رزمایش ارادت به حسین (ع) در تب کرونا/ مناسک سوگواری ادامه دارد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اعظم محبی: محرم آمد؛ ماه عزا؛ ماه قیام سیدالشهدا؛ ماه آمیختگی با حسین (ع) و شمیم کربلا… ماهی که آسمانیان و زمینیان حال و هوای دیگری دارند.

پارچه نوشته‌ها و پرچم‌های زرد، سرخ و سیاه در شهر، یکی‌یکی افراشته شده و نوای «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» از محلات به گوش می‌رسد.

بر قامت تکایا، مساجد و حسینیه‌های شهر رخت عزا پوشیده شده تا نشان دهد که مشق دلدادگی حسین، محدودیت کرونایی نمی‌شناسد و با عقل و شعور حسینی، می‌توان شور حسینی را تجربه کرد.

از آغاز شیوع ویروس کرونا پارادوکس‌های مختلف در سطح جامعه ایجادشده و برخی از آئین‌ها تحت‌الشعاع این اپیدمی قرارگرفته است. توصیه‌شده برخی آئین‌های مذهبی ویژه محرم هم مانند اطعام‌دهی به شکل دیگری اجرا می‌شود.

اطعام دهی، انواع سینه‌زنی و سوگواری ازجمله مراسم قدیمی این ماه در گلستان بوده که برخی ثبت ملی هم شده است. اجرای این آئین‌ها ریشه‌ای دیرینه دارد و حتی به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مذهبی مطرح است؛ اما امسال شیوع کرونا محدودیت‌های زیادی برای آیین‌هایی مانند دسته چوبی، توق بندان، سینه‌زنی کمر به کمر رامیان و غیره ایجاد کرده است.

نگارستان ایران‌زمین تنوع قومیتی داشته و هر شهر و قومی عشق و ارادت خود به امام حسین (ع) را به شکل خاص نشان می‌دهد.

آئین محرم گرگانی‌ها

در هر محله گرگان آئین‌ها و مراسم خاص سوگواری برگزار شده و بافت تاریخی و محلات قدیمی شهر میزبان خیل عظیمی از مردم می‌شود.

آیین‌هایی چون دسته روی، توق بندان، پامنبری یا چهل منبری و دسته چوبی در محلاتی چون سبزه مشهد، نعلبندان، میدان عباسعلی و محلات فرعی برگزار می‌شود.

یکی از نمادهای کربلا، عَلم و یا توق است که گرگانی‌ها در عصر روز چهارم تا دهم محرم، مراسم علم یا توق بندان را به یاد و احترام علمدار کربلا برگزار می‌کنند.

علم‌ها یک شاخه عمودی بوده که از قطعات مختلفی که شامل یک چوب پنج متری و یک سری قطعات برنجی و فلزی که آیات مختلف بر روی آن حکاکی شده، تشکیل شده است. هریک از محلات تاریخی گرگان در شب قبل از توق بندان دسته‌روی کرده و به صورت دسته و ذکر نوحه و مصیبت و صلوات به محلی که باید این وسیله سنگین چوبی و فلزی نصب شود، حرکت می‌کنند.

این مراسم در محلات مختلف (میرکریم، نعلبندان، پاسرو، میخچه گران، سرچشمه، سبزه مشهد، سرپیر، دباغان، میدان عباسعلی، دربنو، دوشنبه‌ای، شازده قاسم، ملل و آلوچه باغ) اجرا می‌شود.

مراسم طوق بندان بعد از نماز ظهر و قبل از نماز مغرب و عشا اجرا شده و این طوق‌ها پس از بسته شدن و انجام مراسم خاصی گِرد میدان دور داده شده و در جداره تکیه تا روز ۲۸ صفر که گرگانی‌ها به آن چهل و هشتم می‌گویند، نصب خواهند شد.

مراسم سنتی طوق بندان گرگان در سال ۹۲ در اجلاس پیرغلامان به عنوان میراث معنوی با شماره ۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است

چهل‌منبر

«چهل‌منبر» یا «پامنبری» یکی دیگر از رسوم قدیمی عزاداری ماه محرم گرگانی‌ها است که طبق آن غروب روز تاسوعا مردم به درب منازلی می‌روند که منبرهای عزاداری دارند و با روشن کردن شمع در پای آن‌ها برای برآورده شدن حوائج خود دعا می‌کنند، گرگانی‌ها اعتقاد دارند اگر کسی شمع روشن کند و بر روی چهل‌منبر بگذارد حاجتش برآورده می‌شود.

مراسم چهل‌منبر گرگان هم به عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

دسته چوبی

شب دوازدهم ماه محرم که سوم شهادت امام حسین (ع) است، از بعضی محلات قدیم گرگان مانند سبزه مشهد، سر پیر، دباغان و میخچه گران دسته چوبی عازم محلات دیگر می‌شوند.

با توجه به گستردگی آئین‌های محرم حفظ و حراست از آنها ضروری است دسته چوبی شبیه دسته زنجیرزنی است، با این تفاوت که افراد یک چوب یا نی به طول یک متر را به طور عمودی به دست می‌گرفتند و بر بالای سر می‌بردند و آن را به بالا و پایین حرکت می‌دادند و با دست دیگر سینه می‌زدند و اشعار خاصی را در مسیر راه می‌خواندند.

تشکیل دسته چوبی با روشن کردن چند مشعل و به دست گرفتن چوب انجام می‌شود، آن گاه با شعار مدد یا علی حرکت عزاداران به سمت محلات دیگر آغاز می‌شود. این دسته برای عزاداری در محلات و حرکت در مسیر راه، اذکار یا اشعاری دارند که آن را مدام تکرار می‌کنند.

آئین عزاداری رامیانی‌ها

مراسم عزاداری در شهرستان رامیان از قدمت زیادی برخوردار بوده و محققان پیشینه عزاداری آن را به دوران آل‌بویه نسبت می‌دهند.

مرحله پیش از عزاداری در رامیان، شامل غبارروبی مساجد، آماده‌سازی پرچم و بیرق و غیره است و مراسم بستن علم هم به دست فردی انجام می‌شود که مورد قبول مردم باشد.

در انجام این آئین مردم سیاه‌پوش شده و از صنایع‌دستی مانند شال و روسری خود به این علم آویزان می‌کنند تا قداست پیدا کند.

سینه زنی هم به شکل خاص انجام می‌شود، در هنگام سینه زنی هم عزاداران در صف منظمی می‌ایستند و درحالی‌که به سمت راست حرکت می‌کنند دست چپ خود را دور کمر فرد سمت راستی خود حلقه می‌کنند و با ضرب‌آهنگ خاصی پا را دو قدم به جلو و یک‌قدم به عقب برمی‌دارند.

"توصیه‌شده برخی آئین‌های مذهبی ویژه محرم هم مانند اطعام‌دهی به شکل دیگری اجرا می‌شود.اطعام دهی، انواع سینه‌زنی و سوگواری ازجمله مراسم قدیمی این ماه در گلستان بوده که برخی ثبت ملی هم شده است"در این مراسم یک فرد با تجربه سردسته می‌شود و دسته را حرکت می‌دهد.

عزاداران روز عاشورا لباس‌هایی به رنگ سفید، سبز و مشکی بر تن می‌کند، رنگ سفید نماد کفن، رنگ مشکی نماد عزاداری و رنگ سبز نماد سید و اهل بیت است.

اوج مراسم عزاداری هم در میدان امام علی (ع) شهر رامیان برگزار می‌شود، این میدان ریشه تاریخی کهنی دارد و غالباً در گذشته محلی برای تجمع و تصمیم‌گیری مهم شهر بوده است.

تراکمه و عاشرآی

ماه محرم در میان ترکمن‌ها به «عاشرآی» معروف است و وجه تسمیه آن به خاطر وجود روز عاشورا در آن ماه است.

ترکمن‌ها در این ماه، آداب رسوم خاصی دارند که از جمله آن گرفتن روزه، خواندن نمازهای نافله، دادن صدقه، پختن انواع نان و اطعمه محلی، دعوت از اهالی محله در مراسم ناهار، فرستادن صدقه به مساجد و خواندن دعا و قرآن به ارواح طیبه شهدای مظلوم کربلا مخصوصاً امام حسین (ع) است.

در روز عاشورا اغلب ترکمن‌ها روزه می‌گیرند و بر این اعتقاد هستند که روزه گرفتن در این ماه کفالت گناهان یک سال گذشته را می‌کند.

سیستانی‌های گلستان

نوحه خوانی، سینه زنی، زنجیرزنی، شبیه خوانی یا تعزیه خوانی و خواندن زیارت عاشورا از جمله آئین‌های معمول سیستانی‌های گلستان در ایام محرم است.

در ابتدای محرم تنی چند از بزرگان و پیرغلامان خوش صدا روی پشت بام منازل و مساجد رفته با خواندن اشعاری حزن انگیز مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می‌کنند.

پخت غلور (حلیم سیستانی) و شله زرد، امتناع از پخت غذا در سه روز قبل از واقعه عاشورا، نوحه سرایی و برگزاری مجالس روضه و عزاداری از دیگر رسوم سیستانی‌ها است.

شبیه خوانی یا تعزیه که به «شووی گردونی» یا شبیه خوانی معروف است هم در بیشتر روستاهای سیستانی نشین اجرا می‌شود.

همچنین مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد، دسته‌های عزا به صورت سینه زنی و زنجیرزنی از حسینیه‌ها برای عرض تسلیت به مساجد و تکایای دیگر می‌روند و زمان رسیدن دو دسته به هم، مداحان و پیرغلامان با خواندن اشعاری به صورت «بحث و بیت» (نوحه و پاسخ نوحه) به همدیگر تسلیت می‌گویند.

سیستانی‌ها دارای نوع خاصی از سینه زنی بوده که به آن «شنستکا» (نشسته) معروف است. در این آئین، عزاداران به صورت نشسته و سه ضرب سینه زنی می‌کنند و نوحه خوان مجلس اشعار و مراثی معروف به بحرطویل حاوی مضامین حماسی و زیبا را خوانده و سینه زنان جواب می‌دهند.

سینه زنان که روی زانو نشسته‌اند، به حالتی که نشان از افسوس و حسرت از شهادت سالار شهیدان (ع) و یاران با وفایش دارد دست روی زمین زده و آن را به شهادت می‌گیرند که زمین توشاهد باش ما عزادار خاندان عصمت و طهارت (ع) هستیم و سپس روی زانو بلند شده و سینه می‌زنند و در زمان سینه زنی نیز به سرعت دست‌ها به سینه کوبیده می‌شود.

علم گردانی

یکی از آئین‌های چند صد ساله گلستان علم گردانی است که همچنان با قوت در نقاط مختلف شهری و روستایی برگزار می‌شود.

علم گردانی روز هفتم یا نهم محرم برگزار شده و سنتی‌ترین شیوه علم گردانی را در بخش کوهستانی بندرگز و کردکوی و دیگر مناطق ییلاقی و کوهستانی مرکز استان شاهد هستیم.

علم وقتی به جلوی هر منزلی می‌رسد، با دود کردن اسپند و کلپر مورد استقبال قرار گرفته و برخی از خانواده‌ها با آوردن آب، تندیس سرو علم را شستشو داده و آب آن را در اطراف منزل و داخل اتاق‌ها می پاشند و معتقد هستند که متبرک است و برکت می‌آورد و بلاها را دور می‌کند.

شام غریبان

از آئین‌های دیگر مردم گلستان تعزیه خوانی، دسته‌روی و خیمه سوزان در روز تاسوعا و عاشورا بوده که همه آن‌ها بیانگر مظلومیت اهل بیت (ع) است.

مردم در قالب دسته‌های عزاداری در عصر روز تاسوعا در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر و روستا به زنجیرزنی و سینه زنی پرداخته و سپس در مراسم پا منبری شرکت می‌کنند.

همچنین مردم به یاد شب وداع امام (ع) با یارانش تا صبح عاشورا به ذکر مصیبت و قرآن خوانی مشغول می‌شوند و بعد از خواندن نماز صبح به زیارت اهل قبور می‌روند.

عزاداران نماز ظهر عاشورا را اقامه کرده و عصر عاشورا گروه تعزیه خوانی به اجرای تعزیه می‌پردازد.

آخرین مراسم دهه محرم «شام غریبان» است که بعد از اقامه نماز مغرب و عشا و با تشکیل دسته‌های عزاداری و رفتن به محلات و کوچه‌های مختلف شهر و روستا برگزار می‌شود.

عشق به امام حسین (ع) و ائمه اطهار مانند دری گرانبها در سینه تمام مسلمانان نهاده شده و تا تاریخ باقی است، از یادها نخواهد رفت.