تلاش بورس برای معامله کالاهای تولیدی شرکت های بورسی

به گزارش بورس تابناک، پیگیری راه اندازی معامله حواله حمل ریلی کالا، فراهم بودن زیرساخت معاملات حق آلودگی هوا، توسعه بازارها و ابزارهای مالی، امیدواری به کمرنگ شدن سایه قیمت گذاری دستوری و تلاش سازمان بورس برای معامله عمده کالاهای تولیدی شرکت‌های حاضر در بازار سهام در بورس کالا به منظور تحلیل شفاف و لحظه ای بازار از جمله مواردی است که جزییات آن تشریح شده است.

بورس کالا در سالی که گذشت روزهای پررونقی را پشت سر گذاشت و در نهایت عرضه محصولاتی را که سال ها به دنبال ورود آنها به بورس بود را به سرانجام رساند.

در کنار فعالیت‌های انجام شده از سوی بورس کالا بالاخره معاملات املاک در بورس کالا بعد از مدت‌ها انتظار از روز ۲۹ مرداد ۹۹ با عرضه متعلق به شرکت عمران شهر جدید پردیس بر تابلوی املاک و مستغلات بورس کالای ایران آغاز شد که برخی از فعالان بازار سرمایه چنین اتفاقی را به عنوان یکی از رخدادهای بزرگ در فعالیت‌های بورس کالا برای سال گذشته می‌دانند.

در این میان مدیر عامل شرکت بورس کالای ایران  با توجه به موفقیت‌هایی که این بورس در سال گذشته به دست آورده است، آخرین سال قرن را به دلیل شکسته شدن رکوردهای معاملاتی به عنوان سال رکوردهای معاملاتی بورس کالا نامید و اعلام کرد در حوزه معاملات کالاها شاهد رشدهای کمی و کیفی بوده‌ایم و به معاملات با ارزش ۳۵۰ هزار میلیارد تومان دست پیدا کردیم.

همچنین در کنار فعالیت‌های صورت گرفته نزدیک به ۳۴ میلیون تن کالا در بورس کالا مورد معامله قرار گرفته است که کسب چنین رکوردی در این بازار بی‌سابقه بوده است.

براساس آمار ارائه شده از سوی مدیر عامل بورس کالا در حوزه محصولات پتروشیمی بیش از پنج میلیون تن کالا در این بورس مورد معامله قرار گرفته است که بورس کالا در سال‌های گذشته قادر به کسب چنین رکوردی نبوده است.

در کنار معاملات صورت گرفته در حوزه‌های مختلف، بورس کالا در حوزه محصولات صنعتی، معدنی و فرآورده‌های نفتی هم شاهد افزایش کمی و کیفی حجم و ارزش معاملات بوده است.

به دنبال صحبت‌های مطرح شده و رشدهای به دست آمده در معاملات بورس کالا برای سال ۹۹ مدیر عامل بورس کالا اعلام کرده است، با وجود تنگناهای اقتصادی که سال گذشته در کشور رخ داد رکوردهای کسب شده در این بازار در کل سال‌های فعالیت بوس کالا بی‌سابقه بوده است.

«حامد سلطانی نژاد»، مدیر عامل شرکت بورس کالا در گفت و گویی به جزئیات معاملاتی مانند معامله حواله حمل ریلی کالا، معاملات حق آلودگی هوا، راه اندازی قرارداد آتی میلگرد و قیر و پی وی سی و ... که راه‌اندازی آنها از مدت‌ها قبل در دست پیگیری این شرکت بوده است پرداخته است. در ادامه مشروح این گفت و گو را می خوانید.

معامله حواله حمل ریلی کالا چقدر می تواند در بورس کالا رونق بگیرد؟

شرکت‌های حمل و نقل ریلی سالانه در حدود ۵۰ میلیون تن بار را در کشور جابجا می‌کنند، اما اکنون عمده بارهای حمل شده توسط این شرکت‌ها یک طرفه بوده و در اغلب موارد مسیر برگشت آنها بدون بار است و می‌توان چنین گفت که در حدود کمتر از ۵۰ میلیون تن ظرفیت خالی در شبکه حمل بار ریلی کشور وجود دارد.

عمده بارهایی که توسط شرکت‌های حمل ریلی در حوزه کالاهای اساسی جابجا می‌شود مربوط به مواد اولیه صنعت بوده که توسط یک خریدار با تناژ بالا سفارش داده می‌شود و برای حمل ریلی به صرفه است، به عنوان نمونه یک شرکت فعال در زمینه فولادسازی سنگ‌آهن خود را که از نظر حجمی محموله بزرگی است از طریق شبکه ریلی از معدن تا کارخانه حمل می‌کند. اما در خصوص محصولات میانی یا نهایی به دلیل تعدد خریداران و عدم وجود هماهنگی میان آنها و تحویل بار در محل کارخانه تولیدکننده عمدتا شبکه ریلی سهمی از جابجایی این کالاها ندارد. هر چند مجموع بار تحویل داده شده توسط یک کارخانه‌ فولادی به عنوان مثال، بسیار بزرگ است و بخش زیادی از این کالا نیز در محدوده‌های جغرافیایی خاص تحویل داده می‌شود، اما خریداران متعدد هستند و برای تحویل و حمل بار میان آنها هماهنگی خاصی صورت نمی‌گیرد و در حال حاضر عمده این کالاها از طریق حمل جاده‌ای به مقصد می‌رسد.

در سال ۱۳۹۹ حدود ۳۳ میلیون تن کالا در بورس کالای ایران معامله شده است و خریداران کالاهای مذکور را از درب کارخانه تحویل گرفته‌اند و این بار توسط شرکت حمل تا مقصد حمل شده است، در صورتی که اگر معاملات مربوط به حواله حمل در بورس کالای ایران راه‌اندازی شود، خریداران مختلف می‌توانند با یکدیگر هماهنگ شوند و با تجمیع بار می‌توان شبکه ریلی را به منظور تحویل کالا مورد استفاده قرار داد.

"که راه‌اندازی آنها از مدت‌ها قبل در دست پیگیری این شرکت بوده است پرداخته است"برای حمل بار توسط شبکه ریلی البته محدودیت‌هایی وجود دارد و ریل باید میان مبدأ و مقصد وجود داشته باشد و در حدود پانصد تن تا دو هزار تن بار باید تجمیع شود تا برای جابجایی توسط یک قطار صرفه اقتصادی داشته باشد.

مطالعات اولیه نشان می‌دهد که به صورت بالقوه، در خصوص بخش زیادی از کالاهای در حال معامله در بورس کالای ایران دو شرط فوق یعنی وجود ریل و حداقل حجم بار، شروط محدودکننده‌ای نیست و در صورت راه‌اندازی معاملات حواله حمل ریلی و اطلاع‌رسانی شفاف و تجمیع خریداران، بهره‌گیری از ظرفیت خالی حمل ریلی امکان‌پذیر است. از جمله مزایای حمل ریلی نسبت به حمل جاده‌ای، هزینه کمتر، آلودگی زیست‌محیطی کمتر، کاهش تصادفات و ترافیک جاده‌ها است و لذا تقویت صنعت حمل ریلی به نفع کل اقتصاد خواهد بود.

در بورس کالای ایران قصد داریم بستری ایجاد کنیم تا کالاهایی که در بورس معامله می‌شود یا حتی برخی کالاها که معامله نمی‌شود در صورت تمایل صاحب بار با ریل جابجا شوند. مبدأ و مقصد حواله حمل ریلی توسط شرکت حمل ریلی اعلام می‌شود، زمان‌بندی تحویل گرفتن و تحویل دادن کالا و سایر جزئیات موردنیاز اعلام می‌شود و خریداران حواله حمل قادر خواهند بود میزان مشخصی از بار را بر اساس حواله مربوطه از طریق قطار جابجا کنند.

 آیا برنامه ای برای معاملات حق آلودگی هوا در دستور کار دارید؟

اوراق بهادار مربوط به حق آلودگی هوا یا مجوز انتشار آلاینده‌ها در واقع از مصادیق اوراق حق امتیاز به شمار می‌رود که در گذشته مصوبه مربوط به آن از شورای عالی بورس و اوراق بهادار اخذ شده است و می‌توان این اوراق را ذیل مصوبه اوراق حق امتیاز در بورس کالای ایران راه‌اندازی کرد.

در دنیا نیز در بورس‌های کالایی مختلف اروپایی و آمریکایی از جمله بورس کالای شیکاگو و بورس آیس مجوزهای انتشار آلودگی و همچنین قراردادهای مشتقه مبتنی بر آن در حال معامله هستند و تجربه جهانی در این زمینه موجود است.

چنانچه در کشور ما نیز زیرساخت قانونی و مقرراتی مربوطه ایجاد شود و چنین مجوزی به رسمیت شناخته شود، امکان راه‌اندازی معاملات آن در بورس کالای ایران وجود دارد و زیرساخت‌های مقرراتی و نرم‌افزاری آن در این بورس فراهم است.

در خبرها راه اندازی قرارداد آتی میلگرد و قیر و پی وی سی شنیده شده، این محصولات سال ۱۴۰۰ راهی بازار آتی می شوند؟

براساس تجربه جهانی و با توجه به نیاز بازار محصولات صنعتی، معدنی، پتروشیمی و فرآورده‌ای نفتی ایران به وجود ابزارهای مدرن مدیریت ریسک قیمت، تامین مالی و تسهیل مبادلات، راه‌اندازی معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالا از جمله گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی و اختیارمعامله، صندوق‌های کالایی و ... همواره پیگیری شده است و راه اندازی این ابزارها برای محصولات فوق در دستور کار قرار دارد. اما با توجه به پیچیدگی‌های خاصی که راه‌اندازی این اوراق دارند بورس کالای ایران در حال بررسی ابعاد بازار و رایزنی با فعالان بازار و متولیان هر صنعت می‌باشد.

باید توجه داشت که برای کالاهایی می‌توان این ابزارها را راه‌اندازی کرد که ویژگی‌های خاصی را داشته باشند، به عنوان نمونه قابلیت و نیاز به انبارش آن کالا وجود داشته باشد و بازار فیزیکی قوی با قیمت‌گذاری نسبتاً شفاف برای آن فراهم باشد و همچنین سیاست‌گذاران حساسیت بالایی به کشف نرخ آن نداشته باشند.

در تلاش هستیم کالاهای مختلف در حوزه صنعتی، معدنی، پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی که این ویژگی‌ها را دارند با همکاری نهادهای مسئول و رایزنی با فعالان بازار آن کالا اوراق بهادار مبتنی بر آن کالا را راه‌اندازی کنیم.

با توجه به رویدادهای امسال می‌توان امیدوار بود که قیمت‌گذاری دستوری دیگر سراغ بورس کالا نیاید؟

قیمت‌گذاری دستوری از گذشته در برهه‌های زمانی خاص مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گرفته و تقریباً در هر زمانی که به دلایل مختلف از جمله تحریم‌ها یا کاهش درآمد نفتی و ...، قیمت کالاها با نوسانات شدید روبرو شده است، تمایل به سمت قیمت‌گذاری دستوری نیز تشدید شده و این گونه سیاست‌ها طرفداران پرشماری پیدا کرده‌اند.

با توجه به پایداری نسبی بازارها و بهبود مقاومت داخلی در برابر تحریم‌ها و همچنین با توجه به امیدواری‌هایی که در خصوص رفع تحریم‌ها در سال آینده ایجاد شده است، ما نیز امیدواریم تمایلات برای این گونه سیاست‌های مدیریت بازار کاهش پیدا کند و سیاست‌ها به سوی مکانیسم‌های مبتنی بر عرضه و تقاضا سوق پیدا کند و اجازه داده شود قیمت‌ها بر اساس مکانیسم بازار شکل بگیرد تا زمینه‌های سوءاستفاده نیز از بین برود.

با توجه به تولیدات پراکنده کشاورزی در سطح کشور و شمار بالای کشاورزان خرده‌پا، آنها چگونه می‌توانند روزی با تکیه بر بورس کالا، محصولاتشان را با قیمت معقول و به شکل آسان بفروشند؟

همان‌طور که گفتید بخش کشاورزی از تولیدکنندگان خرد و پراکنده تشکیل شده و هر محصول کشاورزی در نقاط جغرافیایی خاصی از کشور به صورت انبوه تولید می‌شود. مطالعات جهانی و همچنین تجربه بورس کالای ایران نشان داده است که راهکار ایجاد بازار متمرکز و منتفع نمودن بخش کشاورزی از ابزارهای مدرن مالی راه‌اندازی بازارهای مبتنی بر قبض انبار رسمی یا همان گواهی سپرده کالایی است.

فائو نیز در گزارش‌های متعدد خود به شرح موفقیت معاملات بر پایه قبض انبار در کشورهای در حال توسعه پرداخته و تجربه بورس کالای ایران نیز در سال‌های اخیر کارا بودن این راهکار را تأیید کرده است.

از سال ۱۳۹۴ با راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده ناپیوسته در خصوص جو و ذرت تجربه موفقی در زمینه همکاری با دولت شکل گرفت که بسیاری از کشاورزان خرد را منتفع کرد و علاوه بر استانداردسازی تحویل کالا به انبارهای تحت نظارت، تسویه وجه با کشاورزان نیز در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شد، هرچند با تغییر سیاست‌ها از سال ۱۳۹۷ این نوع معاملات کنار گذاشته شد اما همچنان ظرفیت اجرای آن در بورس کالا موجود است، البته بورس کالا با تکیه بر تجربه موفق خود در معاملات گواهی سپرده ناپیوسته، راه‌اندازی گواهی سپرده‌های پیوسته محصولات کشاورزی همچون زعفران، پسته، زیره، کشمش، خرما و ... را در دستور کار قرار داد و موفقیت‌هایی در این زمینه حاصل شد.

هم‌اکنون در بسیاری از نقاط کشور انبارهای تحت نظارت بورس کالای ایران در حال فعالیت هستند و وظیفه‌ی تحویل گرفتن کالا، بررسی کمیت و کیفیت کالا و تطبیق آن با مشخصات اعلامی بورس، نگهداری کالا و تحویل دادن کالا در زمان ترخیص کالا توسط صاحب نهایی آن را بر عهده دارند.

با پذیرش انبار در هر منطقه جغرافیایی که تمرکز مصرف یا تولید یا بازرگانی یک کالا وجود داشته باشد، بورس کالای ایران در حقیقت در آن نقطه یک نمایندگی ایجاد کرده است، زیرا آنچه باید در این نقاط جغرافیایی به آن پرداخته شود مسأله تحویل است و نه مسأله معامله.

با توجه به پیشرفت‌های الکترونیک، بستر معاملات می‌تواند در یک نقطه از کشور متمرکز باشد و از سراسر کشور به کشاورزان دسترسی داده شود که در بورس کالای ایران نیز این شرایط فراهم است، چالشی که باید در هر منطقه به آن پرداخته شود ایجاد بسترهای تحویل دادن و گرفتن کالا است که این وظیفه با ایجاد معاملات گواهی سپرده کالایی بر دوش انبارهای تحت نظارت قرار می‌گیرد.

همان‌طور که تجربیات جهانی و سازمان‌های جهانی نیز بر آن صحه گذاشته‌اند، توسعه بازارهای گواهی سپرده کالایی در خصوص کالاهایی نظیر پسته، زعفران، کشمش، خرما، زیره سبز با پذیرش انبارهایی در استان‌های مختلف نظیر خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، قزوین و ... نشان می‌دهد مسیر بهره‌مندسازی کشاورزان خرد از مزایای بازارهای مدرن کالایی از طریق معاملات قبض انبار یا همان گواهی سپرده کالایی میسر است.

برنامه‌ای در حوزه ارتباط بین‌المللی با سایر بورس‌ها و کشورها دارید؟

در بورس کالای ایران تجربه معاملات در رینگ صادراتی وجود دارد و محصولاتی نظیر قیر در بورس کالا معامله می‌شوند، اما با توجه به اینکه بورس محل شفاف شدن معاملات و اطلاع‌رسانی به بازار است و شناسایی مشتریان در بورس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است در شرایط کنونی و با توجه به تحریم‌ها و دشواری تسویه وجوه در سطح بین‌المللی این بسترها نتوانسته است آن طور که باید عمل کند. البته در حال حاضر نیز با کشورهایی نظیر روسیه، عراق، هند و سوریه در تعامل هستیم تا بتوانیم به راه‌حل مناسبی برای تبادل کالاها از مسیر بورس دست پیدا کنیم و امیدواریم در آینده نزدیک به راهکار مناسب و جدیدی در این زمینه برسیم.

آینده بورس کالا را چگونه می بینید؟

در سال جاری حجم معاملات فیزیکی در بورس کالای ایران رکورد جدیدی داشت و امیدواریم همین روند در سال آینده نیز تداوم پیدا کند.

"اما در خصوص محصولات میانی یا نهایی به دلیل تعدد خریداران و عدم وجود هماهنگی میان آنها و تحویل بار در محل کارخانه تولیدکننده عمدتا شبکه ریلی سهمی از جابجایی این کالاها ندارد"پیش از این بیشترین حجم کالای معامله شده در بازار فیزیکی بورس کالا ۲۷ میلیون تن در سال ۱۳۹۶ بود و در سال جاری این رقم از ۳۳ میلیون تن فراتر رفته است.

با توجه به اینکه پیگیری‌هایی از سوی نهادهای تصمیم‌گیر در حوزه فولاد در حال انجام است و محتمل است کلیه محصولات زنجیره فولاد در سال آینده در بورس کالای ایران معامله شود و همچنین با توجه به پیگیری مجلس محترم شورای اسلامی در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا امیدوار هستیم که حجم معاملات بازار فیزیکی بورس کالا در سال آینده رشد قابل توجهی داشته باشد.

از سوی دیگر با توجه به عمق بالای بازار سرمایه، سازمان بورس و اوراق بهادار نیز به منظور بهبود نظارت بر شرکت‌های پذیرش‌شده در بورس و ایجاد شفافیت بیشتر در بازارهای کالایی اثرگذار بر سهام شرکت‌ها در تلاش است عمده معاملات کالاهای تولیدشده توسط این شرکت‌ها، در بورس کالا انجام شود تا علاوه بر افزایش شفافیت در معاملات انجام گرفته، امکان تحلیل بازار سهام مبتنی بر داده‌های معاملاتی شفاف و لحظه‌ای فراهم شود و زمینه سوءاستفاده از اطلاعات درونی شرکت‌ها نیز کمرنگ‌تر شود. در این صورت دیگر سهامداران لازم نیست منتظر انتشار صورت‌های مالی ماهانه شوند و با سرعت بیشتری اطلاعات در بازار منتشر خواهد شد.

در بازار اوراق بهادار مبتنی بر کالا نیز بورس کالای ایران از یک طرف توسعه ابزارها و دارایی‌های پایه را پیگیری می‌کند و از طرف دیگر در راستای تعمیق بازارهای موجود تلاش می‌کند.

با توجه به اینکه امیدواری‌های جدی در خصوص کمرنگ شدن سیاست‌های محدودکننده عرضه و تقاضا و کنترل قیمت در سال آینده وجود دارد، احتمال فراهم شدن شرایط برای راه‌اندازی ابزارها و بازارهای جدید در سال آینده بیشتر است و امیدواریم این مسیر برای بسیاری از کالاهای صنعتی و معدنی، پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی هموار شود.

منبع: ایرنا