زنگ هشدار استفاده از دارو‌های ADHD در آمریکا/ آیا باید نگران شیوع این معضل در ایران نیز باشیم؟

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو_فاطمه قدیری؛ شان استبان مک کیب، سرپرست مرکز مطالعات دارو و سلامت، می‌گوید: «این اولین مطالعه ملی است که به استفاده غیرپزشکی از محرک‌های تجویزی توسط دانش‌آموزان در دبیرستان‌های راهنمایی و دبیرستان می‌پردازد، و ما طیف وسیع و گسترده‌ای از سوء استفاده را پیدا کردیم.»

مک کیب می‌گوید: «در برخی مدارس استفاده نادرست از محرک‌ها وجود نداشت، در حالی که در مدارس دیگر بیش از ۲۵ درصد از دانش‌آموزان از محرک‌ها به روش‌های غیرپزشکی استفاده کرده بودند. "این مطالعه یک زنگ خطر بزرگ است. "
مطالعات قبلی نشان داده است که استفاده‌های غیرپزشکی از محرک‌ها می‌تواند شامل مصرف بیش از یک دوز معمولی برای افزایش بالا یا مصرف دارو همراه با الکل یا سایر دارو‌ها برای افزایش سطح بالا باشد.
دکتر دیپا کامنگا، متخصص اطفال، معاون مدیر برنامه‌های اطفال در دانشگاه گفت: دانش آموزان بیش از حد از دارو‌ها استفاده می‌کنند یا "از قرص‌هایی استفاده می‌کنند که به دلیل احساس استرس شخصی به آن‌ها داده است، چراکه سعی می‌کنند تا دیر وقت بیدار بمانند و درس بخوانند یا مقاله را تمام کنند. " و ما می‌دانیم که این در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد. اما نکته مهم این مطالعه جدید این است که استفاده نادرست و به اشتراک گذاری دارو‌های تجویزی محرک در مدارس راهنمایی و دبیرستان اتفاق می‌افتد، نه فقط در دانشگاه.»

 

طیف گسترده‌ای از سوء استفاده

در مجموعه داده‌های مورد استفاده برای این مطالعه، پرسش‌نامه‌هایی در اختیار بیش از ۲۳۰۰۰۰ نوجوان در پایه‌های هشتم، دهم و دوازدهم در یک نمونه ملی شامل ۳۲۸۴ مدرسه متوسطه قرار گرفت.
این مطالعه نشان داد مدارسی که بالاترین میزان نوجوانانی را که از دارو‌های ADHD تجویز شده استفاده می‌کنند، حدود ۳۶ درصد بیشتر در معرض سوء استفاده دانش‌آموزان از دارو‌های محرک نسخه‌ای در طول سال گذشته بودند.

"از آن زمان، آمار‌های جدید نشان می‌دهد که نسخه‌های دارو‌های محرک در طول سال ۲۰۲۱ در اکثر گروه‌های سنی ۱۰ درصد افزایش یافته است"مک کیب گفت، مدارسی که در حال حاضر دانش آموز کمی یا بدون دانش آموز از چنین درمان‌هایی استفاده می‌کنند، مشکل بسیار کمتری داشتند، اما ناپدید نشد.
او گفت: "ما می‌دانیم که دو منبع بزرگ دارو، دارو‌های باقیمانده اعضای خانواده مانند خواهر و برادر، و درخواست از گروه همسالان، که ممکن است در مدارس دیگر تحصیل کنند، است. "
طبق این مطالعه، مدارس حومه شهر‌ها در تمام مناطق ایالات متحده به جز شمال شرق، میزان بیشتری از سوء استفاده نوجوانان از دارو‌های ADHD را داشتند، مانند مدارسی که معمولاً یک یا چند والدین دارای مدرک دانشگاهی بودند.
مدارسی که دانش‌آموزان سفیدپوست بیشتری داشتند و آن‌هایی که سطح متوسطی از مشروبات الکلی دانش‌آموزان داشتند نیز بیشتر در معرض سوء استفاده نوجوانان از مواد محرک بودند.
بر اساس این تجزیه و تحلیل، در سطح فردی، دانش‌آموزانی که گفته‌اند در ۳۰ روز گذشته ماری‌جوانا مصرف کرده‌اند، چهار برابر بیشتر از نوجوانانی که از آن استفاده نکرده‌اند، نسبت به مصرف دارو‌های ADHD اقدام می‌کنند.
علاوه بر این، این مطالعه نشان داد که نوجوانانی که گفته‌اند در حال حاضر یا در گذشته از دارو‌های ADHD استفاده می‌کنند، در مقایسه با همسالانی که هرگز از محرک‌ها استفاده نکرده‌اند، حدود ۲.۵ درصد بیشتر احتمال دارد که از محرک‌ها سوء استفاده کنند.
جمع‌آوری داده‌ها برای این مطالعه تا سال ۲۰۲۰ انجام شد. از آن زمان، آمار‌های جدید نشان می‌دهد که نسخه‌های دارو‌های محرک در طول سال ۲۰۲۱ در اکثر گروه‌های سنی ۱۰ درصد افزایش یافته است. در همان زمان، کمبود آدرال، یکی از محبوب‌ترین دارو‌های ADHD در سراسر کشور وجود دارد که باعث می‌شود بسیاری از بیماران نتوانند نسخه‌های خود را دریافت کنند.

خطرات سوء استفاده

خطرات زیاد است: به گفته کارشناسان، مصرف نادرست دارو‌های محرک در طول زمان می‌تواند منجر به اختلال مصرف محرک شود که می‌تواند منجر به اضطراب، افسردگی، روان‌پریشی و تشنج شود.
اگر بیش از حد مصرف شود یا با الکل یا سایر مواد مخدر ترکیب شود، می‌تواند عواقب سلامتی ناگهانی داشته باشد. طبق گفته اداره خدمات بهداشت روانی و سوء مصرف مواد، عوارض جانبی می‌تواند شامل «پارانویا، تغییر دمای بدن به طور خطرناک، و ضربان قلب نامنظم باشد، به خصوص اگر محرک‌ها در دوز‌های زیاد یا به روش‌هایی غیر از بلعیدن یک قرص مصرف شوند».
تحقیقات همچنین نشان داده است افرادی که از دارو‌های ADHD سوء استفاده می‌کنند، به احتمال زیاد دچار اختلالات متعدد مصرف مواد می‌شوند.
به گفته متخصصان، سوء استفاده از دارو‌های محرک در دو دهه گذشته افزایش یافته است، زیرا نوجوانان بیشتری این دارو‌ها را تشخیص داده و تجویز می‌کنند - مک کیب گفت، مطالعات نشان داده است که از هر ۹ دانش آموز دبیرستانی، ۱ نفر از درمان محرک برای ADHD استفاده می‌کند.
برای کودکان مبتلا به ADHD که دارو‌های خود را به درستی استفاده می‌کنند، محرک‌ها می‌توانند درمان موثری باشند.

کامنگا گفت که آن‌ها "محافظ سلامت کودک هستند. " آن دسته از نوجوانانی که به درستی تشخیص داده شده و تحت درمان قرار گرفته اند، بسیار خوب عمل می‌کنند - خطر ابتلا به مشکلات جدید سلامت روان یا اختلالات جدید مصرف مواد در آن‌ها کمتر است.

کاری که والدین می‌توانند انجام دهند

مک کیب تاکید کرد که راه حل مشکل سوء استفاده از مواد محرک در میان نوجوانان دبیرستانی محدود کردن استفاده از دارو‌ها برای کودکانی نیست که واقعاً به آن‌ها نیاز دارند.
او گفت: در عوض، ما باید به استراتژی‌های مدرسه که کم و بیش در مهار سوء استفاده از دارو‌های محرک مؤثر هستند، بسیار طولانی و سخت نگاه کنیم. والدین می‌توانند مطمئن شوند مدارسی که فرزندانشان در آن تحصیل می‌کنند دارای انباری امن برای دارو و سیاست‌های سخت‌گیرانه توزیع هستند؛ و در مورد شیوع سوء استفاده بپرسید - این داده‌ها برای هر مدرسه در دسترس است.
او افزود که خانواده‌ها همچنین می‌توانند با صحبت کردن با فرزندانشان در مورد نحوه برخورد با همسالانی که به آن‌ها نزدیک می‌شوند و می‌خواهند یک یا دو قرص برای مهمانی یا یک جلسه مطالعه شبانه انجام دهند، کمک کنند.
مک کیب گفت: "شما از اینکه که چند کودک نمی‌دانند چه بگویند تعجب خواهید کرد. " "والدین می‌توانند با فرزندان خود به ایفای نقش بپردازند تا گزینه‌هایی را در اختیار آن‌ها بگذارند که چه چیزی بگویند تا در زمان وقوع آن آماده باشند. "
وی افزود: والدین و سرپرستان باید همیشه دارو‌های کنترل شده را در یک جعبه قفل نگهداری کنند و از شمارش قرص‌ها غافل نشوند و از دوباره پر کردن زودهنگام جلوگیری کنند.
مک کیب گفت: «در نهایت، اگر والدین به هر نوع سوء استفاده مشکوک شوند، باید فوراً با پزشک فرزندشان تماس بگیرند.

"در همان زمان، کمبود آدرال، یکی از محبوب‌ترین دارو‌های ADHD در سراسر کشور وجود دارد که باعث می‌شود بسیاری از بیماران نتوانند نسخه‌های خود را دریافت کنند""آن کودک باید فورا غربالگری و ارزیابی شود. "

مصرف دارو‌های اختلال نقص توجه و بیش فعالی در بین دانش آموزان ایرانی

کارشناسان می‌گویند که سن اعتیاد به دهه دوم زندگی رسیده است و این یعنی نوجوانان در مخاطره بیشتری قرار گرفته‌اند. از میان دارو‌ها می‌توان زولپیدوم، متادون و ریتالین را از دارو‌های مورد استقبال دانشجو‌ها و دانش‌آموزان دانست. براساس اعلام سازمان پزشکی‌قانونی، در سال گذشته (۱۴۰۰)، ۵هزارو۳۴۲نفر بر اثر سوءمصرف مواد و دارو‌های مخدر و محرک در کشور جان خود را از دست دادند.

در کنار موادمخدر و اثرات سوء و مرگ‌ومیر ناشی از آن، آنچه هم‌اکنون جامعه با آن مواجه است، مقوله‌ای به نام اعتیاد مدرن است که در قالب بعضی دارو‌ها مطرح می‌شود.
متیل فنیدیت با نام «ریتالین» نام دارویی است که در ابتدا برای درمان افسردگی، خواب‌آلودگی در طول روز و سندروم خستگی مزمن به بازار آمد، اما به‌تدریج با پیشرفت علم و تجربه‌های گوناگون مشخص شد، می‌توان از این دارو در درمان کودکانی که دچار اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی هستند نیز استفاده کرد.

قرص ریتالین خواصی شبیه آمفتامین دارد و متأسفانه در سال‌های اخیر مصرف خودسرانه این دارو در کشور ما رو به افزایش است. بعضی از دانشجویان بدون آگاهی از اثرات زیانبار آن، در شب‌های امتحان از این قرص استفاده می‌کنند تا بتوانند چندین ساعت متوالی بیدار بمانند و به شکل غیرمعمولی تمرکز خود را در مدت طولانی حفظ کنند.

عمده‌ترین دلیل گرایش به استفاده از این قرص‌ها الگوبرداری و نقش‌پذیری از گروه دوستان است، تقویت حافظه، افزایش تمرکز و دقت دانشجویان هنگام درس خواندن به‌ویژه شب‌های امتحان از دیگر علل گرایش دانشجویان به مصرف این قرص است.

اما اگر چنین قرصی را از داروخانه بخواهید بدون نسخه پزشک تهیه کنید، آن را در اختیار شما قرار نمی‌دهند؛ هرچند به‌دست آوردن آن از شبکه‌ها و کانال‌های مجازی چندان سخت نیست.

محمدرضا قدیرزاده، کارشناس درمانگر و پژوهشگر حوزه اعتیاد معتقد است: «براساس گزارش‌ها کنکور و فصل امتحانات عامل افزایش ۵۰درصدی مصرف ریتالین است و براساس نتایج یک مطالعه روی دانشجویان ایرانی، از هر ۱۰دانشجو، ۶ نفر سابقه مصرف ریتالین دارند.»

 

در زندگی فقط یک‌بار امتحان نمی‌دهیم

 

ساناز فلاح‌زاده، روانشناس سلامت در این‌باره می‌گوید که دارو‌های محرک دستگاه عصبی مرکزی، انگیزش، خلق و بیداری را افزایش می‌دهند و هم‌اکنون برای درمان بعضی نشانه‌های کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی و افراد مبتلا به نارکولپسی (حمله خواب) مورد استفاده قرار می‌گیرند.

به‌طور کلی آمفتامین‌ها نخستین دارو‌های محرکی بودند که به‌صورت آزمایشگاهی، اواخر قرن نوزدهم ساخته شدند و سربازان باواریایی در اواسط دهه۱۸۸۰ از آن‌ها برای بیدار ماندن و افزایش حواس جمع، انرژی و اعتماد به نفس در جنگ استفاده می‌کردند که بعدتر باتوجه به عوارض خطرناک و غالبا پایدار آن از مصرف آن برای مقاصدی از این دست صرف‌نظر شد!

فلاح‌زاده می‌گوید: «نکته جالب توجه اینجاست که این دارو درصورت استفاده فرد مبتلا به بیش‌فعالی باعث کاهش تحرک و فعالیت بیش از اندازه می‌شود که به آن خاصیت پارادوکسی دارو گفته می‌شود. پس می‌توان گفت حتی اگر تشخیص بیش‌فعالی دارید، دارو‌های محرک دستگاه عصبی به جای پایین آوردن سطح فعالیت شما، باعث بالاتر رفتن انرژی و خلق در شما می‌شود و باید در داروی شما تجدید نظر شود.»

این روانشناس سلامت یادآور می‌شود که دارو‌ها برای بیش‌فعالان منجر به کاهش تحریک‌پذیری و سطح فعالیت می‌شود یا برای افزایش خلق و تحریک عاطفه در افسردگی ثانویه به‌وجود آمده از برخی اختلالات عصبی_شناختی بر اثر ابتلا به بیماری‌هایی از قبیل ایدز، ام‌اس، افسردگی بعد از سکته مغزی، انسفالوپاتی ناشی از جراحت مغزی، فتیک یا احساس خستگی مفرط و برخی از انواع افسردگی مقاوم به درمان‌های رایج، مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما اگر مبتلا به اختلال‌های روانپزشکی نیستید، مصرف این دارو‌ها به شما توصیه نمی‌شود؛ زیرا با عوارض متعدد همراه است.