خاک خوردن دستبافته‌های عشایری زیر سایه رکود صادرات صنایع دستی

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، عشایر استان فارس شامل ایلات قشقایی، خمسه، لر ممسنی و  بویر احمدی می‌شوند که از این میان ایل قشقایی بیشترین جمعیت را دارد، جمعیت عشایری فارس در دوره قشلاقی بیش از ۲۶ هزار خانوار و بیش از ۱۱۲ هزار نفر بوده که در دوره ییلاقی ۲۴ هزار خانوار  و یکصد و یک هزار نفر جمعیت را در خود جای داده است.

مهمترین تولیدات عشایر ماست، دوغ، کشک، پنیر، کره، روغن، قره قروت، قالی، قالیچه، گبه، گلیم، زیلو، ورنی، جاجیم، پلاس، حصیر، خورجین، توبره، چوقا، کلاه، دستکش، جوراب، گیوه و پاپوش است.

عشایر همواره نقش قابل وجهی در اقتصاد و معیشت کشور ایفا کرده اند و علی رغم مشکلاتی که دارند همچنان به تولید اشتغال دارند.

با یکی از بانوان تولید کننده صنایع دستی دستبافت عشایری هم صحبت شدم که نگرانی اش احیای هنر‌های قشقایی در حال فراموشی از جمله گلیم کاموایی بود.

محدثه صفری بانوی کارآفرین فیروز آبادی است که از سن ۷ سالگی در کنار مادرش بافت گلیم، گبه، جاجیم، گمپوله و قالی را یاد گرفت و از سال ۱۳۹۱ به صورت شخصی کارگاه تولید و صادرات فرش و گبه را راه اندازی کرد.

این بانوی هنرمند می‌گوید سال ۹۱ که شروع به کار کردم امید به موفقیت و گسترش حرفه را نداشتم، اما در همان ابتدا بزرگترین گلیم استان فارس را تولید کردم، در آن زمان دوستان و اطرافیان من را منع می‌کردند و می‌گفتند نمی‌توانی این کار را انجام دهی، اما موفق شدم.

صفری گفت: پس از آن تصمیم گرفتم گلیم‌هایی در اندازه ۳ در ۴، ۴ در ۶، ۵ در ۵، ۳ در ۱۲، ۳ در ۲۰ متر تولید کنم.

در آن زمان کسی این سایز گلیم تولید نمی‌کرد، اما سایز‌های بزرگتر گلیم کاموایی مورد استقبال شیخ نشین‌های عربی قرار گرفت.

هدف من ترویج گلیم کاموایی بود که در حال فراموشی بود من تصمیم به احیای آن گرفتم و بافت‌های سنتی قدیمی مانند شیشه درمه.

او گفت: در سال ۱۳۹۸ به عنوان کار آفرین برتر کشور انتخاب شدم و دارای ۴ نشان مرغوبیت کالای داخلی و یک مهر اصالت جهانی یونسکو هستم.

آموزش و ترغیب بیش از یک هزار نفر برای اشتغال در صنایع دستی

بانوی کارآفرین فیروز آبادی گفت: من نزدیک به یک هزار نفر را به این حرفه وارد کردم، بافندگان من در شهر‌های فیروز آباد، قیر، چهارمحال و بختیاری، تبریز و دیگر شهر‌ها هستند که گلیم کاموایی را تولید می‌کنند و حالا این نمایندگان خودشان کارگاه تولیدی دارند و برخی نیز در سال‌های گذشته کا رآفرین نمونه شده اند.

 او گفت: کشور‌های عربی و اروپایی مانند آلمان دستبافته‌ها از جمله گلیم، جاجیم و گمپوله را تولید و صادرات داشته اند. پارسال با وجود کرونا صادرات بسیار خوب بود.

امسال شرایط نیز بسیار بد بود و حتی نتوانستیم یک مورد را صادر کنیم. خریداران دستبافته‌های ما را به صورت مستقیم از ما خرید می‌کنند و واسطه‌ای در کار نیست.

مشکلات تولید کنندگان صنایع دستی از زبان کار آفرین این حرفه

بانوی تولید کننده عشایری گفت:  مشکل صنایع دستی عشایری نبود بیمه است و تولید کنندگان خودشان بیمه خویش فرما پرداخت می‌کنند، دیگر مشکل ما دریافت تسهیلات است.صنایع دستی به ما وعده یک وام پانزده میلیون تومانی داد ما اقدامات لازم را انجام دادیم، اما وام را به ما ندادند و سازمان صنایع دستی این مشکل  را پیگیری نمی‌کند.

او پرداخت نکردن تسهیلات به هنرمندان عشایری را از دیگر مشکلات عشایری برشمرد و افزود: به رغم وعده مسئولان هنوز تسهیلات پرداخت نشده است.

صفری اضافه کرد: دغدغه اصلی یک گلیم باف این است که زمانی که کارش تمام شد مشتری داشته باشد تا محصولش را به فروش برساند .

 در حال حاضر مشکل فروش داریم، مشکل دیگر این است که زمانی که می‌خواهیم از پروانه تولید وام بگیریم ده برابر مبلغ از ما ضامن می‌خواهند و یک تولید کننده نوپای عشایر و روستایی از کجا باید این مقدار ضمانت را تامین کند.

بانوی تولید کننده عشایری گفت:  سازمان صنایع دستی ما را در برگزاری نمایشگاه‌های بین المللی بی خبر می‌گذارد.

از طرف دیگر در بخشنامه مهر جهانی یونسکو ذکر شده صنایع دستی کشور باید برای افرادی که دارای نشان یونسکو هستند هزینه ایاب و ذهاب رایگان در نظر بگیرد.

اما میراث فرهنگی فارس گفت به ما هیچ ربطی ندارد و برعهده ما نیست، و صنایع دستی زمان برگزاری نمایشگاه‌های داخلی و بین المللی را به اطلاع عشایر نمی‌رساند.

از این بانوی هنرمند در رابطه با تامین مواد اولیه پرسیدم که گفت، همسرم نخ را از ریسندگان روستایی و عشایری می‌گیرد، اما مواد گلیم کاموایی را از شیراز می‌خریم.

خانم صفری با بیان تغییر اخلاقیات جوانان و دوری از بافت دستبافته‌ها گفت: نسل جوان از تولید دست بافته‌ها دور شدند و همین جای نگرانی دارد.

پس از شنیدن درد و دل‌های کارآفرین دستبافته‌های عشایری به سراغ مسئولان مربوطه رفتم تا پیگیر مشکلات آن‌ها باشم.

روح الله بهرامی مدیر کل امور عشایر فارس نیز بیان کرد: ۴۴ درصد از صنایع دست بافت استان فارس یعنی چیزی حدود پنجاه و هفت هزار متر مربع از انواع گبه، قالی، گبه و صنایع دستی تزیینی مانند کیف موبایل، جای دستمال کاغذی، رومبلی و دیگر وسایل از سوی عشایر تولید می‌شود.

او تصریح کرد: گبه و قالی قشقایی جزو برند‌های ملی و بین المللی هستند و به کشور آلمان و دیگر کشور‌های اروپایی صادر می‌شود.

بهرامی ادامه داد: حدود دویست و هفتاد هزار تن انواع محصولات کشاورزی، باغی و دامی از سوی عشایر استان تولید و به بازار استان وکشور ارسال شده است.

وضعیت بیمه عشایر

مدیر کل امور عشایر فارس افزود: حدود ۱۰ هزار خانوار عشایری تحت پوشش بیمه اجتماعی عشایری قرار دارند و حدود ۸۵ صندوق خرد زنان عشایری در مناطق عشایری استان راه اندازی شده و همه زنان بالای ۱۸ سال تا ۵۰ سال می‌توانند از طریق صندوق بیمه روستاییان و عشایر می‌خود را بیمه کنند.

همچنین احمد بهمنی کارشناس ارشد صنایع دستی فارس اضافه کرد: دست بافته‌ها شامل گلیم گبه و قالی مهمترین صنایع دستی عشایر هست به جز دست بافته‌ها عشایرهنر‌های دیگری مانند بافت سیاه چادرها، چق بافی (هنر بافتن نی‌ها در کنار هم)، درست کردن مشک دوغ و آب، بافت سفره پخت نان نیز از جمله وسایل ساخت دست عشایر است.

او اظهار کرد: در گذشته رنگرزی را خود عشایر انجام می‌شد که ازگیاهان و مواد طبیعی مانند جاشیر پوست گردو، روناس و دیگر مواد دارای رنگ دانه استفاده می‌شد، اما اکنون فقط تعداد اندکی این کار را انجام می‌دهند.

زن و زندگی عشایری، زنان همپای مردان در همه عرصه‌ها

بهمنی افزود: زنان عشایری در گذشته هر آنچه که نیاز داشتند را خودشان تولید می‌کردند از پلاس که نوعی پتو است گرفته تا زیر انداز، سیاه چادر و نمد که هم برای لباس و هم زیر انداز از آن استفاده می‌شد را با دستان هنرمند خودشان تولید می‌کردند.

بهمنی افزود: عشایر در گذشته از پشم گوسفندان و موی بز نخ تولید می‌کردند، اما امروزه عشایر دیگر وقت خود را صرف بافتن نخ نمی‌کند و به دنبال تولید سریع‌تر دستبافته هستند و فقط تعداد اندکی به صورت محدود مانند گذشته نخ تولید می‌کنند.

صادرات صنایع دستی

کارشناس ارشد صنایع دستی فارس گفت: صادرات در گذشته وجود داشته، اما تحریم‌ها شرایط را دشوار‌تر کرد و مانع صادرات تولیدات دستی عشایر شد البته مقدار اندکی از این محصولات به صورت چمدانی به خارج از کشور صادر می‌شود.

تاثیر کرونا بر تولید و فروش صنایع دستی عشایری

او گفت: از آن جایی که عشایر در یک محیط آزاد هستند شیوع کرونا تاثیری بر روی تولید محصولات آن‌ها نداشت، اما در فروش با مشکلاتی روبرو شدند.

قبل از شیوع کرونا بازارچه‌های متعددی تشکیل می‌شد و عشایر صنایع دستی خود را در معرض دید عموم قرار می‌دادند و به فروش قابل توجهی دست می یافتند، اما وجود کرونا باعـث تعطیلی بازارچه‌ها و مشکلات فروش دست بافته‌های عشایری شد.

بهمنی ادامه داد:، اما طی یک الی دو ماه آینده برنامه ریزی برای برپایی بازارچه‌ها انجام شده و عشایر می‌توانند محصولات خود را در این مکان به فروش برسانند.

قبل ازهمه گیری کرونا سالانه نزدیک به ۷ نمایشگاه صنایع دستی عشایری برگزار می‌شد، اما این بیماری نمایشگاه‌ها را به تعطیلی کشاند و طی این مدت فقط یک نمایشگاه آن هم در تهران برگزار شد.

بیمه صنایع دستی و مشاغل خانگی

او افزود: تعدادی از این تولیدکنندگان بیمه قالی بافی هستند بیشتر این افراد کسانی هستند که در گذشته برای بیمه اقدام کرده اند این بیمه طی چند سال گذشته متوقف شد، اما یک ماه گذشته به سازمان اجازه دادند تا تعداد محدودی از تولید کنندگان صنایع دستی را بیمه کنیم، طی ۶ ماه گذشته از لیستی که ما ارائه دادیم نزدیک ۱۵۰ نفر بیمه شدند.

بهمنی گفت: هزینه بیمه تامین اجتماعی درحالت آزاد ماهانه نزدیک به یک میلیون تومان است، اما بیمه صنایع دستی تقریبا ۵۰۰ هزارتومان است و مابه التفاوت آن را وزارت میراث فرهنگی پرداخت می‌کند.

اقدامات برای معرفی هویت عشایری

او اظهار داشت: طی چند سال اخیر بوم گردی‌های عشایری راه افتاده که در سیاه چادر‌ها به معرفی فرهنگ و هویت عشایری می‌پردازند و در آن‌ها هنر‌های عشایری به نمایش گذاشته می‌شود.

کارشناس ارشد صنایع دستی ادامه داد: اقدام مهم دیگری که هر دوسال یکبارانجام می‌شود این است که دست بافته‌های روستایی و عشایری نفیس جمع آوری می‌شود و بعد از بررسی در استان به مرحله کشوری ارسال می‌شو.

پس از گذر از مرحله داوری کشوری مهر اصالت ملی می‌گیرند آن دسته آثاری که بسیار نفیس باشند به مرحله بین المللی وارد می‌شوند و مهر اصالت یونسکو می‌گیرند، طی چند سال گذشته نزدیک به ۷ اثر از این گلیم‌های دست بافته‌ها مهر اصالت یونسکو گرفته است.

ضعف تبلیغات کشوری در زمینه دست بافته‌ها

او افزود: تبلیغات کشوری ما در زمینه دست بافته‌ها بسیار کم است باید میزان حضور در نمایشگاه‌های بین المللی بیشتر باشد و تبلیغات بیشتری صورت بگیرد، بسیاری از توریست‌ها و کشور‌ها با این دست بافته‌های عشایری آشنایی ندارند.

بهمنی گفت: قبل از کرونا نمایشگاه‌هایی در اروپا و هند برگزار می‌شد که عشایر با لباس‌های سنتی که آن‌ها هم دست بافت بود شرکت می‌کردند. دست بافته‌ها برای بسیاری از کشور‌های اروپایی شناخته شده است.

او گفت: ما نیازمند برنامه ریزی‌های بهتری در سیاست‌های کلان کشوری در رابطه با صنایع دستی هستیم که با دید کلانی سعی شود صنایع را به جهانیان معرفی کنند، اما متاسفانه برنامه ریزی در این زمینه بسیار ضعیف بوده است.

کارشناس صنایع دستی گفت: باید شرایط را برای ورود گردشگران تسهیل کنند. تورگردان‌های ما نیز باید توریست‌ها را به محیط‌های عشایری ببرند تا تبلیغ برای دست بافته‌های عشایری و فروش محصولات باشد.

بهمنی گفت: باید نمایشگاه‌ها و بازارچه‌ها درخارج از کشور و همچنین در شهر‌های بزرگ دایر شود که عشایر بتوانند وسایل و دست بافته‌های خود را در این بازارچه‌ها به نمایش بگذارند.

این امر به فروش محصولات، ارز آوری و معرفی هویت عشایری کمک می‌کند .

"پارسال با وجود کرونا صادرات بسیار خوب بود.امسال شرایط نیز بسیار بد بود و حتی نتوانستیم یک مورد را صادر کنیم"از طرف دیگر مجوز بیشتری به بوم گردی‌های عشایری داده شود و توریست گردانی در محیط‌های عشایری انجام شود چرا که نوع پوشش و رنگ و لعاب لباس‌های عشایری خود جاذبه زیای برای توجه توریست‌ها است.

تسهیلات صنایع دستی

او افزود: سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی تسهیلاتی به ویژه به قالی بافان و کسانی در زمینه تولید صنایع دستی فعالیت دارند وام و کارت مشاغل خانگی به آن‌ها ارائه می‌دهد.

تسهیلاتی بین ۱۵ تا ۳۰ میلیون تومان بستگی به میزان تولیدات دارد به عنوان مثال برای یک کارگاه یک نفره تا ۳۰ میلیون تومان هم داده می‌شود.

هم زندگی عشایری و سبک و سیاق آن و هم تولیدات و دست بافته‌های عشایر آنقدر جاذبه و ظرفیت دارد که چشم بیننده را به خود خیره کند.

بنا براین اگر برنامه ریزی و مدیریت منظمی در این رابطه وجود داشته باشد می‌توان انتظار افزایش تولیدات عشایری از یک سو و افزایش صادرات و ارز آوری از سوی دیگر شوند. نباید شرایط را به گونه‌ای پیش برد که تولیدکنندگان دلسرد و ناامید شوند، اما حمایت مسئولان از این قشر می‌تواند نوید تولیدات بیشتر و با کیفیت‌تر بدهد.

همگان به خوبی می‌دانیم که عشایر چه سختی‌هایی را به دوش می‌کشد اما همیشه لبخند رضایت به لب دارند مردمانی که همواره پشتیبان مرز‌های سرزمین خود بودند اکنون شرایط خشکسالی، کمبود بارش و به دنبال آن کمبود علوفه برای دام هایشان شرایط را برای آن‌ها دشوار کرده است و عشایر چشم انتظار خدمات مسئولان مربوط هستند.

از طرف دیگر می‌توان با ایجاد جاذبه‌های توریستی و روان کردن گردشگران به سمت این زندگی به آن‌ها در فروش محصولات به آن‌ها کمک کرد.

انتهای پیام/ت