هنری که می‌سوزاند و می‌آفریند

وقتی به چوب نگاه می‌کنیم یا آن زا از نزدیک لمس می‌کنیم حس عشق و احترام به طبیعت در دل تک تک ما زنده می‌شود برای همین است که از دیرباز چوب مورد توجه بوده و هنوز هم مورد استفاده خیلی از هنرمندان است.

حالا به همین شور، عنصر حرارت را اضافه می‌کنیم؛ شور، حرارت، زندگی و جسارت.

هنر چوب سوزی هنر نقاشی روی چوب به وسیله حرارت و سوختن است. در این تکنیک، چوب بستری برای انتقال حرارت می‌شود تا هنرمند بتواند مفاهیم ذهنی خود را به تصویر بکشد.

بیشتر بخوانید

• عاشقانه‌هایی بر چوب

کنترل جنس چوب و مقدار حرارتی که هنرمند باید وارد کند از شاخصه‌های مهم این سبک است که تاثیر زیادی روی اثر نهایی دارد.

برای سوخت نگار، چوب مثل یک پرده نقاشی است

۱۰ سال است که با دستان هنرمندش به تخته‌های چوبی ساده جان می‌بخشد؛ علیرضا روشنی عاشق این هنر است؛ از نظر او چوب مثل یک پرده نقاشی، پر از نقش و نگار است و هنرمند باید لابلای بافت زیبای چوب، قصه‌ی هر کدام از آن‌ها را پیدا و برای مخاطب روایت کند.

آقای روشنی گفت: هنرجویان این رشته ابتدا باید با سایه روشن و تکنیک‌های نقاشی آشنایی داشته باشند و سپس برای یادگیری تکنیک‌های سوخت‌نگاری اقدام کنند.

هنرجویان سوخت‌نگاری باید با سایه روشن و تکنیک‌های نقاشی آشنا باشند

در سوخت‌نگاری (آذرنگاری)، رنگ‌های ایجاد شده بر روی چوب شامل طلایی، قهوه‌ای و مشکی است که روشن و تیره شدن رنگ‌ها به سرعت دستان هنرمند بستگی دارد و هر چه‌قدر سرعت دست کمتر باشد، رنگ‌های ایجادی تیره‌تر و هر چه سرعت دست بالاتر رود، رنگ‌ها روشن‌تر خواهد شد.

رنگ‌های ایجاد شده روی چوب که به‌دنبال سوزاندن روی چوب ایجاد می‌شوند، هم‌خوانی زیادی با یک‌دیگر دارند و به‌همین علت آثار سوخت‌نگاری جلوه و زیبایی جذابی را در دیدگان هنردوستان خلق می‌کند، به‌طوری که این جذابیت در سبک‌های دیگر نقاشی دیده نمی‌شود.

ابزار مورد استفاده سوخت نگاری

ابزار مورد استفاده در چوب سوزی خیلی پیچیده نیست، اما کارکردن با آن‌ها کمی سخت و زمانگیر است.

هویه، ابزار اصلی مورد نیاز برای سوخت‌نگاری (آذرنگاری) بوده که شامل انواع هویه‌های ۴۰ و ۶۰ وات است.

روشنی می‌گوید: قیمت هر دستگاه هویه ۲ تا ۳ میلیون ریال است؛ تهیه این ابزار آسان و در تمامی فروشگاه‌های لوازم الکترونیکی موجود و قابل خرید است.

قلم حرارتی باید با سرعت و فشار مشخصی روی چوب حرکت کند و کوچکترین بی دقتی می‌تواند کل کار را خراب کند.

البته هویه‌های موجود در بازار عمر‌های به نسبت کوتاهی دارند و به‌علت برخورداری از دسته‌های بلند، برای انجام کار‌های دقیق قابل استفاده نیستند.

به گفته روشنی، نبود هویه‌های مخصوص و مناسب از مهمترین مشکلات فعالان این رشته است به‌همین علت هویه‌های دست‌ساز مخصوص سوخت‌نگاری (آذرنگاری) شامل ترانس، دیمر و دسته خوش‌دست طراحی و ساخته شده، که بهترین گزینه برای تولید محصولات در این رشته است.

این هنرمند فعال در حوزه صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی چهارمحال و بختیاری گفت: برای تولید محصولات مرتبط با سوخت‌نگاری (آذرنگاری) می‌توان از چوب‌های مختلف استفاده کرد، اما برای خلق رنگ‌های طلایی و قهوه‌ای فقط از چوب‌های دارای رنگ روشن مانند اَفرا، نارنج، گلابی و صنوبر بهره‌گیری می‌شود.

روشنی گفت: هنرجویان آذرنگاری روزبه‌روز در حال شناخت این رشته و فراگیری تکنیک‌های مرتبط با آن هستند.

سوخته کاری روی چوب هنری است بسیار زیبا و چشم‌نواز و قابلیت تلفیق با اکثر هنر‌های چوبی را داشته و می‌تواند در کنار این هنرها، زیبایی چشم‌نوازی به آن‌ها ببخشد و بر بعضی محدودیت‌های سایر هنر‌های چوبی چیره گردد. متأسفانه بنا به دلایلی به این هنر بی توجهی شده و بسیاری حتی نام آن را نشنیده‌اند.

افزایش سه چهار برابری قیمت چوب نسبت به سال‌های گذشته باعث بروز مشکلاتی برای تولید آثار هنری در رشته سوخت‌نگاری (آذرنگاری) و سخت شدن ادامه فعالیت هنرمندان این رشته شده است.

علیرضا روشنی می‌گوید: هزینه مورد نیاز برای آغاز فعالیت در رشته سوخت‌نگاری (آذرنگاری) ۱۵ میلیون ریال است و این میزان سرمایه‌گذاری پایین در صورتی پاسخ‌گو است که بتوان چوب را با قیمت مناسب خریداری و بازاریابی برای فروش تولیدات را تقویت کرد.

هنرمند فعال چهارمحال و بختیاری در رشته سوخت‌نگاری (آذرنگاری) می‌گوید: آثار هنرمندان ایرانی این رشته نسبت به هنرمندان سایر کشورها، کیفیت بیشتری دارد و به همین دلیل لزوم بازاریابی خارجی برای عرضه محصولات باید مورد توجه قرار گیرد.

البته خلاقیت در تولید آثار هنری مرتبط با رشته سوخت‌نگاری (آذرنگاری) بین هنرمندان ایرانی کم است و برای ورود به بازار‌های جهانی بایستی این مهم تقویت شود.

سوخت‌نگاری (آذرنگاری) در میان سایر رشته‌های صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی مورد کم‌لطفی قرار گرفته و امید است حمایت‌های مسوولان مرتبط از هنرمندان این بخش بیشتر شود.

 قدمت سوخت نگاری

هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که هنر چوب و آتش کجا و در چه تاریخی شروع شد؛ سوخته نگاری، هنری با تاریخی به درازای قدمت احساس، به زمانی که بشر حسی درون خود یافت برای زیباتر دیدن و زیباتر کردن آنچه می‌دید.

این هنر یکی از قدیمی‌ترین هنر‌های دنیاست یعنی زمانیکه انسان‌های اولیه با استفاده از خاکستر آتشی که برپا کرده بودند نقوشی را روی چوب حک کردند.

اولین بار بشر با داغ گذاری روی چوب دست به ایجاد نقوشی روی آن زد و بدین گونه اولین آثار هنری سوخته نگاری را خلق نمود.

هنر سوخت نگاری ابتدا سه هزار سال قبل در یونان قدیم شکل گرفت و سپس به شیوه سنتی در کشور‌های اروپایی، آسیایی، استرالیا و آمریکا برای تزیینات مصنوعاتی نظیر موسیقی و وسایل آشپزخانه استفاده می‌شد.

قدیمی‌ترین نمونه اثر چوبی، در کاوش‌های باستانی شهر سوخته زابل به دست آمده است این اثر یک قطعه شانه چوبی است که قدمت آن به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد. گروهی از کارشناسان معتقدند که طرح‌های موجود بر روی آن طرح‌هایی کاملا ایرانی است.

در دوران هخامنشی‌ها هم استفاده از چوب بسیار متداول بوده؛ به طوری که در ساخت عمارت‌های کاخ هخامنشی (شوش و آپادانا) از درخت‌های بلوط ایرانی و سدر لبنانی استفاده شده بوده است. به این ترتیب قبل از استعمال آهن در ساخت بنا، تخت جمشید بزرگ‌ترین سطح زیربنایی بود که از چوب در آن استفاده فراوانی شده و تمامی این آثار چوبی در اثر آتش سوزی از بین رفتند.

"به این ترتیب قبل از استعمال آهن در ساخت بنا، تخت جمشید بزرگ‌ترین سطح زیربنایی بود که از چوب در آن استفاده فراوانی شده و تمامی این آثار چوبی در اثر آتش سوزی از بین رفتند"در فاصله انقراض سلسله صفویه تا دوره قاجاریه این هنر به بوته فراموشی سپرده شد.

در اوایل دوره سلجوقی این هنر به صورت سوخت روی چرم اجرا می‌شد. نحوه کار بدین صورت بوده که طرح مورد نظر را روی چرم منتقل کرده با استفاده از میله‌های داغ طرح مورد نظر را می‌سوزانند و برای جلد کتاب‌ها (بیشتر قرآن) استفاده می‌شده. در اواخر عهد سلجوقی و اوایل عهد تیموری این هنر کم کم از روی چرم بر روی انواع ظروف چوبی مخصوصا پایه پیکره‌های چوبی انتقال یافت.

بیشتر بخوانید

هم نشینی گره ها، زخمه ضرب توازن بر تاروپود چوب و شیشه

کم‌کم این هنر شکل گرفت و فلزات مهر مانندی برای این منظور ساخته شد تا نقش‌هایی مشخص را روی چوب ایجاد کنند. درب‌های چوبی و سرستون‌ها و … را بدین وسیله آذین بندی می‌کردند تا نشان‌های مهم را ماندگار کنند.

در عهد ملکه ویکتوریا در انگلستان وسیله‌ای ساخته شد که شباهت‌های زیادی به هویه‌های امروزی داشت. در کوره زغال‌ها گداخته می‌شدند و حرارت آن به وسیله‌ای هویه مانند منتقل می‌شد و با این ابزار چوب را نقش می‌زدند.

این ابزار انقلابی در هنر سوخته نگاری به وجود آورد و نام pyrography بر این هنر نهاده شد و در کلیسا‌ها و کاخ‌های ثروتمندان برای ایجاد نقوش روی چوب استفاده می‌شد.

در ایران هنر سوخت روی چوب، هنری است که (مانند دیگر هنر‌های سنتی صنعتی) در دوره صفوی به اوج خود رسید. اما با گذشت زمان متاسفانه به علت دشوار بودن اجرای این تکتیک روی چوب کم کم از تعداد آثار سوخت روی چوب کاسته و در نتیجه باعث از بین رفتن این هنر شد. امروزه سوخت روی چوب با ابزار متداول‌تر و امروزی تری انجام می‌شود، که روش کار را هرچه بیشتر آسانتر نموده است. از این رو تعداد علاقمندان و هنرجویان روز به روز در حال افزایش است.

هر یک از اساتید سوخته کاری روشی منحصر به فرد و متفاوت در اجرای این هنر دارند و برآیند آن اثری است که با دیگری در برخی موارد متفاوت است.

از اساتید مطرح این هنر در کشور می‌توان به اساتید اخواص، نصرآبادی، سرباز، مصباح، سلطان خواه و… نام برد.

با اینکه در گذر سال‌ها ابزار و تکنیک این هنر دچار تغییراتی شده، اما هنوز پیوند بین چوب و آتش ناگسستنی است.

کمتر از ۱۰ نفر در چهارمحال و بختیاری در رشته سوخت‌نگاری فعالیت دارند

معاون صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری گفت: هنرمندان فعال در رشته سوخت‌نگاری (آذرنگاری) در استان هم‌اکنون کمتر از ۱۰ نفر هستند.

اسماعیل رمضانی می‌گوید: گرانی مواد اولیه از مهم‌ترین مشکلات هنرمندان صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی از جمله فعالان حوزه سوخت‌نگاری (آذرنگاری) به‌شمار می‌رود.

پیگیری‌هایی برای جذب سرمایه‌گذار به‌منظور تامین مواد اولیه مورد نیاز رشته‌های صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی به‌صورت عمده و ارائه آن به هنرمندان با قیمت پایین‌تر از بازار در دستور کار قرار دارد، اما هنوز به نتیجه نرسیده است.

معرفی هنرمندان صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی برای بهره‌مندی از بیمه تامین اجتماعی با محدودیت‌هایی در سطح ملی همراه است، اما هنرمندان فعال استان می‌توانند تا زمان رفع محدودیت‌ها از مزیت‌های صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان، عشایر بهره‌مند شوند.

چهارمحال و بختیاری افزون‌بر ۱۲ هزار هنرمند شهری، روستایی و عشایری صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی دارد که از این تعداد پنج هزار و ۵۰۰ تا ۶ هزار نفر در فصل‌های مختلف سال فعالیت می‌کنند.

بافته‌های داری مانند فرش‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی و قالی‌بافی، چوخابافی، نمدمالی، کلاه‌مالی، گیوه دوزی، سرمه‌دوزی، منبت‌کاری، سفال‌گری، خورجین‌بافی، بافت سیاه چادر، قفل‌سازی، حجاری (سنگ‌تراشی)، گره‌چینی، احجام فلزی، خاتم و مشتقات آن‌ها از مهم‌ترین صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی شهری، روستایی و عشایری چهارمحال و بختیاری به‌شمار می‌رود.