عبادت باید خالصانه، عالمانه و عاشقانه باشد/ فرصتی برای دین شناسی

حجت‌الاسلام «امیرمحسن عرفان» در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به فرصت‌های معنوی ماه مبارک رمضان اظهار کرد: امسال ایام ماه مبارک، مقارن با شیوع ویروس کرونا شد و بسیاری از مردم از چند ماه قبل برای حفظ سلامت خود و عزیزانشان در خودقرنطینگی به سر می‌برند، البته این اتفاق می‌تواند زمان مناسبی باشد تا افراد اندکی با خود خلوت کرده و به تضرع و خشوع برای خداوند عبادت کنند.

این پژوهشگر ادامه داد: در روزگار کنونی که با ضدفرهنگ‌ها در جامعه مواجه هستیم و تأثیر مخرب آن را در مورد مسائل مختلف می‌بینیم، تلاش مضاعف‌مان باید تکیه بر پررنگ کردن ارزش‌ها داشته باشد چرا که طبیعی است امپریالیسم رسانه‌ای تمدن غرب، با تغییر قالب ماهوی جامعه، سبب شده است پیوند دیرینه میان انسان و خالق آسیب ببیند، ابزار جنگ نرم دشمن در این امپریالیسم رسانه‌ای نمادسازی‌های کاذب است و آنها سعی می‌کنند با تردیدآفرینی، این نیاز به خالق و تضرع برای رسیدن به خداوند را خدشه دار کنند.

وی افزود: اگر مقام معظم رهبری (مدظله العالی) تاکید بر دعا و تضرع و مناجات دارند نشان از چند مساله دارد، نخست آنکه در شرایطی که کرونا شیوع یافته است، افراد از این تهدید به یک فرصت معنوی برسند. از سوی دیگر زمان مناسبی است که به خویشتن بیش از همیشه بیندیشیم چراکه این اندیشه انسان را متمرکز بر بسیاری از مؤلفه‌های زندگی می‌کند از جمله اینکه تا چه اندازه در سال‌های عمرش به تعالی روحی و معنوی رسیده است. این مساله خود فرصتی برای دعا و تضرع را فراهم می‌سازد البته این موارد به ویژه دعا نیازمند چند شاخصه است. باید توجه کنیم که فرآیند تضرع، دعا و مناجاتی که ما را به خداوند نزدیک می‌کند در وهله اول نیازمند خداشناسی است؛ به این معنا که خداوند را بشناسیم و بدانیم که با چه کسی سخن می‌گوئیم، گام دیگر خداهوشیاری است یعنی فراتر از آنکه خدا را بشناسم باید از خداوند حیا کرده و سراغ گناه نرویم. جالب است که خدای متعال گفت وگوی میان جهنمیان و بهشتیان را در روز قیام ترسیم کرده است، از نکاتی که اهل بهشت به آن تاکید دارند این است که وقتی در خلوت هستند از خداوند حیا می‌کنند که گناه کنند.

"این مساله خود فرصتی برای دعا و تضرع را فراهم می‌سازد البته این موارد به ویژه دعا نیازمند چند شاخصه است"«کُنَّا

إِذَا

خَلَوْنَا

نَسْتَحِی

أَنْ

نَعْصِیَهُ».

حجت‌الاسلام عرفان تصریح کرد: اما مرحله سوم در دعا و تضرع خاشعانه نزد خداوند بعد از دو مرحله خداشناسی و خداهوشیاری مرحله خدایابی است. تضرع در فرهنگ اسلامی به این معناست که خداوند را درک کرده و ناظر بر اعمال خود بدانیم. اینجاست که تأثیر دعا را می‌توان بیشتر و به شکل ملموس درک کرد، چراکه وقتی انسان خداوند را ناظر بر اعمال خود بداند و از گناه دوری جوید در جامعه مرتکب هیچ گونه خلافی نخواهد شد.

وی در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به شاخصه‌های تضرع و دعا گفت: دعا در این شاکله باید خالصانه، عالمانه و عاشقانه باشد. تضرع و دعای مطلوب باید این سه ویژگی را داشته باشد. اگر سخن از تضرع و دعا و مناجات خالصانه می‌کنیم به این معنا است که کسی که خدای متعال را می‌خواند و توأمان می‌خواهد به خدایابی و خداهوشیاری برسد باید بدون توقع خداوند را طلب کرده و با او به راز و نیاز و مناجات بپردازد، حضرت زهرا (س) در این زمینه می‌فرماید: «مَنْ أصْعَدَ

إلَی اللهِ خالِصَ عِبادَتِهِ، أهْبَطَ اللهُ إلَیْهِ

أفْضَلَ

مَصْلَحَتِهِ» (هرکه عبادت خالصش را به سوی خدا بالا فرستد، خداوند متعال برترین مصالحش را به سوی او پایین می‌فرستد).

با این وصف خلوص و تضرع و نیاز، کلید عبادت است، به بیان دیگر عبادت زمانی تبدیل به یک عبودیت حقیقی شده و برای انسان ملکه می‌شود که دارای خلوص بوده و بدون توقع از خداوند و قلبا برای حضرت حق باشد.

این پژوهشگر افزود: در این میان برخی سوال می‌کنند که چه کنیم بدون توقع خدا را مناجات کنیم؟ رمز این مؤلفه کم دیدن و ناچیز دانستن دنیا است، دنیا در اسلام بد نیست. اسلام می‌گوید دنیا کم است کسی که دنیا را کم ببیند و تعلق به ثروت، خانه، همسر، فرزندان و مظاهر فریبنده دنیایی نداشته باشد می‌تواند خالصانه خداوند را عبادت کند. مهندسی بهره‌وری از لذت‌های دنیوی در کم دیدن دنیا است، اسلام لذت‌های دنیایی را انکار نمی‌کند اما می‌گوید باید بین لذت‌های مادی و معنوی توازن ایجاد شود.

حجت‌الاسلام عرفان تصریح کرد: ویژگی مناجات خالصانه این است که باید عاشقانه باشد، به این معنا که وقتی خداوند را صدا می

زنیم و از او طلب می‌کنیم باید از روی حالات قلبی و محبت ما باشد. من به درگاه خداوند به گناهان خود اعتراف می‌کنم، محبت قلبی و عاشقانه ما رخ دهد. اگر شیطان بعد از آن همه عبادت گمراه شد علت این بود که تضرع و مناجات او عاشقانه نبود.

"جالب است که خدای متعال گفت وگوی میان جهنمیان و بهشتیان را در روز قیام ترسیم کرده است، از نکاتی که اهل بهشت به آن تاکید دارند این است که وقتی در خلوت هستند از خداوند حیا می‌کنند که گناه کنند"اعتراف به تقصیر نکرد. علت تامه تقصیر ما نیز در باب باری تعالی خودمان هستیم، چنانچه در دعای کمیل می‌خوانیم «الهی ظلمت نفسی و تجرأت

بجهلی». لذا در روایات آمده است که مقصر نشان دادن خود، در تضرع و مناجات در استجابت دعا به شدت کارساز است. کسانی که گناهان خود را به دیگران نسبت می‌دهند و خود را مقصر گناهانشان نمی‌دانند، دسته‌ای هستد که هرگز به صلاح و تعالی در دنیا و آخرت نمی

رسند.

وی در بخش دیگری از مباحث خود اظهار کرد: اما سومین شاخص در عبادت خالصانه، رویکرد عالمانه‌ای است که باید در دعا کردن وجود داشته باشد، به این معنا که افراد از روی علم و آگاهی خداوند را عبادت کنند، این به معنای دین شناسی عمیق است. دین شناسی آنها عمیق نیست لذا از مهمترین اصول تضرع عالمانه تسلیم بودن به درگاه باری تعالی است، برخی افراد وقتی دچار آسیب و کمبودی در زندگی می‌شوند ذیل دعا و مناجات خود با خداوند دچار آسیب‌هایی می‌شوند، دعا را نَه برای خدا که متوقعانه انجام می‌دهند.

امام علی (ع) فرمود: «الدِّینُ شَجَرةٌ أصلُها

التَّسلیمُ و الرِّضا» (دین، درختی است که ریشه‌اش تسلیم و رضاست)، بنابراین در هر شرایطی باید این مؤلفه‌ها را در دعا کردن لحاظ کرد.

حجت‌الاسلام عرفان با اشاره به فرارسیدن ایام پر فضیلت ماه مبارک رمضان، گفت: در حال حاضر که به دلیل شیوع کرونا مساجد و اماکن متبرکه تعطیل شده‌اند، برای بسیاری سوال است که چگونه از فرصت معنوی این ماه بهره مند شویم؟ چگونه آن خلأ عبادت جمعی که در سال‌های گذشته به ویژه در این ماه عزیز از آن برخوردار بودیم را احیا کنیم؟ پاسخ آن است که ما نیازمند یک موتور محرکه انگیزشی هستیم. باید تلاش کنیم که انگیزه مان در خواندن خدای متعال و مطالبه از حضرت حق ترقی یابد. باید بیندیشیم که انگیزه ما از تضرع به درگاه خداوند چیست؟ یکی از عواملی که انگیزه انسان را در این شرایط نسبت به دعا آن‌هم در ماه مبارک افزایش می‌دهد استفاده از الگوها است. باید دید الگوهای جامعه چه کار کردند. مطالعه سیره پیامبر اکرم (ص)، ائمه اطهار، اولیای دین در شرایط سخت خود نمونه بارزی است تا بتوانیم در دوره و زمانه کنونی به آن متوسل شویم.

این محقق تصریح کرد: الگوهای دینی ما از هر فرصتی که ایجاد می‌شد برای دعا و تضرع به درگاه خداوند استفاده می‌کردند، اکنون در ماه مبارک رمضان قرار داریم، شهرالله

الاکبر که نسبت به عبادت و مناجات در آن توصیه فراوان شده و هر عبادتی در این ماه چندبرابر ایام دیگر ثواب و پاداش دارد، بنابراین اگر امسال شرایط برای برگزاری مراسم معنوی دسته جمعی نیست، می‌توانیم خودمان در منزل با اهل منزل و یا حتی به تنهایی، ادعیه خوانی کرده و بر اساس تفکر و اندیشه عبادت کنیم.

امسال فرصتی است تا طرح دیگری برای عبادت و معنویت زندگی خود ترسیم کنیم، به خویشتن بیاییم و این فرصت را غنیمت بشماریم.