آنچه زنان باید درباره «فریز تخمک» بدانند/ تخمک فریزشده تا چه زمان ماندگاری دارد؟

دکتر اعظم محمداکبری گفت: زمانی که یک جنین دختر شکل می‌گیرد، تعداد مشخص و ثابتی از سلول‌های زایا و اولیه داخل تخمدان او به صورت فولیکول‌های اولیه تشکیل می‌شود که بیشترین تعداد آن در هفته ۲۰ بارداری شکل می‌گیرد و بعد روند کاهنده در سلول‌ها آغاز می‌شود به شکلی که یک دختر در بدو تولد حدود یک میلیون سلول زایا داخل رحم خود دارد که با رسیدن به سن بلوغ و تکمیل علائم آن و شروع تخمک گذاری در تخمدان‌ها این تعداد به حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار فولیکول می‌رسد و این روند کاهشی همچنان ادامه می‌یابد تا دیگر سلول فعالی داخل تخمدان نباشد که پس از آن یائسگی اتفاق می‌افتد.

وی افزود: از این تعداد بالای تخمک در هر ماه قرار است که یک سلول تبدیل به تخمک بالغ شود که آمادگی بارور شدن و تبدیل شدن به جنین را دارد و تعدادی از سلول‌ها هم در هر دوره از قاعدگی خانم به صورت طبیعی دچار مرگ برنامه‌ریزی شده می‌شوند تا نهایتا این تعداد سلول زایا کاملا از بین برود.

عوامل موثر بر مرگ زودرس سلول‌های باروری

او تاکید کرد: در این بین در برخی موارد به دلایلی نظیر مصرف دخانیات، عمل جراحی در ناحیه شکم و لگن به ویژه جراحی بر روی تخمدان، انجام شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، ژنتیک فرد و سابقه یائسگی زودرس در خانواده و... مرگ سلول‌های باروری آنهم به صورت غیرطبیعی، با سرعت و تعداد بالاتری اتفاق می‌افتد.

چه کسانی کاندید فریز تخمک می‌شوند؟

این جراح و متخصص زنان و زایمان با اشاره به اینکه اگر خانمی با کاهش ذخایر تخمدان روبرو شود می‌تواند اقدام به حفظ قدرت باروری با ذخیره سلول‌های بافت تخمدان کند،‌ اظهار کرد: البته گاهی با زوجینی مواجه می‌شویم که مشکل ناباروری هم ندارند اما در آن مقطع خاص زندگی هم قصد بچه‌دار شدن ندارند و از آنجایی که ممکن است با افزایش سن خانم تعداد و کیفیت تخمک‌ها کاهش پیدا کند، این افراد هم می‌توانند اقدام به فریز تخمک یا جنین کنند.

او تاکید کرد: در واقع برای کسی که متاهل باشد پیشنهاد ما فریز جنین است ولی برای خانم‌های مجرد می‌توان فریز تخمک انجام داد. در مورد خانم‌هایی هم که به هر علتی نتوانند داروهای تحریک تخمک را دریافت کنند، اقدام به برداشت و فریز بخشی از بافت تخمدان می‌کنیم که بعدا با انتقال آن به بدن فعال شود.

وی با تاکید بر اینکه لازم نیست همه افراد نسبت به کاهش ذخایر تخمدانی نگرانی ویژه‌ای داشته باشند، بیان کرد: نباید ایجاد نگرانی و استرس کرد اما خانمی که قاعدگی نامنظم، سابقه نازایی یا یائسگی زودرس و سایر فاکتورهای خطر را ندارد نیازی نیست که نگرانی و وسواس خاصی داشته باشد اما به خانمی که به سن بالاتر از ۳۰ و یا ۳۵ سالگی برسد و هنوز ازدواج نکرده است، ازدواج کرده و هنوز اقدام به فرزندآوری نکرده است، کسی که قرار است عمل جراحی روی شکم و لگن انجام دهد و یا تحت درمان شیمی‌درمانی و پرتودرمانی قرار گیرد، فواصل قاعدگی نامنظم دارد و ... توصیه می‌شود که حداقل یک مراجعه به متخصص زنان و زایمان داشته باشند تا با گرفتن شرح حال کامل و تخصصی و در صورت نیاز انجام آزمایش و سونوگرافی مشخص شود که خانم نیاز به فریز تخمک دارد یا خیر.

اولین قدم برای فریز تخمک چیست؟

این فلوشیپ ناباروری و سقط مکرر، ادامه داد: کسی که قصد فریز تخمک دارد ابتدا باید به مراکز تخصصی درمان‌های باروری مراجعه کند تا تحت بررسی اولیه قرار گیرد و آزمایش خون از او گرفته شود؛ سپس در مرحله اولیه درمان، داروهای خوراکی طی دو هفته یا یک ماه برای خانم تجویز می‌شود. پس از آن دوره اصلی است که داروهای تحریک تخمک‌گذاری برای خانم تجویز می‌شود که پروسه آن حدود ۲ هفته زمان می‌برد.

وی افزود: البته برای خانم‌هایی که قرار است یک دوره شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی انجام دهند و محدودیت زمانی برایمان وجود دارد؛ به محض مراجعه به مرکز درمانی داروهای اصلی برای خانم تجویز می‌شود تا ظرف ۱۰ یا ۱۲ روز کار تکمیل شود که بتوانیم تخمک را برداشت کنیم که خانم به درمان بیماری اصلی‌اش برسد.

فریز تخمک در زنان و دختران چه تفاوتی دارد؟

محمداکبری درخصوص انجام پروسه فریز در دختران توضیح داد: فرایند مشاوره برای کسی که ازدواج نکرده و رابطه زناشویی نداشته است با یک خانم متاهل کمی متفاوت است اما نوع داروهای مصرفی و برداشت تخمک تفاوتی ندارد.

۲ راه برای برداشت تخمک از بدن

او با اشاره به اینکه پروسه گرفتن تخمک به صورت واژینال است، تصریح کرد: در واقع با هدایت سونوگرافی واژینال اقدام به برداشت تخمک می‌کنیم که اقدامی بسیار کم تهاجمی با بیهوشی کوتاه و سطحی است که کمترین عارضه را دارد و بعد از عمل هم معمولا خانم‌ها دچار مشکل خاصی نمی‌شوند ولی اگر به هر علتی امکان برداشت تخمک به صورت واژینال وجود نداشته باشد، باید از طریق لاپاروسکپی این کار انجام شود که طی این فرایند خانم باید مدت طولانی‌تری بیهوش شود تا با وسایل مخصوص لاپاروسکوپی و ایجاد برش‌های کوچکی (کمتر و یا حداکثر یک سانتی‌متر) روی شکم، وارد محوطه شکم شده و اقدام به برداشت تخمک کنیم.

وی در پاسخ به این سوال که آیا خود خانم می‌تواند انتخاب کند که با چه روشی تخمک‌هایش برداشته شود یا خیر؟، توضیح داد: روش ارجح از نظر پزشکان، به صورت واژینال است؛ چون با کمترین عوارض همراه است و هزینه کمتری دارد ولی گاهی ممکن است یک خانم به هیچ عنوان راضی نباشد که این پروسه با این شیوه انجام شود که باید آگاهی کامل در خصوص نوع و عوارض عمل به او داده شود و رضایت‌نامه‌های مربوط به جراحی لاپاروسکوپی را آگاهانه امضا کند.

افزایش تولید تخمک با تحریک دارویی

این عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با اشاره به اینکه بدن خانم‌ها به صورت فیزیولوژیکی ماهانه یک تخمک بالغ آزاد می‌کند، تصریح کرد: تعدادی از سلول‌هایی هم که نتوانند به این مرحله کامل برسند، دچار مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده می‌شوند.

درواقع با دارو درمانی ما تخمدان‌ها را تحریک می‌کنیم که تخمک بیشتری برای برداشت تولید کنند.

وی افزود: با انجام بررسی‌های اولیه و با توجه به سن خانم تا حدی می‌توان پیش‌بینی کرد که تخمدان‌های خانم تا چه اندازه به داروی تحریک کننده پاسخ می‌دهد ولی ممکن است همیشه انتظار ما برآورده نشود؛ اما در نهایت هر تعداد تخمکی که به واسطه دارو ایجاد شود را می‌توان برداشت و ذخیره کرد. در واقع سلول‌هایی که با درمان دارویی تحریک و به تخمک بالغ تبدیل می‌شوند سلول‌هایی هستند که اگر اینگونه هم تحریک نشوند طبق فیزیولوژی بدن از بین می‌روند.

برداشت تخمک از بدن چه عوارضی دارد؟

وی درباره عوارض احتمالی مصرف داروهای تحریک کننده تخمدان‌ها، بیان کرد: هر دارویی تاثیرات ناخواسته‌ای هم ممکن است ایجاد کند؛ عوارض مصرف داروهای تحریک کننده تخمدان‌ها محدود به همان دوره مصرف دارو است که ممکن است تداخلات هورمونی با سیستم عادی بدن فرد ایجاد کند و بیمار دوره کوتاهی از ریزش مو و یا ایجاد آکنه و جوش را تجربه کند و یا در زمان دریافت دارو، اندازه تخمدان‌ها بزرگ‌تر می‌شود و ممکن است احساس بزرگی شکم و یا نفخ، تهوع و استفراغ هم داشته باشند اما این عوارض محدود و گذرا است و با اتمام درمان از بین می‌رود. عوارض خیلی جدی بسیار کم پیش می‌آید.

او در پاسخ به این سوال که آیا با اتمام دوره درمانی ممکن است سیکل قاعدگی خانم نامنظم شود یا خیر؟، گفت: اگر فردی از قبل اختلالات قاعدگی نداشته باشد این درمان‌ها هیچ تداخلی در قاعدگی او ایجاد نمی‌کند و عوارض ماندگار ندارد و تنها شاید در ماه اول و یا دوم تا زمانی که دارو از بدن خارج شود، اندکی نظم سیکل قاعدگی برهم بخورد اما مجددا به حالت قبلی خود بازمی‌گردد.

محدوده سنی مجاز برای فریز تخمک

محمداکبری درباره بهترین زمان انجام فریز تخمک، یادآور شد: از لحاظ قانونی و پزشکی فریز تخمک معمولا در سنین کمتر از ۱۸ سال انجام نمی‌شود مگر در مواردی که دختری پایین‌تر از این سن باشد اما لازم باشد که شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی کند که ما می‌توانیم فریز بافت تخمدان را برای او انجام دهیم تا اگر بعدا قصد بارداری داشت دچار مشکل نشود.

وی افزود: در شرایط عادی ترجیح این است که فریز تخمک زیر سن ۳۵ یا نهایتا ۴۰ سالگی انجام شود چون بعد از این سن، ذخیره تخمدان کاهش یافته و کیفیت تخمک‌ها کمتر می‌شود.

تخمک فریز شده تا چه زمان ماندگاری دارد؟

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در مورد مدت زمان ماندگاری تخمک فریز شده، گفت: پیشتر پنج سال می‌توانستیم سلول را به صورت فریز شده نگهداری کنیم اما اخیرا با روش‌های نوین می‌توان تا هفت سال هم تخمک فریز شده را نگهداری کرد.

او تاکید کرد: به عنوان مثال ممکن است یک خانم ۱۰ تخمک فریز شده داشته باشد اما زمانی که تخمک از حالت فریز خارج می‌شود ممکن است تمام ۱۰ تخمک کیفیت تبدیل شدن به جنین را نداشته باشند ولی با پیشرفت تکنیک‌های نگهداری، فریز سلول‌ها با کمترین آسیب همراه است.

دفعات مجاز سیکل تحریک تخمدان

وی درباره تعداد دفعات مجاز سیکل تحریک تخمدان و برداشت تخمک، اظهار کرد: در منابع علمی عدد خاصی ذکر نشده است اما با این که برخی عوارض حتی پس از گذشت سالیان سال از انجام این اقدام درمانی در هاله‌ای از ابهام است و همچنان هم تحقیقات ادامه دارد اگر یک خانم پاسخ مناسبی را بعد از یک یا سه سیکل بگیرد که خوب است اما اگر سیکل‌های برداشت تخمک ناموفق باشد شاید تکرار آنها بیش از ۴ یا ۵ بار منطقی نباشد.

این جراح و متخصص زنان و زایمان درباره شرایط فریز تخمک در زنان مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای از قبیل دیابت و فشارخون بالا، اظهار کرد: کسی که قرار است تحت درمان تحریک تخمدان قرار گیرد باید ابتدا بیماری اولیه خود را تحت کنترل داشته باشد که آسیبی نبیند.

کدام زنان نمی‌توانند تخمک فریز کنند؟

وی افزود: در برخی افراد نظیر کسانی که بیماری قلبی بسیار پیشرفته دارند، مبتلایان به برخی بیماری‌های سیستم اعصاب مرکزی و ... ممکن است نتوان از داروهای هورمونی و اقدام درمانی فریز تخمک بهره جست البته این موارد خیلی کم و محدود است.

او در پایان تاکید کرد: زنان باید اطلاعات را از منابع درست دریافت کنند و نسبت به دستگاه تولید مثل خود آگاهی کافی داشته باشند تا اقدامات درمانی درست و به موقع برایشان انجام شود و زمان را از دست ندهند.

بیشتر بخوانید:

علت تهوع دوران بارداری کشف شد

۴۷۲۳۶