آزادی تعدادی از فعالان زنان سعودی از زندان ذهبان؛ اصلاحات از بالا، فشار بر پایین
بی بی سی فارسی
آزادی تعدادی از فعالان زنان سعودی از زندان ذهبان؛ اصلاحات از بالا، فشار بر پایین
- نیلوفر حقیقی
- روزنامه‌نگار
منبع تصویر،
Amnesty
"قطره‌چکانی، از بالا و صوری." این چکیده رویکرد محمد بن سلمان، ولیعهد جوان عربستان سعودی، درباره حقوق زنان در این کشور است. تغییرات حداقلی در قوانین و زیست زنان این کشور و ادامه سرکوب فعالیت‌های کنشگران حقوق زنان گواه این مدعاست.
به‌رغم استبداد سیاسی ریشه‌دوانده در عربستان سعودی، حاکمان سنتی این کشور همواره می‌کوشیدند طبق قانونی نانوشته بین دو گروه از کنشگران تمایز بگذارند: از یک طرف، فعالانی که به صورت فردی و بدون مخالفت مستقیم با نظام پادشاهی این کشور در راه بهبود حقوق اجتماعی گام برمی‌دارند، و از طرف دیگر مخالفانی که خواستار تغییرات نظام‌مند در ساختار سیاسی این‌کشورند.
ناظران می‌گویند با گروه اول تاحدودی مدارا می‌شد، در حالی که سرکوبی بی‌امان در انتظار گروه دوم بود. ولی همین تفکیک نیز به لطف محمد بن‌سلمان برداشته شده است.
"تغییرات حداقلی در قوانین و زیست زنان این کشور و ادامه سرکوب فعالیت‌های کنشگران حقوق زنان گواه این مدعاست"او که در سال ۲۰۱۷ و پس از تغییراتی اساسی در چینش سیاسی این کشور به ولیعهدی رسید از همان ابتدا کوشید چهره‌ای اصلاح‌طلب از خود ارایه دهد، کسی که ظاهرا می‌خواست معماری عربستان مدرن را در همه حیطه‌ها در دست گیرد. گرچه در نظام اقتصادی این کشور تغییر و تحولاتی با هدف افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی آغاز شده، یک چیز با شدت‌و‌حدت بیشتری ادامه دارد: سرکوب مخالفان.
عربستان سعودی سابقه‌ای دور و دراز در سرکوب زنانی دارد که جسارت ایستادگی در برابر قوانین نظام پادشاهی و هنجارهای جنسیتی مردسالارانه این کشور دارند. برای مثال، حدود سه دهه پیش، در سال ۱۹۹۰، ۴۷ زن عربستانی پس از شرکت در تظاهراتی در مخالفت با ممنوعیت رانندگی زنان بازداشت شدند و گذرنامه‌های آنها ضبط شد. برخی از آنها حتی از کار یا مدرسه‌شان اخراج شدند.
با این‌حال، آنچه سیاست‌های محمد بن سلمان را از پیشینیان خود متمایز می‌کند، همزمانی آنها با طرح‌های ظاهرا مترقی اوست.
چشم‌انداز ۲۰۳۰ در سایه سرکوب
از قلع و قمع گروهی از اعضای خاندان سلطنتی عربستان تا قتل هولناک جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار عربستانی، و بازداشت فعالان حقوق زنان نشانه‌ها حاکی از استبداد بن سلمان در حکمرانی است. او طی چهار سال گذشته هر مخالفتی را تهدیدی برای نظام خود تلقی کرده است، نظامی که بنا بود با آرایش چهره پیشین عربستان سعودی، کار دولت‌های غربی را در همراهی با این پادشاهی و مشارکت در پروژه‌های اقتصادی- سیاسی این کشور راحت‌تر کند.
علاوه بر تغییر برخی قوانین، با سرمایه‌گذاری در رویدادهای مهم فرهنگی و صنعت سرگرمی - بخشی از طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ محمد بن سلمان - بازار کنسرت‌های موسیقی، مسابقات ورزشی و نشست‌هایی در حوزه زنان در عربستان داغ شد و پای بسیاری از بازیگران و خوانندگان غربی برای اولین‌بار به این کشور باز شد. اجلاس زنان گروه ۲۰ هم یکی دیگر از مواردی بود که در سایه سرکوب حقوق زنان و در حالی در تاریخ اکتبر ۲۰۲۰ در ریاض برگزار شد که برخی از فعالان حقوق زنان همچنان در حبس بودند.
"ناظران می‌گویند با گروه اول تاحدودی مدارا می‌شد، در حالی که سرکوبی بی‌امان در انتظار گروه دوم بود"هدف پشت‌پرده ولیعهد جوان از این فضای باز فرهنگی از چشم سازمان‌های حقوق بشری دور نماند و سال گذشته سازمان دیده‌بان حقوق بشر اعلام کرد که دولت عربستان سعودی در یک استراتژی آگاهانه برای تغییر وجهه این کشور به‌عنوان ناقض حقوق بشر، میلیاردها دلار برای میزبانی رویدادهای مهم تفریحی، فرهنگی و ورزشی هزینه کرده است. این سازمان همچنین کارزاری جهانی برای مقابله با "تلاش‌های دولت عربستان سعودی برای پوشاندن سابقه تیره خود در حقوق بشر" آغاز کرد.
بیشتر بخوانید:
- آزادی فعال زن حقوق بشر در عربستان پس از هزار روز
- فعال سرشناس حقوق زنان در عربستان به حدود شش سال زندان محکوم شد
- افزایش فشارها به فعالان حقوق زنان در عربستان
- رادیوی اینترنتی فعالان حقوق زنان عربستان سعودی
- دادگاه فعالان حقوق زنان در عربستان برگزار می‌شود
اما گذشته از قتل جمال خاشقچی، آنچه پوشالی بودن اصلاحات ولیعهد را، به‌ویژه در زمینه حقوق زنان، بر همگان عیان کرد بازداشت فعالان حقوق زنان بود. در تابستان سال ۲۰۱۸، تصمیم محمد بن سلمان برای رفع ممنوعیت رانندگی زنان در عربستان سعودی استقبال جامعه جهانی را به‌دنبال داشت. رسانه‌ها به تفصیل از آن نوشتند و موجی از تبریک و تحسین شبکه‌های اجتماعی را درنوردید، تا جایی که سازمان عفو بین‌الملل اواخر مارس ۲۰۱۸ با انتشار مطلبی کنایه‌آمیز نوشت عربستان سعودی به سرمایه‌گذاری در حقوق بشر نیاز دارد نه کارزارهای روابط عمومی در رسانه‌ها.
در واقع، کسانی که از نزدیک تحولات عربستان را در این حوزه دنبال می‌کردند شک نداشتند که این تغییر ربط چندانی به اعطای حق و حقوق زایل‌شده زنان عربستانی ندارد و تنها حرکتی است برای تغییر چهره عربستان تحت رهبری ولیعهد و جذب سرمایه‌گذاری خارجی.
منبع تصویر،
AFP
توضیح تصویر،
جمال خاشقچی
با بازگشت به عقب و مرور دو دهه گذشته می‌توان به این نتیجه رسید که عربستان سعودی دیرزمانی است از مشکلات زنان برای بازی‌های سیاسی خود بهره برده است. برای مثال در سال ۲۰۰۱ و سه ماه پس از ۱۱ سپتامبر، مقامات عربستانی برای جبران بخشی از مقبولیت از دست رفته‌شان نزد کشورهای غربی، برای اولین‌بار در تاریخ این پادشاهی به زنان کارت شناسایی اعطا کردند. یک دهه بعد، در سال ۲۰۱۱، وقتی انقلاب‌های عربی حاکمان خودکامه جهان عرب را یک یک به زیر می‌کشید، ملک عبدالله، پادشاه وقت عربستان سعودی، برای جلوگیری از نفوذ موج انقلاب به این کشور اعلام کرد که از این پس زنان می‌توانند در انتخابات شهرداری‌ها شرکت کنند.
زندان زنان: نجات‌یافتگان
حالا به نظر می‌رسد محمد بن سلمان همین راه را برای اهداف سیاسی خود در پیش گرفته: اصلاحاتی حداقلی از بالا برای خاموش‌کردن هرگونه مخالفت از پایین. طبق همین الگو، محمد بن سلمان در سال ۲۰۱۸، و حدود یک ماه پیش از رفع ممنوعیت رانندگی زنان در عربستان سعودی، گروهی از فعالان حقوق زنان این کشور را بازداشت کرد. برخی از این کنشگران اندکی بعد آزاد شدند ولی شش نفر در بند ماندند: لجین الهذلول، سمر بدوی، نسیمه الساده، نوف عبدالعزیز، مایا الزهرانی و ایمان النفجان.
"گرچه در نظام اقتصادی این کشور تغییر و تحولاتی با هدف افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی آغاز شده، یک چیز با شدت‌و‌حدت بیشتری ادامه دارد: سرکوب مخالفان"سه نفر از این فعالان، از جمله شناخته‌شده‌ترین آنها لجین الهذلول، اخیرا با قید و شرط‌های بسیار از زندان آزاد شدند. نگاهی به فعالیت‌های این کنشگران عربستانی نشان می‌دهد که چطور مبارزه در راه ابتدایی‌ترین حقوق انسانی می‌تواند سال‌ها زندان و شکنجه به دنبال داشته باشد.
حدود پانزده روز پیش (۱۰ فوریه) لجین الهذلول، فعال شناخته‌شده حقوق زنان عربستانی، پس از هزار و یک روز از زندان آزاد شد. گرچه لجین الهذلول به صورت مشروط آزاد شده ولی سایه سه سال حبس تعلیقی بر سرش سنگینی می‌کند و پنج سال ممنوعیت خروج از کشور وضعیت او را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. این یعنی او نه حق اظهار نظر دارد و نه از سرگیری فعالیت‌هایش.
مقامات امنیتی عربستان می‌توانند هر زمان که اراده کنند او را به زندان بازگردانند.
هذلول در ماه مه ۲۰۱۸ در امارات متحده عربی بازداشت و به عربستان سعودی فرستاده شد و در دادگاهی ویژه طبق قانون مقابله با ترور، که اغلب برای پیگرد مخالفان استفاده می‌شود، محاکمه شد. او که برای حق رانندگی زنان عربستانی فعالیت می‌کرد پس از بازداشت به‌سرعت به چهره‌ای شناخته‌شده بدل شد و سازمان‌های حقوق بشری کارزارهایی برای آزادی او به راه انداختند. گزارش‌های جسورانه خانواده او و افشای وضعیت او در زندان ذهبان جده هم به بلندتر شدن صدای او در جامعه جهانی کمک کرد.
منبع تصویر،
Twitter
چندین فعال زن دیگر همزمان با لجین الهذول روانه زندان شدند که اخبار آنها کمتر رسانه‌ای شد.
"عربستان سعودی سابقه‌ای دور و دراز در سرکوب زنانی دارد که جسارت ایستادگی در برابر قوانین نظام پادشاهی و هنجارهای جنسیتی مردسالارانه این کشور دارند"نوف عبدالعزیز یکی از این فعالان حقوق زنان بود. کمی بعد از انتشار خبر آزادی هذلول، خبرهایی از آزادی نوف عبدالعزیز در رسانه‌های عربی و فضای مجازی منتشر شد.
عبدالعزیز روزنامه‌نگار و وبلاگ‌نویسی بود که روز ششم ژوئن سال ۲۰۱۸ و در موج سرکوب آن سال بازداشت شد. او اغلب در وبلاگ خود و در ستونی در وبسایت فمینیستی "نون العربیه" درباره حقوق زنان، وضعیت زنان زندانی و لزوم اصلاح قوانین ضد زن عربستان می‌نوشت. این بحث‌ها به مذاق مقامات عربستانی خوش نیامد.
گفتند او درباره "موضوعاتی حساس" می‌نوشته است.
یحیی عسیری، بنیانگذار سازمان حقوق بشری القسط با محوریت عربستان سعودی، سال ۲۰۱۹ به کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران گفته بود که عبدالعزیز در پی فشارهای مقامات مجبور شده بود از نوشتن دست بکشد. به گزارش فدراسیون بین‌المللی حقوق بشر، نوف عبدالعزیز که بعد از یورش پلیس به خانه‌اش در ریاض بازداشت شده بود تا زمان آزادی در سلول انفرادی نگهداری می‌شده است. نوف در صفحه توییترش خودش را اینطور معرفی کرده بود: "نویسنده، مومن به اینکه 'بهار بار دیگر از راه می‌رسد '، و وقتی از من می‌خواهند از خودم بگویم صرفا می‌گویم: نجات‌یافته."
اندکی بعد از بازداشت عبدالعزیز، یکی از دوستانش نامه‌ای از او منتشر کرد که در بخشی از آن نوشته بود: "عمرم، سلامتی‌ام و هر آنچه را دارم بگیرید اگر این به نفع کشورم است. حال، آینده و هر آنچه را دوست دارید بگیرید اگر راضی‌تان می‌کند و اگر این به نفع مردم‌مان است، ولی حق حیات و آزادی و کرامت را از من نگیرید."
منبع تصویر،
Getty Images
توضیح تصویر،
محمد بن سلمان، ولیعهد جوان عربستان سعودی
انجمن قلم آمریکا جایزه سال ۲۰۱۹ خود را به طور مشترک به نوف عبدالعزیز، لجین الهذول و ایمان النفجان تقدیم کرد.
"برای مثال، حدود سه دهه پیش، در سال ۱۹۹۰، ۴۷ زن عربستانی پس از شرکت در تظاهراتی در مخالفت با ممنوعیت رانندگی زنان بازداشت شدند و گذرنامه‌های آنها ضبط شد"بر اساس گزارش‌ها آزادی نوف عبدالعزیز نیز مانند لجین الهذول مشروط است و از همین‌رو نمی‌تواند درباره آنچه در زندان بر او گذشته حرفی بزند.
ایمان النفجان یکی دیگر از این فعالان زن زندانی بود. بر اساس برخی گزارش‌ها، از جمله سازمان گزارشگران بدون مرز، او از سال ۲۰۱۹ از زندان آزاد شده و از آن زمان در بازداشت خانگی به سر می‌برد. او نویسنده و مقاله‌نویسی بود که درباره فمنیسم در جامعه عربستان سعودی حرف می‌زد و تحلیل‌هایش در سی‌ان‌ان، گاردین و فارن پالسی منتشر می‌شد. او نیز ماه مه سال ۲۰۱۸ و پیش از رفع ممنوعیت رانندگی زنان در عربستان بازداشت شد.
النفجان در سال ۲۰۱۸ وبلاگی به راه انداخت که در آن نظراتش را درباره موضوعات مختلف می‌نوشت: از خواست رفع ممنوعیت رانندگی زنان و دیگر مسایل مربوط به حقوق زنان تا قوانین بحث‌برانگیز ضدترور. او مادر سه فرزند و استادیار زبان‌شناسی دانشگاه ریاض بود و دانشجویانش را ترغیب می‌کرد آشکارا درباره این مسائل بحث کنند. النفجان یک‌بار هم در سال ۲۰۱۳ به خاطر رانندگی در خیابان‌های ریاض بازداشت و بازجویی شده بود. به گفته کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران، تا اواخر سال ۲۰۱۸ النفجان حتی تفهیم اتهام هم نشده بود. در مارس ۲۰۱۹ هم دیده‌بان حقوق بشر گزارش داد که دادستان‌ها هنوز اتهام مشخصی را علیه او مطرح نکرده‌اند.
"با این‌حال، آنچه سیاست‌های محمد بن سلمان را از پیشینیان خود متمایز می‌کند، همزمانی آنها با طرح‌های ظاهرا مترقی اوست"به‌رغم اطلاع‌رسانی گاه و بیگاه از وضعیت سایر فعالان حقوق زنان عربستانی، پرونده النفجان از آن زمان تاکنون به‌روز‌رسانی نشده است.
منبع تصویر،
Getty Images
توضیح تصویر،
سمر بدوی، فعال مشهور زنان
آنها که در "ذهبان" ماندند
گزارش‌ها درباره آزادی فعالان زنانی که در موج بازداشت‌های سال ۲۰۱۸ به زندان افتادند ضد و نقیض است. به گزارش الجزیره، سه نفر از این فعالان همچنان در بندند: سمر بدوی، نسیمه الساده و مایا الزهرانی.
سمر بدوی، فعال مشهور زنان، از ژوئیه سال ۲۰۱۸ بازداشت شده و از آزادی او خبری نیست. او تنها عضوی از خانواده‌شان نیست که هزینه فعالیت‌های آزادی‌خواهانه‌اش را با حبس می‌دهد. برادر او رائف بدوی، نویسنده و فعال حقوق بشر، در سال ۲۰۱۲ به اتهام توهین به اسلام بازداشت و به ۱۵ سال زندان و هزار ضربه شلاق طی ۲۰ هفته محکوم شد. سمر بدوی از اولین کسانی بود که خواست حق رای زنان و نامزدی آنها در انتخابات شهرداری‌های سال ۲۰۱۱ را مطرح کرد.
بدوی همچنین مدام در اعتراض به نظام قیمومیت مرد بر زن و حق رانندگی زنان در این کشور فعالیت می‌کرد.
بنا به گزارش سال گذشته سازمان حقوق بشری القسط، بدوی و دیگر فعالان زن در دوره بازداشت خود مورد آزار و اذیت جنسی و شکنجه‌های هولناک ازجمله شوک الکتریکی قرار گرفته‌اند. پرونده سمر بدوی در سال ۲۰۲۰ به دادگاه مبارزه با تروریسم در عربستان فرستاده شد و در ماه نوامبر همان سال بدوی در جلسه دادگاه دیده شد. با این حال از آن زمان هیچ اطلاعاتی درباره اتهام و حکم او منتشر نشده است.
منبع تصویر،
Getty Images
توضیح تصویر،
نسیمه الساده
نسیمه الساده، یکی دیگر از فعالان زنی است که همچنان در بازداشت است.
"اجلاس زنان گروه ۲۰ هم یکی دیگر از مواردی بود که در سایه سرکوب حقوق زنان و در حالی در تاریخ اکتبر ۲۰۲۰ در ریاض برگزار شد که برخی از فعالان حقوق زنان همچنان در حبس بودند"او علاوه بر فعالیت در زمینه حقوق زنان در راه احقاق حقوق اقلیت شیعه این کشور نیز تلاش می‌کرد. نسیمه در سال ۲۰۱۶ قوانین سرپرستی مرد بر زن را غیرمنطقی خواند و گفت: «چرا پسری خردسال باید سرپرستی زنی بالغ را برعهده داشته باشد؟ چرا هیچ سنی برای بلوغ زن تعیین نمی‌شود که از آن زمان بتواند مسئول زندگی و تصمیمات خود باشد؟ چرا یک مرد باید مسئول زندگی او باشد؟» الساده در ژوئیه سال ۲۰۱۸ بازداشت شد و ماه‌ها در بازداشت انفرادی از حق دیدار با فرزندان و وکلیش محروم بود. او تا به حال دوبار در دادگاه حاضر شده و سومین جلسه دادگاه او که قرار بود در ماه مارس ۲۰۲۰ برگزار شود به دلیل همه‌گیری کرونا به تعویق افتاد.
مایا الزهرانی یکی دیگر از فعالان محبوس عربستانی است. مایا روز دهم ژوئن سال ۲۰۱۸ بعد از حمایت از نوف عبدالعزیز در فضای مجازی بازداشت شد.
او مطلبی از عبدالعزیز منتشر کرده بود که این فعال حقوق زنان در آن به صورت داوطلبانه حاضر به برقراری ارتباط مردم با وکلا و سازمان‌های حقوق بشری شده بود. الزهرانی در دسامبر سال ۲۰۲۰ به دلیل فعالیت‌هایش در دفاع از حقوق زنان در دادگاه جرایم ویژه عربستان به پنج سال و هشت ماه حبس و پنج سال ممنوعیت خروج از کشور محکوم شد. به‌گفته گروه‌های حقوق بشری، دو سال و ده ماه از این حکم تعلیقی است و از همین رو انتظار می‌رفت که الزهرانی اوایل سال ۲۰۲۱ از زندان آزاد شود.
گرچه این سه فعال حقوق زنان همچنان دربندند، به نظر می‌رسد آزادی سه فعال دیگر، به‌ویژه لجین الهذلول، می‌تواند کارکردهای سیاسی مدنظر محمد بن سلمان را تامین کند. بسیاری از تحلیلگران منطقه‌ای همزمانی این آزادی‌ها و آغاز به کار جو بایدن، رییس‌جمهوری جدید ایالات‌متحده، را تصادفی نمی‌دانند.
"این سازمان همچنین کارزاری جهانی برای مقابله با "تلاش‌های دولت عربستان سعودی برای پوشاندن سابقه تیره خود در حقوق بشر" آغاز کرد"
بایدن پیشتر وعده داده بود حقوق بشر را یکی از اولویت‌های دولت خود قرار دهد. ولیعهد عربستان هم وعده‌هایی درباره تغییر و تحولات قانونی داده ولی این بدین معنا نیست که قرار است در واقعیت تغییر چندانی در وضعیت مخالفان ایجاد شود. آزادی‌ها چنان نیم‌بند و شکننده است که اکثر فعالان پس از زندان به شهروندانی دهان‌بسته تبدیل می‌شوند و حق کمترین مشارکتی در وضعیت سیاسی و اجتماعی از آنها سلب می‌شود. نظر به همین شرایط است که خانواده هذلول در روزهای اخیر با انتقاد از شرایط محدود و آزادی مشروط او خواستار اجرای عدالت واقعی برایش شده‌اند و مرتب گفته‌اند: "لطفا نگویید لجین آزاد شده است."
اخبار مرتبط
دیگر اخبار این روز
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
