نمایشگاه عکس افغانستان؛ امیدهایی که یک‌شبه دگرگون شد

"نمایشگاه عکس افغانستان؛ امیدهایی که یک‌شبه دگرگون شدمحمود فرجامیپژوهشگر در دانشگاه اسلومت۸ ساعت پیشتوضیح تصویر، دو پسربچه روی لاشه یک تانک نظامی تمرین اسکیت‌بورد می‌کنند"سال ۲۰۱۹ در مزار شریف. عکس از کاوه بشارت

نمایشگاهی از عکس‌ها و سرعت تفاسیر

نمایشگاه عکس "آنجا که جنگ است، هنوز زندگی‌ست" در شرایطی دیگر می‌توانست صرفا نمایشگاهی هنری به طریق معمول باشد که نمایشگر نگاه هنری جمعی از هنرمندان یک سرزمین، یا درباره یک سرزمین است.

چنین نمایشگاه‌هایی، با کیفیت‌های متفاوت، مکرر درباره افغانستان برپا شده‌اند. اما "آنجا که جنگ است..." در بستر زمان تبدیل به رویدادیویژه شده است که شاید نمونه مناسبی برای منتقدان هنری علاقمند به نظریه‌های مرتبط با "تفسیر" و مولفه‌های تشکیل دهنده آن باشند.

ایده نخستین و فراخوان اولیه این رویداد هنری اوایل سال جاری خورشیدی شکل گرفت، زمانی که سقوط دولت مرکزی افغانستان و تسلط طالبان بر این سرزمین -به شکل و سرعتی که اتفاق افتاد- به ذهن کمتر کسی می‌رسید. "زندگی" البته همیشه در جریان است اما در آن زمانه نه چندان دور که "جنگ" بود "امید" برای بسیاری از افغان‌ها شکل دیگری داشت. این نمایشگاه قرار بود نمایشگر امید و زندگی و زندگی امیدوارانه در افغانستان باشد؛ یا به عبارت بهتر نگاه هنرمندان عکاس افغان به آن موضوعات را بازتاب دهد.

با وقایع رخ‌داده اما، بافتار و پس‌زمینه‌ای که هر قطعه عکس این نمایشگاه در آن دریافت و در ذهن مخاطب می‌نشیند کاملا تغییر کرده است؛ حالا بعضی از عکس‌ها را می‌توان متفاوت از پیش دریافت.

این "تغییر" چنان است که گاه می‌تواند در ذهن مخاطب، دریافتی پارادکسیکال و حتی آیرونیک ایجاد کند. مخصوصا در ذهن مخاطبی که از بیرون افغانستان با دیدن تصاویر دردناکی مثل آنچه از فرودگاه کابل مخابره شد تازه - تا حدودی - به عمق فاجعه پی‌برده است.

در این بافتار پیش از هر چیز، عنوان امیدوارکننده‌ نمایشگاه پارادکسیکال می‌نماید که به وجود هم‌زمان "جنگ" و "امید" اشاره دارد. در حالی که ظاهرا جنگ تمام شده و امید به آینده هم وضعیت مطلوبی ندارد.

عکس منتخب این نمایشگاه که علاوه بر کیفیت مطلوب احتمالا به خاطر همخوانی کامل با عنوان نمایشگاه و منظور برگزارکنندگان برای پوستر برگزیده شده بود نیز مشمول همین تغییر نگاه و تفسیر است: در عکسی که نام عکاسش "محفوظ" است دو کودک بر فراز تانکی فرسوده بازی می‌کنند، یکی از آنها در حال پرش با اسکیت‌بورد (که ابزار و ورزشی غربی محسوب می‌شود) ثبت شده است. نمادهایی از جنگ و زندگی، یکی مضحمل و ساکن و روبه‌فراموشی و دیگری جوان و شاد و در حرکت.

""زندگی" البته همیشه در جریان است اما در آن زمانه نه چندان دور که "جنگ" بود "امید" برای بسیاری از افغان‌ها شکل دیگری داشت"اما اینها تفاسیری خارج از "اینجا" و "اکنون" هستند. به‌راستی اکنون آن کودکان چه می‌کنند؟ و آن تانک در تصرف چه کسانی‌ است؟ و چرا نام عکاس حذف شده است؟

در دو قطعه عکس از "کاوهبشارت" امید به آینده، علی‌رغم جنگ و ناامنی، مشهود است. در یکی کامل‌مردی افغان در حالی که دختربچه‌ زیبایی که با تور سپید پوشانده شده را در آغوش دارد رای خود را به صندوق می‌اندازد، و در دیگری عروس و دامادی آغاز زندگی خود را جشن می‌گیرند.

چند ماه پیشتر، بیننده این عکسها شاید امید به زندگی و خصوصا بهبود وضعیت زندگی برای زنان افغانستان از طریق دموکراسی و آزادی‌های اجتماعی را می‌دید یا تفسیر می‌کرد. در حالیکه که امروز بعید نیست با لبخندی تلخ به تماشای آنها بنشیند.

منبع تصویر،

MOHAMMAD ANWAR DANISHYAR

توضیح تصویر،

یک داور زن مسابقه بسکتبال روی ویلچر تیم‌هایی از بلخ و کابل را داوری می‌کند.

مارس ۲۰۱۹. عکس از محمدانور دانشیار

چنین لبخند تلخی - که بیشتر از سر اندوه و نگرانی است - با تماشای عکس‌هایی که نگاهی امیدوارانه به آینده زنان و کودکان دارند، بر چهره‌ مخاطبان نقش می‌بندد.

تصاویری که چنین نگاهی را نمایندگی نمی‌کنند و زاویه دید عکاس در ثبت اثر چندان امیدوارانه نیستند نیز اکنون با عمق و تلخی بیشتری درک می‌شوند؛ مثل یکی از عکس‌های برجسته این نمایشگاه که نگاه زنان و دخترکی نگران سوار بر مینی‌بوسی فرسوده [رو به آینده‌ای نامعلوم؟] را ثبت کرده است.

از این لحاظ، و به طور ناخواسته، این نمایشگاه که تمامی کارهای محتوایی آن پیش از سقوط کابل و تسلط طالبان انجام گرفته بود نه فقط به نخستین رویداد هنری مرتبط با افغانستان پس از برافتادن حکومت افغانستان، بلکه به رویدادی هنری که صرفا طی چند هفته تفسیر و بلکه مفهوم آن تغییر یافت بدل شد.

توضیح تصویر،

گروهی از زنان افغان در حال تماشای برنامه‌های جشنواره راه ابریشم. بامیان، سپتامبر ۲۰۱۶.

"این "تغییر" چنان است که گاه می‌تواند در ذهن مخاطب، دریافتی پارادکسیکال و حتی آیرونیک ایجاد کند"نام عکاس محفوظ

منبع تصویر،

HABIBULLAH ASMATI

توضیح تصویر،

گروهی از جوانان دایکندی والیبال بازی می‌کنند. سال ۲۰۲۱. عکس از حبیب‌الله عصمتی

منبع تصویر،

HUMAYUN BAIG

توضیح تصویر،

دو زن دستبافت‌های خود را به مغازه‌داری در فاریاب می‌فروشند. آوریل ۲۰۱۹. عکس از همایون بیگ

افغانستان را با مولوی به یاد آرید

در مراسم افتتاحیه که روز بیست و پنجم اوت ۲۰۲۱ برگزار شد، الیزابت اَیده، استاد برجسته ارتباطات و رسانه در دانشگاه اسلومت، ینس فرولیش معاون وزیر امور خارجه نروژ، یوسف غفورزَی سفیر افغانستان در اسلو، نینا والر رییس دانشگاه اسلومت و کنوت اُلاو اُموس مدیر بنیاد آزادی بیان نروژ صحبت کردند.

سپس پیانیست نروژی اسویِن اسکارا، قطعه‌ مشهوری که به یادبود جنگ جهانی دوم و اشغال نروژ بدست ارتش نازی ساخته شده بود را در همدردی با مردم افغانستان نواخت.

آقای غفورزی، سفیر افغانستان در اسلو ضمن ابراز تاسف از وقایعی که در افغانستان در جریان است، ابراز امیدواری کرد تا افغانستان صرفا به آنچه از جنگ و ناامنی از آن مخابره می‌شود شناخته نشود و تلاشهای هنرمندانی نظیر عکاسانی که در این نمایشگاه شرکت کرده‌اند چهره‌ای بهتر و واقعی‌تر از سرزمینی که زادگاه بزرگانی چون مولانا جلاالدین بلخی است ارائه دهد. او همچنین از جامعه جهانی خواست تا مردم افغانستان را در این روزهای سخت تنها نگذارند.

منبع تصویر،

AREF KARIMI

توضیح تصویر،

پسربچه افغان در مکتب. قندهار، سپتامبر ۲۰۱۶.

"نمادهایی از جنگ و زندگی، یکی مضحمل و ساکن و روبه‌فراموشی و دیگری جوان و شاد و در حرکت"عکس از عارف کریمی

در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه سفرا و دیپلمات‌هایی از ایران، فلسطین و چند کشور دیگر نیز حضور داشتند.

عکس‌های راه یافته به این نمایشگاه از میان بیش از ۶۰۰ عکس توسط هیات ژوری متشکل از عکاسان برجسته‌ای از چند کشور برگزیده شدند و شش نفر از عکاسان راه یافته به نمایشگاه زن هستند.

نمایشگاه "آنجا که جنگ است، هنوز زندگیست" تا چند هفته در محل ساختمان شماره ۴۶‌ دانشگاه اسلومت نروژ بر پاست و بازدید عموم از آن آزاد و رایگان است.

این نمایشگاه قرار است پاییز امسال در مقر دائمی سازمان ملل متحد نیز برپا شود.

منبع تصویر،

MORTEZA SAMADI

توضیح تصویر،

دختری سوار بر مینی‌بوس به همراه خانواده‌اش. منطقه‌ای اطراف هرات، ژوئن ۲۰۲۰. عکس از مرتضی صمدی