تنش آبی در استان سمنان جدی است/ دولت همچنان بر مدار وعده

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: بیش از چهار دهه پیش همراه با خط فرضی که استان سمنان را به دو بخش شرق کشاورزی محور و غرب صنعتی محور تقسیم می‌کرد، طبیعتاً نهضت حفر چاه‌ها در سراسر استان سمنان به خصوص شاهرود و دامغان آغاز شد.

رواج چاه‌های دولتی و خصوصی فراوان که هنوز هم بسیاری شأن بوده و در مناطق روستایی جنوب استان سمنان همچنان بعضاً فعالیت دارند، سبب شد تا کشاورزی استان در دهه ۶۰ رونق گرفته و در برخی مواقع حتی درآمد استان سمنان از کشاورزی حتی بیش از صنعت شود. سیاستی که قنوات را برای شرب مردم و چاه‌ها را برای کشاورزی قرار داده بود.

پایان روزهای خوش

کشاورزی روی خوش را به مردم نشان داده بود و محصولات زراعی، باغی و حتی دیم در بسیاری نقاط استان سمنان کشت می‌شد و این روند تا دهه ۷۰ و ۸۰ خورشیدی حتی سبب شد تا استان سمنان رکورد تولید گندم را نیز بشکند تا جایی که ایران می‌رفت در آستانه جشن خودکفایی گندم قرار گیرد.

دهه ۸۰ اما زمانی رسید که دو رویداد در سطح استان سمنان رخ داده بود نخست چاه‌های آب به صورت افراطی در تمام شهرستان‌های هشت‌گانه آب را به سطح می‌آورند و با روش‌های غیر اصولی هدر می‌دادند و دوم هشدارهای کارشناسان و دلسوزان نسبت به عوارض نهضت چاه کنی‌ها نادیده گرفته می‌شد.

سال‌های میانه دهه ۸۰ را می‌توان سال‌های ورود خشکسالی به استان سمنان نامید استانی که روزگاری می‌رفت تا قطب تولید خربزه، انگور و گندم شود کم کم نمی‌توانست حتی نیازهای بسیاری از اقلام کشاورزی و زراعی خودش را تأمین کند در نهایت همزمان با دهه ۹۰ خورشیدی تنش آبی به استان سمنان آمد و با خشکسالی، کم بارشی و بی تدبیری مسئولان کشوری و استانی همراه شد تا ملغمه‌ای از دردسرها و مشکلات را برای مردم استان سمنان به خصوص در شرق کشاورزی محور، ایجاد کند.

کمبود آب از منابع آبی

مشکلاتی که روز به روز افزون می‌شوند و به خالی شدن بسیاری روستاها انجامیده است محمد طاهری مدیرعامل آبفای استان سمنان درباره تنش آبی، می‌گوید: میانگین کشوری پوشش خدمات فاضلاب در شهرها ۵۲ درصد است اما این رقم در سمنان ۳۱.۶ درصد است. طرح‌های فاضلاب با تأخیری حدوداً ۱۰ ساله نسبت به کشور آغاز شده است.

طاهری با بیان اینکه برنامه این است که سالانه یک الی درصد جمعیت تحت پوشش خدمات فاضلاب را افزایش دهیم و احتمالاً ۱۰ سال آینده به میانگین کشوری نزدیک شویم، ابراز داشت: میانگین دبی چشمه روزیه در سه‌ماهه نخست امسال، ۵۰۰ لیتر بر ثانیه بوده و این رقم در سال ۹۰، ۳۵۰ لیتر بر ثانیه بوده است از سوی دیگر باید گفت سال گذشته در زمان مشابه، دبی روزیه ۷۰۰ لیتر بر ثانیه بود. در پایان سال ۹۷، دبی این چشمه به ۱۹۰ لیتر رسیده بود اما بارندگی‌های ۹۸ و ۹۹، دبی چشمه را افزایش داد.

وی با بیان اینکه دبی قنات گل‌رودبار در حال حاضر ۲۵۰ لیتر بر ثانیه است، در حالی که در سال ۹۰، این رقم ۳۷۰ لیتر بر ثانیه بوده است، افزود: سال گذشته در شاهرود، ۱۰ تا ۱۵ روز و در ایوانکی دو الی سه روز تنش آبی داشتیم. پیش‌بینی می‌کنیم اگر دمای هوا در شاهرود از ۴۲ درجه بیش‌تر شود، تا ۱۰ روز تنش آبی داشته باشیم.

بارش‌های کمتر نسبت به سال‌های قبل

این در حالی است که شرایط استان سمنان از لحاظ بارش‌ها نیز مناسب نیست ایرج مصطفوی، مدیرکل هواشناسی استان سمنان درباره شرایط بارش در سال زراعی ۹۹ - ۱۴۰۰ توضیح داد: در مجموع بر اساس آمار، میزان بارندگی‌ها در استان سمنان در سال زراعی جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته آن ۳۵ تا ۴۰ درصد کاهش یافته است.

مشکل اما اینجا است که مسئولان برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدتی برای مقابله با پدیده خشکسالی نداشته‌اند حسن روحانی رئیس دولت یازدهم و دوازدهم سال ۹۷ در جمع مردم شاهرود اعلام کرد: «کارشناسی‌ها به اتمام رسیده و از نظر دولت، همه مشکلات انتقال آب از شمال به استان سمنان حل شده است؛ دولت آمادگی دارد اگر سرمایه‌گذاری بخواهد وارد کار شود، شرایط را فراهم کند» این در حالی است که نزدیک به هزار روز از آن زمان گذشته و هیچ اتفاقی در استان رخ نداده است.

از سوی دیگر اما مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۳ گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌داد سالانه یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از طریق شبکه آب شهری هدر می‌رود؛ میزانی که برآورد مالی آن در سال ۹۳، حدود ۵۰۰ میلیارد تومان بوده است حال آنکه به صورت غیر رسمی ۳۸ و به صورت رسمی و اعلام شده از سوی مسئولان استان سمنان ۲۰ درصد آب استان سمنان از طریق لوله‌های خط انتقال فرسوده که بعضاً متعلق به دوران پهلوی هستند، هدر می‌رود.

شاهد اقدامات مناسب نبوده‌ایم

یک کارشناس حوزه آب در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه دولت هشدار کارشناسان را جدی نگرفت تا بتواند اقداماتی که مانع از تنش آبی در استان سمنان می‌شود را صورت دهد، گفت: اگر مسئولان در دو دهه اخیر به دنبال نگهداشتن منابع آبی استان بودند امروز بخشی از این تنش آبی وجود نداشت.

علی رضوانی با بیان اینکه دولت‌ها در این دو دهه اخیر نه تنها به وعده‌هایی که داده عمل نکرده‌اند بلکه اقدامات درخور توجهی نیز انجام نداده‌اند، گفت: برای مقابله با تنش آبی و خشکسالی باید اقدامات کوتاه مدت مانند لایروبی قنوات و چاه‌ها، ترمیم خط انتقال و… را صورت داد همچنین باید به اقدامات میان مدت مانند تعویض خطوط انتقال و شاه لوله‌های اصلی برای جلوگیری از هدر رفت آب، آبرسانی، تغذیه منابع آبی با استفاده از روش‌های مختلف از جمله گردآوری روان آب‌ها، جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و کانون‌های آب ساز و در نهایت اقدامات بلندمدت مانند انتقال بین حوزه‌ای و بی او تی را در دستور کار قرار می‌داد اما علناً چیزی رخ نداده است.

وی با بیان اینکه تغییر روش‌های کشت از دیگر اقداماتی است که هر چند مؤثر اما بسیار دیر و نادرست اجرا شده است، بیان داشت: متأسفانه نداشتن ارتباط بین مراکز علمی و پژوهشی با سطح کشت، اجرای نامناسب آبیاری قطره‌ای که قرار بود مصرف آب را کاهش دهد اما علناً با حفر استخرهای بزرگ آب از منابع آبی زیر زمینی روی زمان آمده و بخش اعظم آن تبخیر می‌شود و همچنین عدم ترویج گونه‌های مقاوم به خشکسالی در بین کشاورزان از دیگر مسائلی است که دولت می‌توانست درباره آن برنامه داشته باشد اما در عمل چیزی شاهد نبوده ایم.

تخریب به جای نگهداری

این کارشناس حوزه آب ادامه داد: نکته قابل تأمل دیگر این است که مسئولان دولتی در این چند سال اخیر نه تنها اقدامی برای نگهداری از منابع آبی استان سمنان نکرده بلکه کمر به تخریب آن نیز بسته‌اند مانند آنچه در شاهوار این کانون آب ساز و حیات بخش دیده می‌شود که یک دهه تخریب معدن و پاک تراشی آن به اذعان بسیاری کارشناسان پوشش گیاهی، گرادیان هوا، منابع آبی و… را دستخوش تغییر کرده است.

رضوانی با اشاره به اینکه مسئولان استان سمنان اگر مدیریت مصرف، کشاورزی و نگهداری منابع آبی استان سمنان را داشته باشند نیازی به آوردن آب از خزر ندارند، بیان کرد: انتقال آب دو دلیل دارد نخست اینکه دولت در نگهداری از آنچه باقی مانده ناتوان است و دوماً برخی قصد دارند تا با شعارهایی از این دست در انتخابات و مسندهایشان پیروز شوند و آب را وجه تبلیغ خود قرار می‌دهند وگرنه در بین مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس چرا تا کنون یک نفر نبوده که اعلام کند باید منابع آبی کنونی‌مان را نگهداریم؟

وی افزود: با رویه کنونی که تنش آبی سبب تخلیه روستاهای جنوب استان سمنان شده اما ۵۰ کیلومتر آن سو تر هندوانه کشت می‌شود و با این نوع پیگیری مسئولان قطعاً اگر تمام آب خزر هم به سمنان بیاید به دلیل فقدان مدیریت مصرف، روش‌های نوین کشاورزی، عدم فرهنگ سازی در نگهداری از داشته‌هایمان و منابع و… شاهد خواهیم بود که خزر خشک می‌شود اما سمنان آباد نخواهد شد.

وقتی مسئول ارشد استان می‌گوید چاره‌ای جز انتقال آب نداریم اما از سوی دیگر چهار سال جلوی تخریب شاهوار کانون آب ساز شرق استان سمنان سکوت می‌کند مشخص است که دغدغه مسئول آب نیست بلکه مسائل سیاسی را در کار خود دخیل ساخته است.

شعارهای مسئولان

منوچهر فخری معاون سابق استاندار سمنان که چند هفته‌ای می‌شود به استان دیگری رفته همزمان با اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ و در یکی از معدود نشست‌های مرتبط با تنش آبی در استانداری سمنان بیان کرد: در حال حاضر ۵۱ روستا در سطح استان سمنان دارای تنش آبی هستند و لازم است تا پیگیری‌ها و امداد رسانی در این خصوص انجام و از اعتبارات در نظر گرفته شده در این حوزه، برای رفع این کمبود و مشکل، بهره برداری لازم صورت‌گیرد.

این نشان می‌دهد که مسئولان بعد از دو دهه خشکسالی و بعد از پنج سال که تنش آبی سبب تخلیه روستاهای منطقه بی ارجمند و جنوب دامغان شده و مردم باید منتظر تانکر باشند که آب آشامیدنی شأن را دریافت کنند هنوز مسئولان ما صحبت از برنامه و اعتباراتی می‌کنند که باید انجام شود!! این حجم از ناآگاهی از شرایط روستاهای استان سمنان مبین دیدگاه مدیریتی است که در سال‌های اخیر بر استان سمنان حاکم بوده است. مدیران غیر بومی که کوچک‌ترین شناختی از مسائل استان نداشته و حتی نمی‌دانند هم اکنون چند روستا مثلاً در بخش بی ارجمند جنوب شاهرود تخلیه شده‌اند.

بعد از سال‌ها وقتی هنوز یک مسئول می‌گوید باید برای تنش آبی کاری کرد یعنی در تمام این مدت باور به تنش آبی نداشته وگرنه درباره آن برنامه‌ریزی‌هایی را صورت می‌داد و از سوی دیگر این مسئول معلوم است که بحران را باور ندارد وگرنه بعد از این همه سال هنوز صحبت از بایدها نمی‌کرد. تأسف‌آور اینکه مسئولان امروز به جای گزارش عملکردشان در خصوص تنش آبی هنوز هم وعده می‌دهند!!

اقداماتی که عملی نشده‌اند

۵۱ روستای استان سمنان با تانکر آبرسانی می‌شوند و معنای آن این است که آب شرب در این روستاها صفر است! معاون استاندار سمنان چندی پیش اعلام کرده بود «فقر سفره‌های آب زیرزمینی، عدم کیفیت آب در روستا و شهر، تعدد انشعابات غیرمجاز، فرسودگی انشعابات و شبکه‌های آبرسانی و هدر رفت آب در این حوزه، دلایل اثرگذار در کم آبی و خشکسالی است لذا با اختصاص یک میلیارد تومان اعتبار و اصلاح شبکه آبرسانی، مشکل ۵۱ روستای استان حل می‌شود که فرمانداران لازم است تا در کمیته‌های برنامه‌ریزی، نگاه ویژه به این امر داشته و این مهم را در دستور کار قرار دهند.»

تماس تلفنی با دو فرمانداری استان سمنان نشان می‌دهد که این اعتبارات هنوز جذب نشده است در حالی که وعده معاون استاندار سمنان درباره این اعتبارات متعلق به دو ماه قبل بوده است. استاندار سمنان اما درباره خشکسالی می‌گوید: روان آب‌های موجود در استان سمنان به میزان ۳۴ درصد کاهش یافته است.

علیرضا آشناگر با اشاره به مکاتبات درباره تنش آبی با رئیس جمهور، گفت: در حال حاضر اجرای این طرح به مراحل خوبی رسیده است که امیدواریم در دولت آینده با همراهی مجلس این امر بسیار مهم و حائز اهمیت برای استان سمنان مورد پیگیری و عملیاتی شود.

عزم جدی نیست

این سخن استاندار سمنان البته به یک معنی می‌تواند اینگونه تلقی شود که در این دولت کاری از دست ما ساخته نیست و ما نهایتاً بتوانیم همین ۵۱ روستای استان را با تانکر آبرسانی کنیم در ضمن منتظر هم هستیم که اعتباراتی بیاید و به فرمانداری‌ها بدهیم تا برنامه‌ریزی کنند! از سوی دیگر معاون استاندار سمنان اعلام می‌دارد که فرمانداران باید برای کم آبی و تنش آبی برنامه‌ریزی کنند این جمله نیز نشان می‌دهد که تا کنون برنامه‌ای نبوده و تازه قرار است در حالی که استان سمنان یک و نیم دهه با خشکسالی روبرو شده، فرمانداران برنامه‌ای بنویسند!

این حجم از بی توجهی به تنش آبی قطعاً نمی‌تواند آثار خوبی برای استان داشته باشد. حال باید دید در دولت بعد آیا با تغییر ترکیب مدیریتی استان سمنان و نگاه حاکم که هیچ چیز از زیست بوم این استان نمی‌داند، آیا تغییری در شرایط تنش آبی استان انجام خواهد شد یا خیر؟

از سوی دیگر به دلیل تخریب‌های محیط زیستی و مقاومت‌هایی که نمایندگان استان مازندران درباره انتقال آب خزر به سمنان دارند، اگر این طرح در دوران احمدی نژاد و روحانی که بومی استان بودند، صورت نگرفت دشوار به نظر می‌رسد که در دولت دیگری بتوان آن را اجرا شده دید.

این در حالی است که هنوز دولت و قوه قضائیه معدن مخرب بوکسیت تاش در شاهوار این کانون آب ساز را به صورت دائمی تعطیل نکرده‌اند تا مردم بالاخره بدانند عزمی برای نگهداری از منابع آبی شأن وجود دارد با این شرایط مردم فقط به دولت رئیسی امیدوار هستند تا رویه موجود در استان را تغییر و سمنان را از خوزستان شدن نجات دهد.