ارغوان بافی؛ هنری کهن با چاشنی طبیعت

یکی از زیباترین صنایع دستی استان کردستان، که همواره حس و حالی قدیمی را با خود یدک می‌کشد و دنیای زیبای قدیمی پدربزرگ و مادربزرگ‌ها را برایمان تداعی می‌کند؛ ارغوان بافی است.

سبد‌های بافته شده از چوب را به یاد دارید؟  سبد‌هایی که تصویری از زمان‌های گذشته را به تصویر می‌کشند و ما را به زمان‌های دور می‌کشانند.

همان زمان‌هایی که پدربزرگ میوه‌های چیده شده از باغ را به جای گذاشتن در سبد‌های پلاستیکی در سبد‌های زیبای بافته شده از چوب می‌گذاشت، همان زمان‌هایی که مادربزرگ میوه‌ها را در سینی‌های بافته شده از چوب پهن می‌کرد تا شب‌های سخت و طولانی زمستان را با خوردن میوه‌های خشک شده سپری کنند.

وقتی اثر هنری با چاشنی طبیعت خلق شود

سبد‌های زیبایی که از دل طبیعت سر برآورده و انسان گذشته خلاقیت را چاشنی طبیعت کرده تا هنری بیافریند که در اوج زیبایی و سادگی، هم نیاز‌های حال حاضرشان را رفع کند و هم یادگاری باشد که از هنر دست آن‌ها برای آیندگان باقی می‌ماند.

سبد‌هایی بافته شده با ترکه‌های نازک بید و ارغوان، تبدیل شدن به سبد‌هایی که در نهایت سادگی از ظرافت خاصی برخوردارند که در پیچ و خم زمان شاید استفاده خود را از دست داده باشند! اما همچنان محبوبیت خود را در بین کردستانی‌ها حفظ کرده است.

در گذشته که ظرف‌های پلاستیکی راهشان را به خانه‌ها باز نکرده بودند و یا در زمانی که هنوز ظرف‌هایی از جنس پلاستیک ساخته نشده بود، سبد‌های بافته شده از چوب و یا همان ارغوان بافی ایده‌ای بود که از ذهن انسان قدیم برای رفع نیاز‌های روزانه‌اش گذشت.

ارغوان نام درختچه‌ای است که بیشتر از ۱۲ متر قد نمی‌کشد. به راحتی با ناملایمات آب و هوایی می‌سازد و گرما و خشکی را تحمل می‌کند بی آنکه خم بر ابرو بیاورد و ذره‌ای از زیبایی هایش کم کند.

شاید حق دارند که با سبز شدن برگ‌های قلبی شکلش به آن لقب درخت عشق را داده اند. درخت ارغوان در کنار رودخانه سیروان می‌روید. به این ترتیب که ترکه‌های درخت ارغوان را زیر آب قرار می‌دهند تا ترد و نرم‌تر گردد سپس استاد کاران و هنرمندان به بافتن آن اقدام می‌ کنند.

هنر سبد بافی به دلیل ورود صنایع پلاستیکی و ارزان بودن این گونه لوازم در حال فراموشی است هرچند به دلیل مراجعه گردشگران نقطه های کوری از رونق آن دیده می‌شود.

ارغوان در مناطق مختلف اورامانات از جمله روستای داریان و هورامان تخت می‌روید و به همین دلیل ارغوان بافی در این مناطق رواج داشته و دارد و ظرفیت خوبی برای ساخت صنایع دستی و جذب توریست دارد. حالا شاخه‌های همین درختچه در میان دستان هنرمندان جا خوش کرده و شده است تار و پود هنری که نسل به نسل در میان اقوام ایرانی جای داشته و دارد..

ساکنان روستا‌های منطقه هورامان کردستان از طبیعت الهام می‌گیرند و با مصالح و مواد اطراف محل زندگی خویش به بافتن و ساختن وسایل مورد نیاز اقدام می‌کنند.

مردم این روستا از ترکه‌های درخت ارغوان انواع صنایع دستی را می‌بافند.

ارغوان بافی؛ صنعتی برای اشتغال بانوان

گلچین غلام‌ویسی یکی از باسابقه‌ترین هنرمندان کردستانی است که سال هاست در این زمینه مشغول فعالیت است و با استفاده از ترکه‌های نازک درخت ارغوان، محصولاتی ارزشمند و زیبا خلق می‌کند و سعی در روشن نگاه داشتن چراغ این هنر اصیل دارد؛ او در فضایی کوچک، کارگاهی راه‌اندازی کرده، که آثار هنری متنوعی را در آن تولید می‌کند؛ با این بانوی خوش‌ذوق کردستانی، در مورد چگونگی و شیوه فعالیتش به گفتگو نشستیم.

او گفت: حدود ۲۰ سال قبل این حرفه را نزد یکی از استادان برجسته که در بازار سنندج مشغول به‌کار بود شروع کردم، در ابتدا سبد‌های دست‌ساز خود را برای فروش به کارگاه استاد می‌بردم، پس از آن تصمیم گرفتم کارآفرینی را آغاز و در این کار خودکفا باشم و بعد از مدتی با همکاری اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان سنندج مکانی را در عمارت حبیبی تحویل گرفتم و کارگاه خود را راه‌اندازی کردم.

خانم غلام ویسی درباره‌ی حرفه اش این گونه می‌گوید: ارغوان، درختی از گونه خودرو در مسیر رودخانه سیروان استان کردستان است، که به‌راحتی با ناملایمات آب و هوایی سازگار می‌شود و گرما و خشکی را تحمل می‌کند.

محصولات و از جمله سبد‌هایی که به‌وسیله ترکه‌های این درخت بافته و تولید می‌شود تا ۷۰ سال عمر می‌کند و از بین نمی‌رود.

این هنرمند خوش ذوق کردستانی می‌گوید: برای تولید محصولات ترکه‌های چوب را در مناطقی که درخت ارغوان یافت می‌شود تهیه و برای مدتی این ترکه‌ها را در آب و در محیطی مرطوب قرار می‌دهیم تا آماده کار شوند و انعطاف‌پذیری بیشتری پیدا کنند.

بعد از منعطف شدن، از آن‌ها در ساخت سبد‌ها که معمولا به‌صورت دایره و یا بیضی هستند استفاده میکنیم. در گذشته که ظرف‌های پلاستیکی راهشان را به خانه‌ها باز نکرده بودند از این سبد‌ها برای خشک کردن میوه‌های تابستانی، آبکش کردن برنج، جای نان، جای میوه و… استفاده می‌کردند؛ ولی در حال حاضر بنا بر سلیقه مشتری این سبد‌ها به‌صورت سبد جای میوه، انواع شکلات‌خوری، جای آجیل، گلدان، سبد‌های دو طبقه و سه طبقه و…تولید می‌شود.

از اودرباره‌ی موانع احتمالی این حرفه سوال کردم که در جواب گفت: به‌نظر بنده اگر بانوان با علاقه و قدرت به‌دنبال اهداف خود بروند هیچ دلیلی نمی‌تواند مانع فعالیت و پیشرفت آن‌ها شود.

او می‌گوید: در کنار این کار، به حرفه قالی‌بافی نیز مشغول هستم، همچنین در زمینه آموزش ارغوان‌بافی هم فعالیت دارم و تاکنون توانسته‌ام در کارگاه‌های خصوصی به ۷۰ نفر از علاقه‌مندان به این رشته هنری، آموزش بدهم.

خانم غلام ویسی در ادامه حرف هایش می‌گوید: هر فرد موفقی برای رسیدن به هدفش همواره انگیزه، پشت‌کار، اراده و ادامه دادن به مسیر، بدون خستگی و با تلاش بی‌وقفه را تجربه کرده‌است؛ بنده نیز در آغاز کار و با وجود تمام مشکلات و نبود حمایت‌ها، مختصر آورده‌ای را برای طرح تدارک دیدم و خوشبختانه توانستم با حمایت‌های همسرم و با برداشتن گام‌های هدفمند در این مسیر، محصولات خود را در کردستان و استان‌‎هایی از سراسر کشور عرضه و موفقیت‌های لازم را در این زمینه کسب نمایم.

این هنرمند کردستانی گفت: قبل از شیوع کرونا از نظر فروش محصولات دغدغه خاصی وجود نداشت، ولی با شیوع این ویروس منحوس و برگزار نشدن نمایشگاه عرضه و فروش محصولات، استقبال از خرید نیز کاهش یافت، البته در سال‌جاری با حضور در نمایشگاه‌های متعدد در کردستان و استان‌های دیگر و بهره‌مندی از فضای مجازی، توانستم محصولات خود را معرفی و به‌فروش برسانم.

خوشبختانه سبد‌های بافته شده با ترکه‌های نازک ارغوان، همچنان محبوبیت خود را در بین کردستانی‌ها حفظ کرده است و مردم با گرایش به سمت و سوی این مصنوعات چوبی و نگاه‌های تحسین برانگیزشان ما را به ادامه کار و فعالیت بیشتر تشویق می‌کنند.

ثبت ملی روستای دیوزناو به نام ارغوان بافی

صنایع دستی ساکنان روستا‌های منطقه هورامان کردستان، جلوه هنرمندی مردمان اصیل این خطه است که در هر جایی از آن قدم بگذاری و به هر روستایی که بروی جلوه ای از هنر را لمس خواهی کرد .

ارغوان بافی یکی از قدیمی‌ترین محصولات صنایع دستی منطقه هورامانات بوده که خاستگاه آن روستای دیوزناو شهرستان سروآباد است. دیوزناو روستایی با قدمتی هزاران ساله، مابین رودخانه سیروان و کوه شاهو واقع شده است و مردمان خونگرم، ساده و صمیمی این روستا از طبیعت الهام گرفته و با مصالح و مواد اطراف محل زندگی خویش به بافتن و ساختن وسایل مورد نیاز اقدام می‌کنند.

این روستا در سال ۱۳۹۹ بەعنوان روستای ارغوان بافی ثبت ملی شد. بر این اساس، ثبت ملی روستای دیوزناو به‌عنوان شهر ملی ارغوان بافی باعث شده بخش قابل توجه مردم این منطقه به این حرفه روی آورند و برای خود یک درآمد پایدار ایجاد کنند.

ساکنین روستا به‌تبع از دیگر مناطق هورامان تعامل سازنده‌ای با طبیعت دارند و از طبیعت هر آنچه را که به بهبود زندگی کمکی نماید، در آغوش گرفته‌اند و با دستان هنرمندانه زنان و مردان آن دیار در حوزه صنایع‌دستی آثار ماندگاری به یادگار گذاشته‌اند.

در این میان هنرمندان صنایع دستی که از خرید مواد اولیه تا فروش و بازاریابی گاهی دچار مشکل هستند و حمایت مسئولان را برای رونق هر چه بیشتر این هنر می طلبد.

رونق صنایع دستی و گردشگری استان یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها در کردستان است که امید است با انسجام و هم‌فکری شاهد روند رو به رشد این صنعت و توسعه همه‌جانبه استان باشیم.

باشگاه خبرنگاران جوان کردستان سنندج