مجموعه تاریخی و مذهبی تخت فولاد اصفهان در بیم و امید مداخلات

به گزارش ایرنا، سنگ بنای مصلی و مجموعه فرهنگی خدماتی آن  که امروز معماری بتنی آن از فراز و گرداگرد شهر از جوار مجموعه نفیس گورستان تاریخی تخت فولاد فریاد می‌زند، در سال‌های ابتدایی دهه ۷۰ گذاشته شد؛ اتفاقی که به اعتقاد برخی از کارشناسان میراث فرهنگی هیچ‌گاه نتوانست با صرف هزینه‌های کلان و عنوان بزرگترین مصلی ایران آن‌هم در جوار یک مجموعه تاریخی، مذهبی، فرهنگی خوش بدرخشد و در بسیاری موارد به زعم کارشناسان به لحاظ معماری و مداخلات مورد انتقاد بوده است.

حالا کار از کار گذشته و با همه صرف هزینه‌ها چه مادی و چه معنوی، هنوز هم ساخت و ساز این مصلی به اتمام نرسیده است. انتقاد برخی کارشناسان میراث فرهنگی این است که با همه تحمیل‌هایی که بر گرده تخت فولاد سوار شد، حالا دیگر نباید اجازه داد که این طرح، پایش را به بهانه استحکام‌ بخشی وارد تکیه  صاحب روضات کند، تکیه‌ای که جانب شمال آن مقصوره و گنبدخانه نیمه تمام مصلا قرار گرفته و گویا قرار است ستون‌ها و رواقی که بیشتر کارکرد استحکام بخشی گنبدخانه را دارد و البته  برخی سازه‌ها مثل سالن سخنرانی در این تکیه با پیشینه صفوی قرار گیرد.

هنوز کار اما پیش نرفته، هیات مدیره پروژه مصلی، درباره طرحی که  قرار است به استحکام بخشی گنبد و یا دیوار مصلی منجر شود از  میراث فرهنگی استعلام کرده و در گام اول میراث فرهنگی مخالفتش را به طور کتبی اعلام کرده است. اما گویا ماجرا اینجا تمام نشده و قرار است در پایان همین هفته، مدیران پروژه مصلی که طرحشان را بیشتر زیباسازی تکیه صاحب روضات و استحکام‌ بخشی دیوار چهل متری گنبدخانه مصلی بدون مداخله در تکیه می‌دانند در جلسه ای طرحشان را برای  فریدون الهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان توجیه کنند.

مخالفت صریح میراث فرهنگی 

علیرضا خواجویی، مسئول ثبت و حریم اداره میراث فرهنگی استان اصفهان در گفت‌ و گو با ایرنا طرح مدیران پروژه مصلی برای استحکام بخشی گنبدخانه این مصلی را مداخله و مخدوش کننده تکیه صاحب روضات در جنوب غربی تخت فولاد دانست و گفت: تحرکات جدید در محل مجموعه تازه ساخت در تخت فولاد  در محل مصلی تاریخی، صفوی تکیه عارف نامدار و فرهیخته میرزا محمد باقر چهارسوقی ( صاحب روضات) را مورد تهدید  قرار داده است.

وی افزود: مصلی صفوی تخت فولاد یکی از اصلی‌ترین و تاثیرگذارترین مکان‌های عرصه به ثبت رسیده تاریخی تخت فولاد محسوب می شود، این فضای باز، محلی برای  برگزاری مناسک آیینی از جمله اعیاد غدیر، قربانو در نظر گرفته شده بود، همچنین این مکان از دوران انقلاب شکوهمند اسلامی خاطرات بسیاری از گردهمایی‌ها و اجتماعات مردم  را در حافظه خود حفظ کرده بود و به عنوان یک مکان رویدادِ مهم  تلقی می‌شود.

خواجویی با گریزی به گذشته وآنچه معماری نامانوس مصلی فعلی با تخت فولاد می‌خواند، گفت: متاسفانه  برغم  مخالفت‌های میراث فرهنگی و صاحبان اندیشه، مصلی صفوی  با پوششی غیرمعمارانه و در تعارض با معماری  ارزشمند تخت فولاد  به صورت لکه‌ای نامتجانس  چهره تاریخی  تخت فولاد  را مخدوش  و از دل آن یکی از بزرگترین هایپر مارکت‌های  شهر سربرآورد  و شبستان صفوی مصلی زیر انبوهی  از بتن مدفون شد.

این کارشناس ارشد میراث فرهنگی اصفهان معتقد است طرح مصلی این‌بار تکیه روضات را نشانه گرفته است.

خواجویی به ایرنا گفت: در ادامه این اقدامات،به نظر می‌رسد طرح توسعه مصلی مجموعه تکیه عارف فرهیخته میرزا باقر چهارسوقی(تکیه صاحب روضات) را نیز هدف  قرار داده که میراث فرهنگی به صراحت مخالفت خود را  به صورت مکتوب با این طرح اعلام  کرده است.

وی تاکید کرد: لازم است به منظور جلوگیری از لطمات بیشتر به مجموعه تاریخی فرهنگی تخت فولاد  که از نظر قداست نزد مسلمانان جهان هم تراز گورستان بقیع و وادی الاسلام است، از این دخل و تصرف جلوگیری شود.

این اما تنها کارشناس ارشد میراث فرهنگی اصفهان نیست که طرح مدیران پروژه مصلی را مداخله در عرصه تکیه صاحب روضات دانسته بلکه این طرح از نگاه مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی تخت فولاد، به دلیل آنکه هنوز ابعاد آن از سوی مدیران پروژه روشن نشده است، برای این عرصه تاریخی و میراثی نگران‌کننده است.

سید علی معرک نژاد در گفت ‌و گو با خبرنگار ایرنا، معماری مصلی در مجموعه تخت فولاد اصفهان گرچه به لحاظ کارکردی و عملکری در بهترین نقطه قرار گرفته اما ساختار و سازه‌های معماری و هنری آن هیچ تناسبی با مجموعه تاریخی تخت فولاد ندارد.

لزوم مشورت با صاحبنظران

وی با اشاره به اینکه در زمانی که باید ملاحظات و دغدغه‌های کافی برای طراحی این مصلی در مجموعه تخت فولاد رعایت شود، نادیده انگاشته شد، گفت: اکنون توسعه دادن و اتمام کارکردها و فعالیت‌های آن می‌تواند با حداقل مداخلات و حداقل  ضرباتی باشد که به این مجموعه  وارد می‌کند.

معرک نژاد افزود: طرح مصلی از اطراف با یکسری تکایای تخت فولاد برخورد دارد، طرحی  که در گام اول برای مجموعه مصلی آماده کرده بودند، مجموعه فرهنگی، خدماتی بود و بیشتر دنبال یک شهرک فرهنگی بودند اما با توجه  به ملاحظات مختلفی که بوجود آمد، اصلاحاتی را در آن ایجاد کردند و اکنون قرار شده است که حدود و ثغور دیواره‌های آن همین باشد و دیگر توسعه پیدا نکند.

مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی تخت فولاد ادامه داد: در زمان حاضر به نوعی ساماندهی تکیه روضات و تکمیل گنبد مد نظر دوستان پروژه مصلی است، از طرفی، چندین بار دغدغه مدیران این پروژه را دیده‌ایم و واقعیت این است که آنها می‌گویند این قسمت باید تکمیل شود، که درست است؛ این همان بحث فرزندی است که به دنیا آمده ولی به دنیا آمدن این فرزند باعث می‌شود که یکسری احتیاجات و الزاماتی هم داشته باشد و آن اینکه این قسمت‌ها تکمیل بشود اما تکمیل این قسمت‌ها باعث تعرض به محدوده تاریخی و میراثی تکیه صاحب روضات می‌شود.

معرک نژاد با اشاره به مزار میرزا حسین کشیکچی در تکیه روضات که ورود به ساماندهی آن را در مجموعه تحت مدیریت‌اش به علت تکلیف نامشخص مصلی دانست، افزود: تصور می‌کنم جلوی این کار را گرفتن یعنی پروژه  مصلی ناتمام ماندن. این خوشایند نه مجموعه تخت فولاد است و نه مصلی و در نتیجه باید در یکسری جلسات، صاحب نظران  و نخبه‌ها در حوزه معماری و میراث فرهنگی بنشینند و  با هم به یک جمع‌بندی برسند که این پروژه با حداقل مداخله و  تاثیر منفی بر فضای تاریخی  تکیه صاحب روضات اجرا شود .

وی بر این باور است که اجرای طرح مدیران مصلی در تکیه صاحب روضات هنوز جای بررسی و مشورت دارد.

معرک نژاد در این ارتباط افزود: آنچه مشخص است اینکه برای ایجاد رواقی قرار است  تا محدوده‌ای وارد تکیه صاحب روضات شوند، برای  ایجاد این رواق باید در برخی نقاط تکیه، برای زدن ستون‌ها سنداژ(حفر گمانه) کنند. گویا  چند طبقه هم قرار است به عنوان وی آی پی(بخش ویژه) و سالن جلسات و سخنرانی روی این سطح زده شود  و به نظر می‌رسد حتی قسمت‌هایی که برای برگزاری نماز جمعه هم هست مرتبط با این ناحیه‌ای است که قرار است تکمیل شود.

مدیر مجموعه تاریخی ، فرهنگی تخت فولاد این اتفاقات را مداخله در عرصه میراثی و تاریخی این تکیه دانست اما با این وجود آن را بیشتر دغدغه‌ای اثبات نشده خواند که باید توسط مدیرعامل پروژه مصلی ابهامات  آن روشن شود.

میراث فرهنگی را توجیه می‌کنیم

اما ابراهیم پرچمی، مدیر پروژه مصلی در پاسخ به ایرنا درباره  ابعاد طرحی که موجب نگرانی از مداخله و مخدوش شدن تکیه تاریخی صاحب روضات شده است، گفت:آقایان بعد از سی سال تازه یادشان آمده است که اینجا  مصلی ساخته‌اند.

میلیاردها تومان هزینه شد و باید مصلی را تمامش کنیم. هیچ تعرضی به تکیه صاحب روضات نمی‌شود؛ خلاف می‌گویند، ما مجوزهای لازم را داریم، از میراث فرهنگی استعلام کرده‌ایم و آنها این ماجرا را در فضاسازی انداخته‌اند.

وی افزود: این مصلی سی سال خوابیده بود و حالا اقدامات و اصلاحاتی انجام شده است، ما ناگزیریم این دیوار چهل متری مصلی را اصلاح کنیم، حتی قرار است مزار کشیکچی باشی هم زیباسازی شود اما دوستان این موضوع را متوجه نمی‌شوند، با مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان هم صحبت کرده‌ام و قرار است آخر هفته جلسه داشته باشیم  و بدانند که ما در این طرح می‌خواهیم چه کنیم.

از نگاه پرچمی مشکل این است که کارشناسان میراث فرهنگی هنوز نمی‌دانند، طرح مدیران مصلی چیست و در این رابطه افزود: می خواهیم دیواره تکیه با مصلی را تثبیت کنیم که خدایی نکرده نریزد، چیزی بالغ بر دویست  تا سیصد میلیون  تومان هزینه می‌کنیم که  این دیوار تثبیت شود، در اینجا یک گنبدخانه شصت متری وجود دارد که باید اصلاح شود،طرح ما تعرض به تکیه نیست، یک طرح برای اصلاح گنبد با ارتفاع ۴۰ متر است. این دیوار باید تثبیت شود و اگر تثبیت نکنیم، امکان دارد بریزد بر سر مردم، آن موقع میراث جواب می دهد؟.

بنا به گفته‌های پرچمی گنبدخانه مصلی ۱۵ سال رها شده و اکنون آنها می‌خواهند کار آن را تمام و اصلاح کنند، پیشتر عملیات مقصوره شروع شده تا با تکمیل گنبدخانه به نقطه روشنی در مصلی برسند، نقطه روشنی که بزعم برخی کارشناسان میراث فرهنگی  برای عرصه تاریخی و میراثی تکیه صاحب روضات در تخت فولاد سایه تاریک و سنگینی از ساخت و ساز و مداخلات است.

وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در پاسخ به این پرسش که اگر میراث فرهنگی در نشست هفته جاری با ابعاد این طرح در تکیه صاحب روضات مخالف کند تکلیف چه خواهد بود، گفت: ما میراث را توجیه می‌کنیم؛ آنها نمی‌دانند طرح ما چیست؛ متاسفانه زیباسازی را با تعرض اشتباه گرفته‌اند، چنین چیزی نیست، مهم تر اینکه که اگر می‌خواستیم از میراث استعلام نکنیم که این مکان را می‌ساختیم  و می رفتیم جلو و اینها هم متوجه نمی‌شدند.

وی با تاکید دوباره بر زیباسازی تکیه صاحب روضات گفت: گنبدخانه با تکیه صاحب روضات پنج یا شش متر فاصله دارد، دیوار چهل متری مصلی را که نمی‌توانیم صاف برویم بالا، باید چهار یا پنج تا شکستگی ایجاد کنیم و چون باید شکستگی ایجاد کنیم، از نظر منظر شهری باید زیباسازی کنیم و این رواق هم به همین منظور است، تمام این اقدامات کاری به تکیه صاحب روضات ندارد و اگر به همین شکل این دیوار را ایجاد کنیم، یک عنصر بسیار زشت شهری رخ می‌دهد، کاری که بعد از سی سال انجام دادیم و آن هم ناقص الخلقه می ‌شود.

 تکیه صاحب روضات یا تکیه چهارسوقی در جنوب‌غربی گورستان تاریخی تخت فولاد و در جانب پروژه مصلی قرار دارد، این تکیه  در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و اکنون عرصه این اثر تاریخی  با سازه‌های استحکام بخشی پروژه مصلی در معرض تهدید و مداخلات قرار گرفته است، در این تکیه قبور بسیاری از مشاهیر و بزرگان اصفهان قرار گرفته که مزار آقا میرزا سید محمد باقر موسوی چهارسوقی مجتهد برجسته و صاحب کتاب  "روضات الجنات" از این جمله است و از همین رو هم این تکیه به صاحب روضات مشهور است، همچنین میرزا حسین کشیکچی که گفته می‌شود از یاران امام زمان است در این تکیه  مدفون است، پیشینه تکیه صاحب روضات با توجه به قرارگیری قبور اجداد میرزا سید محمد باقر موسوی چهارسوقی به دوران صفوی برمی گردد اما بنای بقعه آن قاجاری است.

تخت فولاد اصفهان قبرستان قدیمی و ارزشمند اصفهان است که در حاشیه جنوبی رودخانه زاینده رود قرار دارد و  در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و از گورستان‌های ارزشمند ایران و حتی مسلمانان است.

تخت فولاد اصفهان با نام وادی السلام ثانی، دومین قبرستان جهان تشیع، آرامگاه بیش از ۲ هزار عالم، فقیه و مجتهد، شاعر، فیلسوف و حکیم بزرگ ایرانی است. سالانه دهها هزار مسافر و گردشگر داخلی و خارجی از این مکان دیدن می کنند.