ویروس کرونا با بدن چه می‌کند و ما در برابرش چه می‌توانیم بکنیم؟

برگرفته از تریبون زمانه *  

امروز در میانه یک بیماری همه‌گیر جهانی هستیم. انگار هر تعاملی که می‌کنیم ممکن است راه ویروسی شوم را به زندگیمان باز کند. مواد غذایی که می‌خریم؛ پیاده‌روی که می‌کنیم؛ زباله‌ها را که به سطل‌های خیابان منتقل می‌کنیم همه ممکن است خطر ابتلا به ویروس را به همراه داشته باشد.

راهکارها و مطالب زیادی هر روز منتشر می‌شود. اولین چیزی که باید بپذیریم این است که هیچ تحقیق قطعی و هیچ حقیقت مطلقی در مورد کارایی راهکارها وجود ندارد چرا که بیماری کوید-۱۹ بی‌سابقه است. این بیماری را یک نوع ویروس جدید از خانواده ویروس کرونا ایجاد می‌کند.

"اولین چیزی که باید بپذیریم این است که هیچ تحقیق قطعی و هیچ حقیقت مطلقی در مورد کارایی راهکارها وجود ندارد چرا که بیماری کوید-۱۹ بی‌سابقه است"شایع ترین علائم کوید-۱۹ خستگی، تب (درجه حرارت بالا در قفسه سینه یا پشت)، و سرفه خشک مداوم است. شاید خستگی از طولانی‌ترین آثار این بیماری باشد که از هفته اول آغاز می‌شود و تا هفته‌ها پس از بهبودِ باقی علائم ادامه می‌یابد. ممکن است برخی از بیماران دچار سردرد، بدن‌درد بخصوص درد در قفسه سینه، گلودرد، تغییر یا دورگه شدن صدا، از دست دادن قدرت بویایی و چشایی، آبریزش بینی، گرفتگی بینی، یا اسهال شوند. این علائم ممکن است ظرف مدت ۲ روز و تا ۱۴ روز پس از مواجهه با ویروس ظاهر شوند. در این دوران که دوران نهفتگی بیماری است، فرد می‌تواند ناقل ویروس به دیگران باشد.

مبتلایان به ویروس کرونا تجربیات بسیار متفاوتی داشته‌اند.

برخی چیزی بیش از علائم سرماخوردگی ندارند. برخی دیگر در بیمارستان بستری می‌شوند و حتی به دلیل ملتهب شدن و پر‌شدن ریه از مایعات، می‌میرند. مشخص نیست که چرا این ویروس منجر به چنین نتایج متفاوتی می‌شود و چطور می‌توان از علائم حاد آن جلوگیری کرد. اما آن‌چه مشخص است این است که بیشترین مرگ‌و‌میر ناشی از ویروس کرونا به دلیل نقص در کارکرد سیستم ایمنی بدن در پاسخ به ویروس است، و نه آسیب ناشی از خود ویروس.

جنیفر کلپتون ۳۱ ساله پرستاری‌ست که دچار علائم حاد این بیماری شد و بعد از دو هفته اولین نشانه‌های بهبودی در وی پدیدار شد. او می‌گوید: «ابتدا فکر نمی کردم که کوید-۱۹ داشته باشم.

"شایع ترین علائم کوید-۱۹ خستگی، تب (درجه حرارت بالا در قفسه سینه یا پشت)، و سرفه خشک مداوم است"روز قبل از شروع علائم، مثل هر روز به باشگاه رفتم و ورزش کردم. احساس می کردم ٪۱۰۰ سالمم. اما تنها یک روز بعد، بهمن علائم بیماری بر سرم آوار شد. به معنای واقعی کلمه همه چیز یک‌باره شروع شد. ابتدا، بدن‌درد، تب و سرفه خشک داشتم.

تا روز هشتم دیگر دی‌هایدریت یا کمبود آب بدنم شدید شده بود و خستگیم بدتر. فقط بیرون آمدن از رختخواب و طی کردن چند قدم تا دستشویی، باعث می شد که از خستگی به نفس زدن بیافتم، انگار ماراتن دویده باشم. اما سرفه بدترین قسمت مریضی بود. به حدی می‌رسید که احساس می‌کردم کسی مرا از گلو و قفسه سینه گرفته و دارد خفه می‌کند. گرفتن نفس کامل و عمیق برایم غیرممکن بود، بنابراین به یک مرکز مراقبت فوری مراجعه کردم.

"شاید خستگی از طولانی‌ترین آثار این بیماری باشد که از هفته اول آغاز می‌شود و تا هفته‌ها پس از بهبودِ باقی علائم ادامه می‌یابد"عکس از قفسه سینه‌ام نشان داد هر دو شُشم دچار ذات‌الریه شده‌اند و در بیمارستان بستری شدم.»

اگر با کسانی در تماس بوده‌اید که نتایج تست‌شان مثبت بوده اما شما فقط علائم سرماخوردگی دارید یا اگر هر روز با هر سرفه تنتان می‌لرزد که مبادا کرونا گرفته‌اید کاملا حق دارید چون راهی برای اطمینان وجود ندارد. تنها زمانی می‌توان فهمید که فردی به این بیماری دچار شده‌ است که در زمان بیماری تستش مثبت باشد. اما امکان ندارد که بشود همه را تست کرد. البته که مثبت بودن جواب تست کرونا هم دردی را درمان نمی‌کند، چون در حال حاضر هیچ دارویی برای درمان بیماری کوید-۱۹ وجود ندارد. حتی پس از بهبود نمی‌توان از ایمنی بدن مطمئن شد چون فعلا راهی برای چک کردن وجود پادتن در بدن موجود نیست.

عوامل دخیل در مرگ یا زندگی یک بیمار مبتلا به ویروس کرونا وضعیت سلامت و آمادگی نظام خدمات درمانی محل زندگی بیمار است.

در نتیجه آمارها در نقاط مختلف دنیا متفاوت است. به طور متوسط حدود ٪۹۴ افرادی که دچار کوید-۱۹ می‌شوند علائم خفیفی را تجربه می‌کنند -تقریباً به اندازه سرماخوردگی نسبتا سخت و طولانی- و با استراحت، بدون نیاز به دارو یا درمان خاص، بهبود می‌یابند. طول بیماری و زمان بهبودی به قدرت سیستم ایمنی بدن بستگی دارد. افراد مسن و افراد دارای مشکلات اساسی پزشکی مانند فشار خون بالا، مشکلات قلبی، دیابت، یا بیماری مزمن تنفسی، در معرض خطر جدی بیماری کوید-۱۹ قرار دارند. برآوردها تاکنون نشان می‌دهد که حدود ٪۶ از افرادی که مبتلا به کوید-۱۹ می‌شوند علائم حاد بیماری را نشان می‌دهند.

"ممکن است برخی از بیماران دچار سردرد، بدن‌درد بخصوص درد در قفسه سینه، گلودرد، تغییر یا دورگه شدن صدا، از دست دادن قدرت بویایی و چشایی، آبریزش بینی، گرفتگی بینی، یا اسهال شوند"۱ نفر از هر ۴ نفر از آن‌ها ممکن است برای تنفس نیاز به دستگاه کمکی پیدا کنند.

هنگامی که ویروس وارد بدن می‌شود، بدن پروسه استاندارد ایمنی را آغاز می‌کند که شامل انتشار پروتئین‌هایی به نام اینترفرون است. اینترفرون‌ها توانایی برای تکثیر در سلول‌های بدن را از ویروس می‌گیرند و همچنین سلول‌های ایمنی دیگر را به کار می‌گیرند تا به ویروس حمله کنند و از انتشارش جلوگیری کنند. قاعدتا این پاسخ اولیه بدن باید باعث ‌شود که عفونت به سرعت کنترل شود، اما ویروس هم دارای ساختار دفاعی خاص خود است که گاهی می‌تواند از پس اینترفرون‌ها بربیاید. این اولین واکنش سیستم دفاعی بدن دلیل بیشتر علائم خفیفی است که هنگام بیماری تجربه می‌شود مانند تب. این علائم به طور معمول دو هدف دارند: یکی هشدار دادن به بدن مبنی بر اینکه حمله‌ای رخ داده است.

هدف دیگر تلاش برای خلاص شدن از شر ویروس، مانند بیرون راندن ذرات میکروسکوپی از طریق سرفه یا اسهال است.

اگر ویروس خود را در مجاری تنفسی برقرار کند، سرفه ایجاد می‌کند و اگر در دستگاه مخاطی گوارش مستقر شود، به اسهال منجر می‌شود. ویروس کرونای جدید با لنگر انداختن در پروتئین خاصی به نام گیرنده اِی‌سی‌ئی۲ (ACE2) که روی سطح سلول قرار دارد، به سلول راه می‌یابد. این گیرنده‌ها بیشتر در ریه‌ وجود دارند، به همین دلیل کوید-۱۹ یک بیماری تنفسی محسوب می‌شود. پس از ریه‌، این گیرنده‌ها بیشتر در روده‌ها قرار دارند، که دلیل اسهال شدن برخی مبتلایان به کروناست. هدف واکنش‌های اولیه سیستم دفاعی بدن، مهار ویروس و جلوگیری از گسترش بیش از حد آن است، تا اینکه موج دوم پاسخ سیستم دفاعی بدن که تطبیقی ​​یا خاص ویروس است آماده شود و به کار بیفتد.

"در این دوران که دوران نهفتگی بیماری است، فرد می‌تواند ناقل ویروس به دیگران باشد.مبتلایان به ویروس کرونا تجربیات بسیار متفاوتی داشته‌اند"پاسخ تطبیقی بدن ​​تولید پادتن (یا همان آنتی‌بادی‌) خاص ویروس و سلول‌های تی (T Cells) است که می توانند ویروس را تشخیص دهند و سریعتر از بین ببرند. همچنین این پادتن‌ها همان چیزی است که بدن را از ابتلای مجدد به ویروس ایمن می‌کند.

اگر ویروس به سرعت در بدن تکثیر یابد و پخش شود یا مقادیر زیادی از ذرات ویروسی وارد بدن شود، دیگر سیستم دفاعی فرصت کافی برای واکنش نخواهد داشت. به همین دلیل است که کادر درمانی، که در معرض مقادیر زیاد ویروس هستند، بیشتر در خطرند و ممکن است دچار عفونت‌های شدیدتری شوند. دلیل دیگری که بدن ممکن است نتواند ویروس را کنترل کند ضعف در خود سیستم ایمنی بدن است. به طوری که واکنش اینترفرون اولیه ضعیف و واکنش تولید پادتن با‌ تأخیر سیستم ایمنی، به ویروس این اجازه را می‌دهد تا از سلولی به سلول دیگر گسترش یابد.

آسیب‌پذیرترین جمعیت در طول همه‌گیری، افراد سالخورده هستند که سیستم ایمنی بدنشان به طور طبیعی با افزایش سن ضعیف شده است و افرادی که به دلیل بیماری یا مصرف داروی دیگر از سیستم ایمنی قوی برخوردار نیستند. اگر بدن توان خوبی برای تولید پادتن خنثی‌کننده داشته باشد، فقط زمان نیاز دارد تا بهبود پیدا کند. در صورت بهبودی کامل، فرد باید مصون شود ولی چون ویروس کرونا ویروس جدیدی است، مشخص نیست که پادتن چه مدت در بدن باقی خواهد ماند و آیا مصونیت به این بیماری طولانی مدت خواهد بود یا نه.

دستور «خدمات بهداشتی و پزشکی در بریتانیا (NHS)» به مردم این است که در صورت بروز هر نشانه‌ای از بیماری، بجز مشکل تنفسی، در خانه بمانند و استراحت مطلق کنند. اگر تب ممتد و درد شدید دارند از داروهای ضدالتهاب مثل استامینوفن (پاراستامول)، برای تسکین استفاده کنند. همچنین چون هنوز در مورد داروهای گروه غیر‌استروئیدی (NSAIDs)،  نظیر ایبوپروفن، ژلوفن یا ادویل، بین مراجع سلامت دستور یکسانی موجود نیست، خدمات پزشکی در بریتانیا و فرانسه توصیه کرده‌اند تا زمان کسب اطلاعات بیشتر بهتر است از خوردن آن‌ها خودداری شود.

"برخی دیگر در بیمارستان بستری می‌شوند و حتی به دلیل ملتهب شدن و پر‌شدن ریه از مایعات، می‌میرند"اگر فرد بیمار با کسی زندگی می کند، آن‌ها نیز باید خود را بیمار تلقی کنند و حداقل دو هفته در خانه بمانند تا از انتشار عفونت به دیگران جلوگیری شود. فرد بیمار در منزل نیز باید تا حد امکان ایزوله شود و از سایر افراد خانه دوری کند. مثلا باید در اتاق جدا با تهویه مناسب و پنجره‌ قابل باز شدن بماند و از دستشویی و حمام مستقل استفاده کند. به دلیل تعرق در زمان تب، بدن مقادیر زیادی آب از دست می‌دهد، که ممکن است منجر به سردرد هم بشود؛ باید با نوشیدن مایعات از این عوارض جلوگیری کرد. برای کسب اطلاعات، شماره ۱۹۰ یا ۴۰۳۰ آماده پاسخگویی به سوالات است.

اگر تب بیش از ۷ روز طول بکشد و یا تنفس بیمار دچار مشکل شود باید با شماره ۱۱۵ تماس گرفت.

از آنجا که این بیماری ویروسی است، آنتی بیوتیک‌ها دردی را دوا نمی‌کنند. داروهای ضد‌ویروسی که در برابر آنفولانزا موجود است نیز موثر نیستند. در حال حاضر هیچ واکسنی برای بیماری کوید-۱۹ وجود ندارد. تنها کمکی که بیمارستان به یک بیمار کرونایی می‌تواند بکند ایفای نقش حمایتی است. حیاتی‌ترین آن‌ها کمک تنفسی از طریق دستگاه است که با اکسیژن‌رسانی از نارسایی حاد تنفسی که ممکن است به کاهش هوشیاری و ایست قلبی بینجامد جلوگیری می‌کند.

"مشخص نیست که چرا این ویروس منجر به چنین نتایج متفاوتی می‌شود و چطور می‌توان از علائم حاد آن جلوگیری کرد"دستگاه تنفس، دستگاهی است که کنار تخت‌خواب بیمار نصب شده و با لوله‌هایی وارد مجاری تنفسی (نای) بیمار می‌شود و به صورت مصنوعی اکسیژن به شش‌ها و اعضای بدن بیمار می‌رساند. از این دستگاه با نام‌های مختلفی یاد می‌شود از جمله «ونتیلاتور مکانیکی» یا«دستگاه تنفس مصنوعی». ( به دستگاه تنفس «رسپیراتور» هم گفته می‌شود. اما «رسپیراتور» در اصل ماسکی است که کادر پزشکی هنگام مراقبت از شخصی که بیماری مسری داشته باشد می‌پوشند. همان ماسک‌های اِن۹۵ که برای فرار از آلودگی هوا استفاده می‌شدند).

به همین دلیل باید از مراجعه غیرضروری به بیمارستان و اشغال تخت بیمارستان خودداری کرد. ونتیلاتور ریه‌های آسیب دیده را درمان نمی‌کند، بلکه به جای ریه‌ها به بدن اکسیژن می‌رساند تا ریه‌ها زمان طولانی‌تری برای بهبود داشته باشند.

بسیاری از کشورها برای جلوگیری از شیوع ویروس، قوانین قرنطینه و خانه‌نشینی، ممنوعیت گردش و مسافرت، و حفظ «فاصله اجتماعی» (Social Distancing) (یا به بیان بهتر «فاصله جسمی» یا «فاصله فیزیکی» (Physical Distancing)) و جداسازی خود از دیگران وضع کرده‌اند. اما نباید توقع داشته باشیم که نتیجه این کارها بلافاصله مشهود شود. اگر از امروز شروع به قرنطینه و فاصله جسمی بکنیم تازه چند هفته دیگر کمی فشار بر روی سیستم بهداشتی و خدمات درمانی، مانند تقاضا برای تخت بیمارستان و مراقبت‌های ویژه، کاهش می‌یابد. دلیل این تاخیر مدتی است که پس از ورود ویروس به بدن طول می‌کشد تا آنقدر بیماری شدت یابد که نیاز به مراقبت ویژه در بیمارستان باشد.

"فقط بیرون آمدن از رختخواب و طی کردن چند قدم تا دستشویی، باعث می شد که از خستگی به نفس زدن بیافتم، انگار ماراتن دویده باشم"در چین، خیابان‌ها بیش از یک ماه تحت بالاترین تدابیر منع رفت و آمد بودند. اما حتی اگر این بیماری با حفظ فاصله جسمی به صورت بسیار موثر در یک شهر کاهش یابد، به این معنی نیست که ویروس از بین رفته است. ویروس همچنان در بدن تعدادی از افراد با علائم خفیف و بیمارهای بستری در بیمارستان با علائم حاد، و همچنین در سایر نقاط جهان وجود دارد. متاسفانه تاریخ نشان داده که با این تدابیر تعداد بیماران کم می‌شود، اما سپس هنگامی که کنترل‌ها کاهش می‌یابند، ممکن است بیماری حتی با سرعتی بیشتر از بار اول دوباره همه‌گیر شود. با این اوصاف باید خودمان را برای زندگی طولانی مدت در این شرایط آماده کنیم.

در حال حاضر، بهترین دفاع ما در برابر ویروس قوی کردن سیستم ایمنی بدن با خواب و استراحت، ورزش، و تغذیه مناسب است. اکنون بیشتر از هر زمان دیگری پیشگیری بهتر از درمان است. عاقلانه‌ترین کار این است که  با شستن مرتب دست‌ها و حفظ فاصله جسمی با دیگران راه این ویروس را به بدنمان سد کنیم و مانع انتشار آن در جامعه شویم.

منابع: ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۱.