مرگ تدریجی دشت قزوین / دشتی که تا ۱۰ سال دیگر کویر می‌شود!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، کم آبی مقوله جدیدی برای کشور ایران با اقلیم خشک و نیمه خشک نبوده و نیست. در حقیقت کاهش قابل توجه سطح آب‌های زیرزمینی در کشور ما بیش از آنکه به اثرات تغییر اقلیم مربوط باشد به فعالیت‌های انسانی و برداشت‌های بی‌رویه از آن مربوط است.

این کاهش میزان آب‌های زیرزمینی به نوبه خود منجر به مشکلات و چالش‌های بزرگی، چون فرونشست زمین شده که می‌تواند امنیت آبی و غذایی در کشور را به خطر بیندازد.

براساس گزارش‌های علمی اخیر، تأثیر کاهش در ذخایر آب زیرزمینی ایران با اضافه برداشت بیش از حد در ۷۷ درصد از مساحت کشور، رشد شوری خاک در کل کشور و افزایش فرکانس و میزان فرونشست زمین را در دشت‌های ایران نمایان کرده است.

از دیرباز دشت قزوین به‌عنوان یکی از دشت‌های مطرح کشور جایگاه ویژه‌ای در تولید و کشاورزی دارد، ولی بررسی شدت خشکسالی و ارتباط بین خشکسالی‌های اقلیمی برمبنای داده‌های بارش و آب‌های زیرزمینی دشت قزوین و بررسی ارتباط آب‌های زیرزمینی و خشکسالی‌های اقلیمی نشان می‌دهد که تأثیر فعالیت‌های انسانی در کاهش آب‌های زیر زمینی این خطه بسیار چشمگیر بوده است.

استان قزوین یکی از ۱۲ استان درگیر با بحران آب در سال‌جاری آبی است و اگر وضعیت بارش‌ها مطابق مرکز اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی پیش برود، سال ۱۴۰۰ برای قزوین یکی از خشک‌ترین سال‌ها در پنجاه ساله اخیر خواهد بود. براساس گزارش اردیبهشت سال‌جاری سازمان هواشناسی، میزان بارش‌ها در کل کشور ۸۷.۱ میلی متر نسبت به میانگین دوره بلندمدت (۲۰ تا ۵۰ ساله) کاهش یافته است و این استان با میانگین بارش بلندمدت ۲۸۴ میلی متر، ۹۱.۲ میلیمتر کاهش بارندگی دارد. ضمن کاهش بارش، افزایش دما نیز باعث کاهش ورودی آب به دشت قزوین می‌شود.

تا ۱۰ سال آینده دشت قزوین به کویر تبدیل خواهد شد

به گفته عین‌الله رمضانی، معاون بهره‌‎برداری و توسعه منابع آب شرکت آب و فاضلاب استان قزوین با روند فعلی مصرف آب، طی ۱۰ سال آینده دشت آبرفتی قزوین بی آب شده و به کویر تبدیل خواهد شد.

عین‌الله رمضانی در این‌باره می‌گوید: آب‌های موجود در حفره‌های زیر زمین وزن زمین را کنترل می‌کند و بهره‌برداری بیش از اندازه از این منابع می‌تواند باعث فرونشست شود که خطر آن بسیار بیشتر از زلزله است و در صورت وقوع فرونشست، بارش هم قادر به جبران آن نیست و حتی می‌تواند منجر به بروز سیل شده و خاک را هم از بین ببرد.

وی ادامه می‌دهد: در چنین حالتی مهاجرت‌های کوچک و بزرگ به وجود می‌آید و شهر‌ها و روستا‌ها خالی از سکنه شده و زندگی و کسب و کار مردم از بین می‌رود.

رمضانی می‌افزاید: بنا بر اعلام روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب استان قزوین در حالی‌که در کشور همیشه بارانی هلند سرانه مصرف آب ۱۱۰ لیتر در شبانه روز به ازای هر فرد است این عدد در شهر‌های استان قزوین ۲۲۰ لیتر و در مناطق روستایی استان ۱۸۰ لیتر است.

وضعیت بارندگی به‌شدت نگران‌کننده است

قدرت‌الله مهدیخانی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین در مورد به بحران کم‌آبی در قزوین می‌گوید: کم‌آبی استان در سال‌های گذشته قابل پیش‌بینی بود به همین منظور انتقال آب سد طالقان به قزوین در دستور کار قرار گرفت؛ طی ۲ سال گذشته وضعیت بارندگی استان مطلوب بود، ولی در سال‌جاری وضعیت بارندگی به‌شدت نگران‌کننده شده است و نسبت به سال گذشته ۳۲ درصد کاهش بارش داشتیم، میانگین کشوری نیز کاهش ۴۵ درصدی بارش‌ها را نشان می‌دهد.

افت سطح آب‌های زیرزمینی مهم‌ترین عامل فرونشست دشت قزوین

مهم‌ترین عامل فرونشست زمین افت سطح آب‌های زیرزمینی است، زمانی که سطح آب‌های زیرزمینی کاهش پیدا کند و از لایه‌ها حذف شود فشار لایه‌های بالایی باعث می‌شود طبقات خاک فشرده شوند و فرونشست اتفاق بیفتد. دشت قزوین هم که از دهه ۴۰ شروع به بهره‌برداری شده از همان زمان سطح آب شروع به کاهش کرده و فرونشست در آن به‌وجود آمده منتهی هر سال متفاوت است.

یدالله ملکی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین درباره فرونشست دشت قزوین می‌گوید: عدد‌های مختلفی درباره فرونشست دشت قزوین مطرح می‌شود.

"گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، کم آبی مقوله جدیدی برای کشور ایران با اقلیم خشک و نیمه خشک نبوده و نیست"هم در سازمان زمین شناسی کشور و هم سازمان آب منطقه‌ای شروع به مطالعه کردیم و گزارش آن در سال گذشته منتشر شد که کمترین آن ۲ سانتیمتر و بیشترین ۱۲ سانتیمتر در سال را نشان می‌دهد. در جا‌هایی که افت آب زیرزمینی بیشتر باشد میزان فرونشست زمین هم بیشتر خواهد بود. هم اکنون مناطق بوئین زهرا و ارداق بیشترین آمار فرونشست استان را دارند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین در پاسخ به این سؤال که در شرایط بحرانی آیا نباید از بهره‌داری چاه‌های مجاز هم جلوگیری کرد، می‌گوید: چه چاه مجاز و چه غیرمجاز فرقی برای ما نباید داشته باشد. اینجا مسأله اصلی برداشت بی‌رویه است. در حال حاضر ما جلوی استفاده از چاه‌های غیر مجاز را گرفته‌ایم و برداشت آنچنانی از آن‌ها وجود ندارد و هم اکنون چاه‌های مجاز هستند که مشکل ساز شده و برداشت بی‌رویه دارند.

وی در ادامه می‌افزاید: در این ارتباط هم کنتور‌های هوشمند نصب می‌کنیم که وظیفه‌اش کنترل برداشت در حد پروانه‌های مجاز است، البته این موضوع هم چالش بزرگی به وجود آورده به شکلی که وقتی کنتور هوشمندی آب را قطع می‌کند کشاورزان مدعی می‌شوند که ما ۳۰ یا ۴۰ سال است که از آب این چاه استفاده می‌کنیم و باغ و زمین کشاورزی ایجاد کرده‌ایم و حالا کنتور شما آب ما را قطع کرده است و این افراد را با هیچ دلیلی نمی‌توان توجیه کرد.

بر این اساس، به‌دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، در ۴۵ درصد دشت قزوین شاهد فرونشست زمین هستیم به طوری که هرساله ۲ تا ۱۷ سانتیمتر فرونشست گزارش شده است.

این در حالی است که مسئولان شورای پیشگیری و عملیات پاسخ به بحران آب، هنوز اقدام اجرایی خاصی برای مقابله با آن نکرده اند.

کارشناسان منابع طبیعی معتقدند که فرونشست دشت قزوین یک فاجعه است، یکی از تبعات نگران کننده این پدیده این است که زمین هنگامی که فرونشست کند دیگر قابل جبران و اصلاح نیست و حتی اگر در آنجا آب هم تزریق شود دیگر امکان ذخیره‌سازی وجود ندارد، به‌دلیل این‌که فضا‌های خالی سطوح زیرین فشرده شده و از بین رفته و جایی برای ذخیره آب و در نتیجه احیای آن دشت وجود ندارد.