وهم «ارشاد»/ رها حقجو

هرانا - ۴ مهر ۱۴۰۱

خانه > slide, زنان > وهم «ارشاد»/ رها حقجو

خبر اختصاصی
تاریخ : ۱۴۰۱/۰۷/۰۴
دسته : slide,زنان
لینک کوتاه :
کد خبر : ۴۵۴۸

چاپ خبر

وهم «ارشاد»/ رها حقجو

ماهنامه خط صلح – «مهسا امینی» دختر کرد بیست‌ودو‌ساله‌ی اهل سقز پس از دستگیری توسط نیروهای گشت‌ ارشاد جان باخت. او که به همراه برادر خود به شهر تهران سفر کرده بود، در تاریخ ۲۴ شهریورماه ۱۴۰۱ در نزدیکی متروی شهید حقانی بازداشت شد. او پس از انتقال به کلاس توجیهی-‌اخلاقی گشت ارشاد به دلیل شرایط بد جسمانی و رفتن به کما به بیمارستان منتقل شد و چشم از جهان بست. گرچه علت مرگ او از سوی مقامات جمهوری اسلامی عارضه‌ی قلبی گزارش شده، اما به گفته‌ی پزشکان، جراحات وارد بر مغز، شکستگی جمجمه و مرگ مغزی صحت ماجرا را زیر سوال می‌برد. پس از مرگ مهسا امینی فیلمی از حضور او در کلاس توجیهی در کلانتری منتشر و لحظه‌ی مشکل جسمی او از سوی دوربین پلیس روایت شد.

"او که به همراه برادر خود به شهر تهران سفر کرده بود، در تاریخ ۲۴ شهریورماه ۱۴۰۱ در نزدیکی متروی شهید حقانی بازداشت شد"روایت‌های متعدد و متناقض در کنار شرایط جسمی او در بیمارستان به سناریوی ضرب‌وشتم و آسیب مغزی او نزدیک‌تر است. پیکر بی‌جان مهسا پس از انتقال به پزشکی قانونی کهریزک، روز شنبه ۲۶ شهریورماه در آغوش سیل عظیم کرد و غیرکردزبانان در سقز به خاک سپرده شد. این نخستین‌بار نیست که رفتار گشت ارشاد به بهانه‌ی ارشاد و ترویج عفاف در جامعه جسمی و روحی به زنان و دختران آسیب زده است. دخالت در نحوه‌ی پوشش به بهانه‌ی ارشاد تنها مختص سطح شهر نیست. با تصویب طرح عفاف و حجاب این نظارت‌ها در ادارات دولتی نیز سخت‌گیرانه انجام می‌شود.

علاوه ‌بر ادارات، نیروهای گشت ارشاد و فراجا این روزها در سواحل جنوبی و شمالی نیز با جدیت بیش‌تری فعالند. این نظارت‌ها تنها پس از تصویب طرح حجاب و عفاف در تابستان امسال اعمال نمی‌شود. ماشین‌های سبزرنگ نیروی انتظامی از گذشته تاکنون همیشه دلهره‌ی تذکر و توبیخ را در دل زنان و دختران ایجاد کرده‌اند. در این گزارش نگاهی به چگونگی و سطح برخورد نیروهای گشت ارشاد و انتظامی در سواحل ایران می‌اندازیم.

از محدودیت تا ممنوعیت

طرح جامع عفاف و حجاب در تاریخ ۲۱ تیرماه ۱۴۰۱ از سوی وزارت کشور به همه‌ی دستگاه‌ها و نهاد‌ها ابلاغ و مسئولیت قرارگاه اجرای طرح به ستاد امر به معروف و نهی از منکر واگذار شده است. هدف تشکیل این ستاد اجرای قانون امر به معروف در کل کشور است.

"او پس از انتقال به کلاس توجیهی-‌اخلاقی گشت ارشاد به دلیل شرایط بد جسمانی و رفتن به کما به بیمارستان منتقل شد و چشم از جهان بست"در مرحله‌ی اول از دستگاه‌های دولتی خواسته شده است که این طرح را با جدیت اجرا کنند. سیدعلی خان‌محمدی، سخنگوی ستاد امر به معروف درباره‌ی نظارت بر اجرای قانون عفاف و حجاب در مصاحبه با خبرگزاری فارس اعلام کرد: «بازرسان ما با حضور در نهاد‌ها و ادارات موضوع اجرای قانون یا عدم اجرای قانون را گزارش می‌دهند. علاوه ‌بر این در این راستا شبکه‌ی بزرگ تشکل‌های مردمی عفاف و حجاب را هم به کار گرفته‌ایم و آن‌ها به ما گزارش می‌دهند. ما موضوع را رصد و پی‌گیری می‌کنیم. دیگر راه نظارت ما از طریق شوراهای امر به معروف در دستگاه‌های اجرایی است که اجرای درست قانون را از طریق آن‌ها هم پی‌گیری می‌کنیم.

در صورت عدم اجرای قانون مسئول آن نهاد تذکر می‌گیرد و توبیخ می‌شود.» به گفته‌ی او کارمند موظف است که حجاب را طبق شاخصه‌های تعیین‌شده رعایت کند. او به صورت شفاف شاخص‌ها را بیان نکرد، اما به گفته‌ی برخی کارمندان دولتی این شاخص‌ها شامل ممنوعیت زدن لاک ناخن، تعیین سایز و رنگ مانتو، سخت‌گیری بیش‌تر حجاب، کاهش سایز ناخن و پوشاندن موهای رنگ‌شده در زنان می‌شود. در صورت توجه‌نکردن کارمند ابتدا مسئول مافوق تذکر می‌گیرد. تعلیق مسئول و محکومیت پی‌آمد بی‌توجهی بیش‌تر به این طرح است. طبق گفته‌ی خان‌محمدی پس از اجرای مرحله‌ی اول در ادارات دولتی این طرح برای دیگر اقشار جامعه هم اجرا می‌شود.

ابهام در لزوم نظارت

ستاد امر به معروف و نهی از منکر چرا تأسیس شد؟ این نهاد با هدف توسعه‌ی نظام‌مند فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر، ترغیب آحاد جامعه به اجرای این فریضه با تأکید بر «تذکر لسانی» و تقویت نظارت عمومی در تمامی شئون و تعاملات اجتماعی در سال ۱۳۷۲ تأسیس شد.

"گرچه علت مرگ او از سوی مقامات جمهوری اسلامی عارضه‌ی قلبی گزارش شده، اما به گفته‌ی پزشکان، جراحات وارد بر مغز، شکستگی جمجمه و مرگ مغزی صحت ماجرا را زیر سوال می‌برد"تلاش فعالان در این نهاد سیاست‌گذاری و انجام فعالیت‌های ترویجی، نظارتی، حمایتی، هماهنگی‌های ستادی و بین‌دستگاهی است؛ فعالیت‌هایی که جزئیات دقیقی از چرایی و لزوم اجرای آن منتشر نشده است. با تصویب قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر و دستورالعمل اجرایی آن در سال ۱۳۹۴ این ستاد با تغییر نام و با عنوان ستاد امر به معروف و نهی از منکر در سه سطح مرکز، استان و شهرستان به فعالیتش ادامه داده‌ است. سامان هادی‌پور، معاون مهندسی فرهنگی ستاد امر به معروف و نهی از منکر کشور تیرماه امسال در گفتگو با «ایکنا» اعلام کرد طی یک سال گذشته چندین دوره‌ی آموزشی در ستاد امر به معروف و نهی از منکر برگزار شده است. فقط در یک دوره‌ی آموزشی با عنوان «طرح ملی امر به معروف نهی از منکر» بیست‌وسه‌هزار نفر داوطلب از سراسر کشور ثبت‌نام کرده‌اند. به گفته‌ی او تا سال آینده ده‌هزار مربی و استاد امر به معروف و نهی از منکر تربیت می‌شود.

در دانشگاه علمی‌-کاربردی نیز به زودی رشته‌ای با این عنوان در مقطع کارشناسی را‌ه‌اندازی می‌شود. آمار نشان می‌دهد که برنامه‌ی دولت افزایش نیرو و سرمایه‌گذاری انسانی برای انجام این طرح است. هادی‌پور درباره‌ی کلیت طرح امر به معروف و نهی از منکر نیز اعلام کرد: «قانون‌گذار سه مدل را برای امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک اصل قانون اساسی، یعنی اصل هشتم مطرح کرده است: امر به معروف و نهی از منکر مردم نسبت به مسئولان (گشت ارشاد مسئولان)، امر به معروف و نهی از منکر مسئولان نسبت به مردم و امر به معروف و نهی از منکر مردم نسبت به مردم است. هر سه مورد در اصل هشتم قانون اساسی به رسمیت شناخته شده است و ستاد نیز در هر سه بخش مأموریت‌هایی دارد». آن‌چه در سطح جامعه دیده می‌شود، افزایش فعالیت و ترویج موارد دوم و سوم است.

"پس از مرگ مهسا امینی فیلمی از حضور او در کلاس توجیهی در کلانتری منتشر و لحظه‌ی مشکل جسمی او از سوی دوربین پلیس روایت شد"هادی‌پور در ادامه اجرای طرح حجاب و عفاف را خواسته‌ی آحاد مردم کشور می‌خواند.

پس از مرگ مهسا امینی کارزارهای مجازی و اعتراضات با شدت بیش‌تری به توقف گشت ارشاد در سراسر کشور انجام شد. در مراسم خاکسپاری او نیز شعارهای بسیاری در مخالفت و درخواست لغو حجاب اجباری و توقف فعالیت گشت ارشاد از سوی مردم شنیده شد. مشخص نیست آحاد مردم متقاضی برخورد خشونت‌آمیز گشت ارشاد که هادی‌پور در سخنانش به آنان اشاره می‌کند، چه قشری از مردم ایرانند؟ گشت ارشاد مسئولان نیز که هادی‌پور در صحبت‌هایش آن را مهم‌ترین شعار انتخاباتی ابراهیم رئیسی می‌داند، تاکنون اجرایی نشده است.

هراس دخالت

نظارت بر پوشش در دولت ابراهیم رئیسی علاوه بر سطح شهر در سواحل و مکان‌های تفریحی و گردشگری کشور نیز بیش‌تر شده است. بازدیدهای میدانی از افزایش تعداد ماشین‌های گشت ارشاد در سطح شهر و سواحل شهرهای جنوبی کشور خبر می‌دهد. مهشید، یکی از ساکنان شهر بندرعباس می‌گوید: «نیروهای انتظامی همیشه در سطح شهر بوده‌اند، اما مردم هراس زیادی نداشتند.

در مردادماه امسال اما با اعلام ممنوعیت پوشیدن مانتوهای جلوباز و بخش‌نامه‌های عجیب و مختلف درباره‌ی پوشش مردان و زنان، مردم با احتیاط بیش‌تری در سطح شهر تردد می‌کردند. اغلب مردم مسیری را انتخاب می‌کردند که کم‌ترین مواجهه را با ماشین‌های پلیس و گشت ارشاد داشته باشند». تعداد ماشین‌های نیروی انتظامی و گشت ارشاد در سواحل جزیره‌های جنوبی مانند قشم، کیش و هنگام به گفته‌ی مسافران و ساکنان جزیره به نسبت سال گذشته افزایش چشم‌گیری داشته است. در ورودی اسکله‌ی جزیره‌ی گردشگری هرمز برای نخستین‌بار چادر و قرارگاه بسیج خواهران برپا شده است. شنای اعضای خانواده با هم در بخش‌هایی از سواحل جزیره‌ی کیش نیز ممنوع شده است.

"روایت‌های متعدد و متناقض در کنار شرایط جسمی او در بیمارستان به سناریوی ضرب‌وشتم و آسیب مغزی او نزدیک‌تر است"گردشگران جزیره‌ی هرمز تنها در بخش‌های مشخصی اجازه‌ی برپایی کمپ را دارند. تذکر درباره‌ی پوشش البته تنها مختص به گردشگران در جزایر نیست. بومیان جزیره نیز که لباس محلی بر تن دارند، با احتیاط بیش‌تری در سطح جزیره گذر می‌کنند. سواحل شهر بندرعباس نیز از این قانون مستثنی نیست. یکی از شهروندان بندرعباسی درباره‌ی اضطراب پس از دیدن ماشین‌های پلیس و گشت ارشاد در سواحل به «خط صلح» می‌گوید: «ماشین پلیس بیش از آن‌که احساس امنیت را القا کند، ما را می‌ترساند.

وظیفه‌ی آن‌ها باید حفظ امنیت باشد، نه قضاوت. یک شب با دوستم در ساحل نشسته بودیم که چند مرد مزاحممان شدند. به سمت ماشین پلیس مستقر در ساحل رفتیم. موضوع را برایشان تعریف کردیم. نیروها به جای آن‌که از ما دفاع کنند، گفتند با این قیافه و پوشش حق داشته‌اند اذیتتان کنند.

"پیکر بی‌جان مهسا پس از انتقال به پزشکی قانونی کهریزک، روز شنبه ۲۶ شهریورماه در آغوش سیل عظیم کرد و غیرکردزبانان در سقز به خاک سپرده شد"ما لباس معمولی بر تن داشتیم. حالا ترجیح می‌دهم حتی اگر کسی مزاحمم شود، از پلیس کمک نخواهم.»

اجبار به بهانه‌ی الزام؟

نیروی انتظامی طبق گفته‌ی سامان هادی‌پور نرم‌افزاری را به نام «ناظر۱» برای خودروها و تاکسی‌ها طراحی کرد‌ه است. اگر راننده‌ی زنی در خودرو کشف حجاب کند یا حتی شالش از سرش بیفتد، گزارش آن به فراجا ارسال و پیامک تخلف به صورت آنلاین به راننده‌ی خودرو ارسال می‌شود. به گفته‌ی ناظران طرح اگر این رفتار تکرار شود، خودروی خاطی توقیف خواهد شد. گزارش‌های مردمی نشان می‌دهد این شیوه‌ی نظارتی به صورت ناکارآمد در حال انجام است.

رانندگان مرد زیادی گزارش داده‌اند که پیامک تخلف بدحجابی برایشان ارسال شده است. بر خلاف آن‌چه در تعریف طرح آمده، گاهی ماشین بدون تخلف و تکرار آن و بدون اطلاع راننده توقیف شده است.

یکی از شهروندان از تجربه‌ی‌ عجیب توقیف ماشینش می‌گوید: «من رانندگی می‌کردم. خانمم در مسیر رسیدن به خانه در ماشین به نوزادمان شیر می‌داد. به خانه که رسیدیم، پیامک تخلف حجاب برای من آمد. صبح بیدار شدم و دیدم ماشینم نیست.

"این نخستین‌بار نیست که رفتار گشت ارشاد به بهانه‌ی ارشاد و ترویج عفاف در جامعه جسمی و روحی به زنان و دختران آسیب زده است"متوجه شدم بدون اطلاع من، ماشین یدک‌کش ماشینم را به پارکینگ منتقل کرده است. فکر می‌کردم ماشینم را دزدیده‌اند.» زهرا نیز از تجربه‌ی‌ عجیبش می‌گوید: «من همیشه در ماشین به خاطر جریمه‌نشدن حواسم به شالم است. برای هر جریمه باید بیش از دویست‌وپنجاه‌هزارتومان بپردازی. با این وجود باز پیامک را دریافت کردم. پیگیری کردم و متوجه شدم در شب شال مشکی پوشیده بودم.

دوربینشان لابد فکر کرده چیزی سرم نیست. همسرم به کلانتری رفت و تعهد داد. ما حتی در ماشین خودمان هم اختیار پوششمان را نداریم.» این‌ها تنها چندین مورد از نظارت و سخت‌گیری دستگاه‌های مختلف امنیتی و اجرایی در اجرای طرح حجاب و عفاف است. طرحی که با ادعای مقبولیت عام، اما با اهداف گروهی خاص روزبه‌روز عرصه‌ی زندگی را برای مردم تنگ‌تر می‌کند. مرگ دختر بیست‌ودو‌ساله‌ی سنندجی حباب نارضایتی از فعالیت گشت ارشاد و دخالت بی‌رویه در زندگی شخصی شهروندان در کشور را ترکاند.

سوالی که باید پس از مرگ مهسا امینی پاسخ داده شود، این‌ است که آیا انجام طرح‌ اجباری، غیرمقبول و پرابهامی مانند امر به معروف و نهی از منکر حتی به قیمت به‌خطر‌انداختن و گرفتن جان یک شهروند، لازم است؟