«فلسفه علم تاریخ؛ از روشنگری تا پساتجدد» منتشر شد

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «فلسفه علم تاریخ؛ از روشنگری تا پساتجدد» اثر رابرت ام. برنز، هیو ریمنت - پیکارد با ترجمه عباس منوچهری و همکاران از سوی سازمان سمت در ۵۲۰ صفحه با شمارگان ۵۰۰ نسخه و قیمت ۸۲ هزار تومان منتشر شد.

مجموعه «نظریه و روش در مطالعات تاریخی»، که کتاب حاضر در زمره آن قرار می‌گیرد، مجموعه کتاب‌هایی است که به قصد رفع خلأهای نظری و روش‌شناختی در پژوهش و آموزش تمامی شاخه‌های مطالعات تاریخی در ایران، و با توجه به رویکردهای میان‌رشته‌ای، فراهم آمده است. این مجموعه حاصل اجرای یکی از طرح‌های «نیازسنجی منابع کمک‌درسی و مبنایی برای دانشگاه‌ها» است که از دهه هشتاد شمسی در «سمت» آغاز شده و همچنان ادامه دارد. فهرست جامع و روزآمدی از عناوین این مجموعه، در انتهای هر مجلد، جهت اطلاع خوانندگان علاقه‌مند، ضمیمه شده است.

این کتاب به‌عنوان اثری مبنایی برای دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته تاریخ برای دروس «فلسفه تاریخ» و «فلسفه علم تاریخ» قابل استفاده است. همچنین دانشجویان مقطع کارشناسی رشته فلسفه نیز می‌توانند برای درس «فلسفه تاریخ» از آن استفاده کنند‬و البته برای سایر علاقه‌مندان نیز کتابی مفید است.

در مقدمه این کتاب آمده است: «مطالعه فلسفی تاریخ و تاریخ‌نگاری، چه به مفهوم تجزیه و تحلیل روش تاریخی و چه به‌معنای شناخت قانونمندی‌های تحولات تاریخی، همواره نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری نگرش‌های توسعه به‌طور عام، و نظریه‌های توسعه اجتماعی به‌طور خاص، داشته است.

"این مجموعه حاصل اجرای یکی از طرح‌های «نیازسنجی منابع کمک‌درسی و مبنایی برای دانشگاه‌ها» است که از دهه هشتاد شمسی در «سمت» آغاز شده و همچنان ادامه دارد"تاریخ‌نگاری، با وجود اینکه گزارش گذشته است، الهام‌بخش آینده جوامع بشری بوده است؛ «گذشته، چراغ راه آینده». نگاهی به تاریخِ تاریخ‌نگاری نشان می‌دهد که هرچه به دوره معاصر نزدیک‌تر می‌شویم، نقش مطالعات تاریخی نه به‌عنوان گزارش «حادثه»، بلکه به‌عنوان درک «تحول»، پررنگ‌تر شده است، هرچند نباید از یاد برد که مقدمه کتاب گران‌سنگ عبدالرحمن‌بن خلدون، تاریخ‌العبر، با قدمتی دیرینه، سلسله‌جنبان شناخت تحلیلی تاریخ به‌شمار می‌رود. مطالعات گسترده و ژرف پژوهشگران تاریخ در گذشته، خواه و ناخواه برای یافتن الگوهای معین تحولات بوده است تا از رهگذر آن بتوان به گمانه‌زنی درباره آینده دست زد و از هنگامی که دانش بشری در خدمت ساختن آینده‌ای بهتر برای انسان قرار گرفته است، اهمیت درکی نظام‌مند از قوانین و قواعد حاکم بر تحولات تاریخی دوچندان شده است.»

در ادامه نیز آمده است: «اهمیت کتاب حاضر در معرفی و تحلیل مشهورترین فلسفه‌های تاریخ همراه با گزیده‌هایی کلیدی از آثار متون کلاسیک مطرح در این زمینه، باعث شد پس از دریافت پیشنهاد «سمت» از مترجمان آشنا با مبانی فلسفه اجتماعی درخواست کنیم در چارچوب یک همکاری جمعی، به ترجمه این اثر گران‌قدر دست یازند تا پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به رشته‌های مختلف علوم انسانی و نیز دست‌اندرکاران حوزه توسعه، و به‌ویژه توسعه اجتماعی، از منبعی ارزشمند بهره‌مند شوند.»

فصل اول کتاب به بررسی پیوند تاریخی میان فلسفه با تاریخ و برنمایاندن برخی مسائل، که به‏‬ طور عام در سنت‏‌های فلسفی مطرح می‏‌شوند، اختصاص یافته است. مطرح شدن مسائلی از این دست مرهون تلاش‏‌های تاریخ‌دانان بوده است. یکی از هدف‏‌های اصلی این فصل اقناع مخاطب در این زمینه است که نظریه‬ ‏پردازی فلسفی نه‏‬ تنها در حوزه مطالعات تاریخی موضوعیت دارد، بلکه از بخش‏‌های لایتجزای این حوزه مطالعاتی نیز به‌شمار می‌‏رود.

این خواسته ما به‏‬ رغم داعیه افرادی نظیر جفری رودولف اِلتون است که باور داشته است «فلسفه‏‌ورزی در باب واقعیت دانش تاریخی یا ماهیت اندیشه تاریخی مانعی در برابر عمل تاریخ‏ هستند.» (Elton, 1969, p. vii)‬ ما دعاوی‏ای از این دست را اساساً خطا می‏‌دانیم. مؤلفان نُه فصلی که بعد از فصل اول می‌‏آیند نیز به نُه مبحث محوری‏‌ای پرداخته‏‌اند که (تا به امروز) در حوزه فلسفه علم تاریخ مطرح شده‌‏اند. هریک از این فصول با پیش‏‬ درآمدی انتقادی آغاز شده و آنگاه به‌دنبال این پیش‏‌درآمد، منتخباتی از متون اصلی نیز آمده است. به‌منظور اینکه متون اصلی برای دانشجویان قابل فهم‌‏تر باشند، در بسیاری از مواقع آنها را ویرایش کرده‌‏ایم.

"تاریخ‌نگاری، با وجود اینکه گزارش گذشته است، الهام‌بخش آینده جوامع بشری بوده است؛ «گذشته، چراغ راه آینده»"البته پیشاپیش دانشجویانی را که در پی پژوهش متون و نوشته‏‌های اصلی فیلسوفان علم تاریخ هستند، از این واقعیت آگاه کرده‏‌ایم که بخش عمده این متون دیریاب و دیرفهم‏‌اند. سه نقطه‏‌هایی که در خلال متون اصلی آورده‌‏ایم نشان از نوع تغییراتی دارد که بر آن متون اعمال شده‏‌اند. فصول پایانی کتاب نکاتی دربر دارد که در فصول ابتدایی بدان‏‌ها اشاره شده است، اما با وجود این، خواندن کتاب را از هریک از فصل‏‏‌ها می‌‏توان شروع کرد و از همین روی نیز مطالعه کتاب مستلزم رعایت نظم ترتیبی فصول نیست.

در پشت جلد این اثر نیز می‌خوانید: «در این کتاب، سیر تحول اندیشه فلسفی درباره تاریخی طی ۲۵۰ سال گذشته ترسیم شده است. ساختار کتاب به این گونه است که گزیده‌ای از متون کلیدی ارائه و سپس بحث‌های تبیینی و انتقادی جدید مطرح می‌شود. هدف این بوده است که با این روش، آثار اندیشمندانی چون هیوم، هردر، هگل، دیلتای، نیچه، هایدگر و فوکو برای دانشجویانی که شناخت قبلی نسبت به فلسفه غرب ندارند قابل فهم شود.

در مقدمه و فصل‌های نه‌گانه کتاب مکاتب فکری متقابل بررسی می‌شوند.

طی این بررسی‌ها، سرچشمه‌های جریان‌های معاصر در این رشته معلوم می‌شود و ارتباط تأملات کلی‌تر فلسفی با مطالعات خودد تاریخ روشن‌می‌شود. در این میان، به بحث پیوند میان فلسفه تاریخ و نظریه فرهنگی و ادبی که در دهه‌های اخیر توسعه یافته نیز اشاره می‌شود.»