موج دوم کرونا، آیین پیاده روی را به سمت کاظمین در شمال بغداد آغاز کردند تا در کنار دو مولا و مقتدای خود امام موسی کاظم (ع) و امام محمد جواد (ع) سوگواری کنند.

عراق در حالی آخرین روزهای ۹۹ را پشت سر گذاشت که امثال فرماندهان شهید قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس در قلب مردم جای گرفته و برای همین در هر مناسبتی و آمدن هر میهمانی به عراق، نام آنها به عنوان پایه گذاران آرامش و صلح در عراق و منطقه بازخوانی می شود.

این کشور در حالی با سال ۹۹ وداع  کرد که به تدریج قیمت های جهانی نفت رو به بهبودی نهاده و همین امر امیدواری تازه ای در برابر عراقیها برای پشت سرگذاشتن فشار اقتصادی ایجاد کرده است.

واکسن های مختلف کرونا نیز در حال ورود به عراق است تا شاید این کشور نیز بتواند از زیر سایه سنگین این ویروس رهایی یابد.

بی شک بزرگترین چالش و نگرانی عراقی ها در سال جدید، انتخابات زودهنگام و آینده عراق در سایه این انتخابات و پارلمان و دولت احتمالی است که قرار است از بطن این رای گیری شکل بگیرد.

شاید آینده عراق دست کم در چشم انداز کوتاه و میان مدت به خروجی پارلمان جدید گره خورده باشد بنا بر این چند ماه دیگر باید منتظر ماند، هر چند عراق کشور لحظه هاست و ممکن است شرایط در چشم به هم زدنی تغییر کند.