ربنای شجریان؛ مناجاتی که نماد سیاسی شد
بی بی سی فارسی
ربنای شجریان؛ مناجاتی که نماد سیاسی شدیک ساعت پیش
منبع تصویر،
BBC/NEDA SANIJ
مناجات ربنای محمدرضا شجریان، در حدود ۱۵ سال گذشته بارها بحث برانگیز شده است. اختلاف محمدرضا شجریان و صدا و سیما از دوره ریاست علی لاریجانی در صدا و سیما در سال ۱۳۷۴ شروع شد. اما در سال ۱۳۸۸ این مناجات جنبه سیاسی گرفت و در نهایت پخش آن ممنوع شد. با این حال این قطعه در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.
سابقه قطعه ربنا چیست؟
دعای ربنا که محمد رضا شجریان خوانده بود، برآمده از آموزش‌های قرآنی او نزد پدرش بود. آقای شجریان، ربنا را برای نخستین بار در تیرماه سال ۱۳۵۸ در یک استودیوی رادیو ایران ضبط کرد که بعدها در آلبوم "به یاد پدر" هم اجرا و ضبط شد.
آقای شجریان در سال ۱۳۹۰ در گفتگویی با روزنامه شرق گفته بود که مناجات ربنا را با اضافه کردن بخشی به یک مناجات دیگر اثر جواد ذبیحی، ساخته است.
او درباره چگونگی اجرای این اثر در مستند "پژواک" بی‌بی‌سی فارسی گفته بود: " اوائل انقلاب از من دعوت شد که به کسانی که در رادیو تلویزیون بودند کمک کنم.
"ربنای شجریان؛ مناجاتی که نماد سیاسی شدیک ساعت پیشمنبع تصویر، BBC/NEDA SANIJمناجات ربنای محمدرضا شجریان، در حدود ۱۵ سال گذشته بارها بحث برانگیز شده است"از من تقاضا کردند برنامه‌ای را برای ماه رمضان آماده کنم. به استودیو رفتم و این قطعه را خواندم اما قطعه‌هایی که تولید شد مورد رضایتم نبود."
برای پخش این فایل لطفا جاوا اسکریپت را فعال یا از یک مرورگر دیگر استفاده کنید.توضیح ویدئو،محمدرضا شجریان: ربنا وقف مردم است
آقای شجریان گفته که چند روز پیش از ماه رمضان که آیت‌الله خمینی فتوایی مبنی بر "مخدر بودن" موسیقی داد تصمیم به قطع همکاری گرفته و در ماه رمضان این دعا "بدون اجازه‌اش" پخش شده است.
دعای ربنا، "تلاوت آوازی" بخش‌هایی از قرآن است که از دستگاه " رست" یا "راست" شروع شده و به دستگاه "عجم" (شبیه ماهور) تغییر پیدا می‌کند. آیاتی از سوره‌های "آل عمران"، "مومنون"، "کهف" و "بقره" در این دعا وجود دارد.
البته محمدرضا شجریان گفته با اینکه ربنا در لحظه خوانده شده و از آن راضی نبوده اما به دلیل جا افتادن آن بین مردم دیگر این اثر را بازخوانی نکرده است. به گفته آقای شجریان، اوایل انتشار اثر بسیاری نمی‌دانستند که او خواننده این اثر است، و او چند سال بعد به صورت خصوصی به برخی این موضوع را گفته است.
اختلاف شجریان با صدا و سیما از کجا شروع شد؟
محمدرضا شجریان سال ۱۳۷۴ در نامه ای به علی لاریجانی، رییس صدا و سیما، در اعتراض به پخش موسیقی‌های "خالتوری" خواستار آن شده بود که آثارش از تلویزیون و رادیو پخش نشود اما پخش کردن ربنا را مستثنی کرده بود.
او نوشته بود: "گاه مبتذل‌ترین قطعات موسیقی را که ما نام موسیقی خالتوری (موسیقی مطربی) بر آن می‌گذاریم، به عنوان آرم برنامه پخش می‌کنند… مایل نیستم صدای من از صدا و سیمایی پخش شود که بی‌اعتنا به حقوق هنرمندان است. "
آقای شجریان در این عین حال اعلام کرده بود: "چون در ماه رمضان هستیم، تنها به احترام این ماه مبارک و ادای دین به نیک سرشتی مردمی که در دامان آنها پرورش پیدا کرده‌ام، پخش ربنا را اجازه می‌دهم."
آقای شجریان خرداد ۹۵ در مصاحبه با روزنامه ایران گفت: "ربنا متعلق به من هم نیست؛ متعلق به مردم است؛ جزو زندگی و عواطف مردم است و هیچکس حق ندارد آن را از مردم بگیرد."
منبع تصویر،
Irna
توضیح تصویر،
پخش نشدن ربنا با مواضع محمدرضا شجریان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸و به خصوص عنوان "صدای خس و خاشاک" که برای خود برگزید مطرح شد
چرا ربنا ممنوع و خبرساز شد؟
از پادکست رد شوید و به خواندن ادامه دهیدپادکستشیرازه«شیرازه» پادکستی درباره کتاب‌ها است که سام فرزانه تهیه می‌کند
پادکست
پایان پادکست
ربنا از جمله معدود دعاها و محصولات مذهبی بوده که شهرت خاصی پیدا کرده است.
بخشی از آن مربوط به آهنگ و صدای آقای شجریان و بخشی هم مربوط به شهرت و جایگاه او در موسیقی سنتی ایران بوده است. اما در سال‌های اخیر اتفاقاتی رخ داد که این اثر را به نوعی نماد سیاسی بدل کرد.
پخش نشدن ربنا با مواضع محمدرضا شجریان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و به خصوص عنوان "صدای خس و خاشاک" که برای خود برگزید مطرح شد.
در آن زمان، آقای شجریان در یک مصاحبه تلفنی با تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی گفت: "در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی نژاد، خس و خاشاک به حرکت در آمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود."
اشاره آقای شجریان به اظهارات محمود احمدی‌نژاد بود که پس از اعلام پیروزی‌اش در انتخابات بحث‌برانگیز سال ۱۳۸۸، در نطق پیروزی خود در میدان ولیعصر تهران معترضان به نتیجه انتخابات را مشتی "خس و خاشاک" خوانده بود.
محمدرضا شجریان همچنین ترانه "زبان آتش" (تفنگت را زمین بگذار) را منتشر کرد که هواداران "جنبش سبز" کلیپ‌هایی را از روی آن ساختند.
از آقای شجریان همچنین ویدیویی منتشر شده که در جریان یکی از اعتراضات دست خود را از خودرو بیرون آورده و شعار "مرگ بر دیکتاتور" سر می‌دهد.
در آن زمان این مواضع آقای شجریان واکنش گسترده‌ای داشت و محمدرضا رحیمی، معاون اول رئیس‌جمهوری وقت، صدای محمدرضا شجریان را "حلقوم بیگانه" نامید و خواستار بازخوانی آوای ربنا از سوی افراد دیگر شد.
پس از این اظهارنظرها موضوع پخش نشدن احتمالی ربنا مطرح شد اما عزت‌الله ضرغامی، رییس وقت صدا و سیما، گفت که "هیچ محدودیتی برای خواننده خاصی نیست."
با این حال محمد صوفی، معاون صدای رادیو و تلویزیون ایران، گفت که "از این پس حتی در ماه رمضان هم، صدای محمدرضا شجریان از شبکه های رادیویی پخش نخواهد شد."
همچنین پرویز فارسیجانی، دبیر شورای معارف سیما اعلام کرد که نوای ربنا به صورت محدود پخش خواهد شد.
خبرگزاری ایسنا روز ۳۱ مرداد ۱۳۸۸ خبر داد که "در نخستین روز از ماه رمضان هیچکدام از شبکه‌های رادیویی دعای ربنا را پخش نکردند."
با این حال شبکه‌های اول و قرآن تلویزیون، این دعا را پخش کردند و علی درستکار، مجری برنامه "این‌شب‌ها"(برنامه ویژه افطار) گفت: "هر چند با خواندن قرآن و مناجات با خدا، این ماه مبارک را حس می‌کنیم، اما اسانس و نمک ماه رمضان در ایران، نوای ربنای استاد محمدرضا شجریان است."
در سال ۱۳۸۹ اما صدا و سیما این دعا را به صورت کامل حذف کرد و حتی پخش آگهی‌های بازرگانی ماه رمضان که حاوی ربنای شجریان بود را هم ممنوع اعلام کرد.
پس از گذشت چند روز از ماه رمضان و پس از پخش نشدن صدای آقای شجریان تعدادی از هنرمندان از جمله علیرضا افتخاری و حسین زمان به این اقدام اعتراض کردند.
- ربنای شجریان و واکنش های موافق و مخالف
در مقابل گروه‌هایی از اصولگرایان از این اقدام حمایت کردند و از جمله حمیدرضا ترقی، از اعضای ارشد هیئت موتلفه گفت: "پخش صدای شجریان از رسانه ملی، خواست دشمنان انقلاب است."
درخواست‌ها برای پخش دوباره ربنا
پخش نشدن ربنا در سال‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد و با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ امیدواری‌هایی برای فعالیت دوباره شجریان مطرح شد با این حال حسین نوش آبادی، سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سال ۹۳ اقدامات محمدرضا شجریان در دهه دوم انقلاب را "فاصله گرفتن" از نظام جمهوری اسلامی خواند.
سال ۹۵ خانه موسیقی با ارسال نامه‌ای به رییس صداوسیما از این رسانه خواست تا در ماه رمضان، مناجات و دعای ربنا را پخش کند.
پس از آن فضل‌الله شریعت‌پناهی، مدیر شبکه یک سیما، گفت: "در جلسه مدیران سیما با ریاست آقای علی‌اصغر پورمحمدی صحبت‌هایی انجام گرفت مبنی بر این که ماه رمضان امسال ربنای استاد شجریان از تلویزیون پخش شود."
با این حال پس از این تصمیم مرتضی میرباقری به جای علی اصغر پورمحمدی معاون سیما شده بود و آقای شریعت پناهی گفت که "باید منتظر ماند و دید که نظر معاون جدید سیما چیست."
مرتضی میرباقری، معاون سیما، در آخرین اظهار نظر رسمی خود در این زمینه در اسفندماه ۱۳۹۵ گفت که آقای شجریان "بعد از انتخابات ۸۸ برای خودش یک منعی قرار داد که ما نمی‌توانیم صدایش را پخش کنیم. اگر وی از مواضع خود بعد از انتخابات ۸۸ عدول کرده و بازگشته باشد و آن را اعلام کند ما صدای او را پخش می‌کنیم." البته محمدرضا شجریان از سال ۱۳۷۴ خواستار پخش نشدن آثارش بجر ربنا شده بود.
آقای میرباقری سال ۱۳۹۶ هم برای پخش این قطعه شرط گذاشت و گفت که اگر از سوی آقای شجریان "احترام به انقلاب، احترام به آزادی، امنیت و حاکمیت ابراز شود، هیچ منعی برای پخش این دعا وجود ندارد."
- تلویزیون ایران برای پخش ربنای شجریان شرط گذاشت
در همان سال سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، ربنا را به عنوان یک اثر ملی میراث معنوی ثبت کرد.
در سال ۹۶ حسن روحانی در مناظره نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، گفت: "وقتی از اینکه دعای ماه رمضان و ربنایی که مردم به آن علاقه‌مندند را پخش کنیم، ابا داریم و پخش نمی‌کنیم، چطور می‌توانیم به فکر تعالی علم و فرهنگ باشیم؟"
در واکنش به این سخنان ابوالقاسم طالبی، فیلمساز و از اعضای ستاد ابراهیم رئیسی، روز شنبه، ٢٣ اردیبهشت ۱۳۹۶ گفت که دولت روحانی "آن قدر دستش خالی است که آویزان یک بیمار سرطانی (محمدرضا شجریان) شده است."
این سخنان اعتراض‌هایی را به دنبال داشت و پس از آن رضا صالحی‌امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در نامه‌ای از صداوسیما خواست که این مناجات در طول ماه رمضان از این رسانه پخش شود.
این درخواست واکنش مقامات صدا و سیما و دیگر چهره‌های نزدیک به اصولگرایان و همچنین رهبر جمهوری اسلامی را به دنبال داشت.
در این میان محمدجواد لاریجانی، عضو شورای نظارت بر صداوسیما، در نامه‌ای این قطعه را امری سیاسی و "خلاف موازین شرعی تلاوت" خواند.
- محمد جواد لاریجانی: پخش ربنای شجریان خلاف موازین شرعی تلاوت است
در این نامه آمده بود: "از آنجا که موضوع دفاع از ایشان یک مناقشه سیاسی شده است، لذا در تلاوت مذکور توجه به آیت تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و این امر خلاف موازین شرعی تلاوت است.
"اختلاف محمدرضا شجریان و صدا و سیما از دوره ریاست علی لاریجانی در صدا و سیما در سال ۱۳۷۴ شروع شد"لذا خواهشمند است که سایر قطعات آوازی آن هنرمند را مطرح فرمایید که اتفاقا دارای ساختار موسیقایی مهمتری هم هستند."
حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی ایران، نیز در واکنش به اظهارات آقای لاریجانی گفت: «سوال من این است که آقای دکتر لاریجانی از کدام جایگاه کارشناسی درباره ربنای استاد شجریان صحبت می‌کند؟ ایشان استاد قرائت هستند؟ یا کارشناس قرآن؟ یا مفسر هستند؟»
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نیز در یک سخنرانی در ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ درخواست وزیر ارشاد را "نشانه اختلال" در این وزارتخانه دانست.
او اضافه کرد: "اینکه در وضعیتی که ما این‌همه مسائل مهم فرهنگی در کشور داریم، حالا فرض کنیم فلان آهنگ قبل افطار پخش بشود یا نشود، این می‌شود مسئله اصلی، نامه‌نگاری می‌کنند؛ این پیداست این دستگاه اختلال پیدا کرده؛ مسئله‌ی اصلی را از فرعی تشخیص نمی‌دهند."
به نظر می‌رسید که این سخنان آقای خامنه‌ای عملا باعث شد که پس از آن درخواست پخش ربنا دیگر به صورت گسترده و جدی مطرح نشود.
واکنش شجریان چه بود؟
محمدرضا شجریان به دلیل شهرت و جایگاه خود یکی از نمادهای اعتراضات سال ۱۳۸۸ شد و این موضوع با ربنا نیز گره خورده بود. پس از ممنوع شدن ربنا برخی از مقامات دولت حسن روحانی و چهره‌های اصلاح طلبان سعی می‌کردند که به بهانه‌ای نام شجریان را مطرح کنند.
اصلاح‌طلبان و هواداران مذهبی جنبش سبز به دلیل مذهبی بودن نماد ربنا راحت‌تر می‌توانستند مطالبه پخش آن را مطرح کنند و از سوی دیگر این درخواست توجه گروه‌های بیشتری از مردم را به خود جلب می‌کرد.
آقای شجریان اما گفته بود که "این سیاست است که به حق و حقوق هنرمندان ورود کرده است وگرنه هنرمندان کاری به سیاست ندارند."
او تاکید کرده بود: "در ایران همه چیز را سیاسی کرده‌اند. حتی اگر در دکان نانوایی به وضعیت آرد هم اعتراضی بشود می‌گویند کار سیاسی انجام شده است. حتی «ربنا» را یک دعای سیاسی کردند."
حاشیه‌های مربوط به محمدرضا شجریان پس از مرگ او نیز ادامه یافته و سال ۹۹ پدر مصطفی احمدی روشن و عده‌ای از همراهان او با حضور در خیابان فلامک شمالی که به نام محمدرضا شجریان نامگذاری شده بود، تابلو را پایین کشیده و تابلوی محسن فخری‌زاده را نصب کردند.
- مخالفت خانواده فخری‌زاده با تغییر نام خیابان شجریان: او به موسیقی اصیل ایرانی علاقه‌مند بود
پدر مصطفی احمدی روشن، معاون بازرگانی تاسیسات غنی‌سازی نطنز که در سال ۱۳۹۰ در یک حمله کشته شد محمدرضا شجریان را "معلوم‌الحال" و "خائن به ملت" خواند.
همچنین در مشهد افرادی تندیس چوبی محمدرضا شجریان در پارک ملت این شهر را که روز تنه درختی تراشیده شده بود از ریشه بریدند.
منبع تصویر، BBC/NEDA SANIJ
مناجات ربنای محمدرضا شجریان، در حدود ۱۵ سال گذشته بارها بحث برانگیز شده است. اختلاف محمدرضا شجریان و صدا و سیما از دوره ریاست علی لاریجانی در صدا و سیما در سال ۱۳۷۴ شروع شد. اما در سال ۱۳۸۸ این مناجات جنبه سیاسی گرفت و در نهایت پخش آن ممنوع شد. با این حال این قطعه در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.
سابقه قطعه ربنا چیست؟
دعای ربنا که محمد رضا شجریان خوانده بود، برآمده از آموزش‌های قرآنی او نزد پدرش بود. آقای شجریان، ربنا را برای نخستین بار در تیرماه سال ۱۳۵۸ در یک استودیوی رادیو ایران ضبط کرد که بعدها در آلبوم "به یاد پدر" هم اجرا و ضبط شد.
آقای شجریان در سال ۱۳۹۰ در گفتگویی با روزنامه شرق گفته بود که مناجات ربنا را با اضافه کردن بخشی به یک مناجات دیگر اثر جواد ذبیحی، ساخته است.
او درباره چگونگی اجرای این اثر در مستند "پژواک" بی‌بی‌سی فارسی گفته بود: " اوائل انقلاب از من دعوت شد که به کسانی که در رادیو تلویزیون بودند کمک کنم. از من تقاضا کردند برنامه‌ای را برای ماه رمضان آماده کنم. به استودیو رفتم و این قطعه را خواندم اما قطعه‌هایی که تولید شد مورد رضایتم نبود."
محمدرضا شجريان: ربنا وقف مردم است
آقای شجریان گفته که چند روز پیش از ماه رمضان که آیت‌الله خمینی فتوایی مبنی بر "مخدر بودن" موسیقی داد تصمیم به قطع همکاری گرفته و در ماه رمضان این دعا "بدون اجازه‌اش" پخش شده است.
دعای ربنا، "تلاوت آوازی" بخش‌هایی از قرآن است که از دستگاه " رست" یا "راست" شروع شده و به دستگاه "عجم" (شبیه ماهور) تغییر پیدا می‌کند. آیاتی از سوره‌های "آل عمران"، "مومنون"، "کهف" و "بقره" در این دعا وجود دارد.
البته محمدرضا شجریان گفته با اینکه ربنا در لحظه خوانده شده و از آن راضی نبوده اما به دلیل جا افتادن آن بین مردم دیگر این اثر را بازخوانی نکرده است. به گفته آقای شجریان، اوایل انتشار اثر بسیاری نمی‌دانستند که او خواننده این اثر است، و او چند سال بعد به صورت خصوصی به برخی این موضوع را گفته است.
اختلاف شجریان با صدا و سیما از کجا شروع شد؟
محمدرضا شجریان سال ۱۳۷۴ در نامه ای به علی لاریجانی، رییس صدا و سیما، در اعتراض به پخش موسیقی‌های "خالتوری" خواستار آن شده بود که آثارش از تلویزیون و رادیو پخش نشود اما پخش کردن ربنا را مستثنی کرده بود.
او نوشته بود: "گاه مبتذل‌ترین قطعات موسیقی را که ما نام موسیقی خالتوری (موسیقی مطربی) بر آن می‌گذاریم، به عنوان آرم برنامه پخش می‌کنند… مایل نیستم صدای من از صدا و سیمایی پخش شود که بی‌اعتنا به حقوق هنرمندان است. "
آقای شجریان در این عین حال اعلام کرده بود: "چون در ماه رمضان هستیم، تنها به احترام این ماه مبارک و ادای دین به نیک سرشتی مردمی که در دامان آنها پرورش پیدا کرده‌ام، پخش ربنا را اجازه می‌دهم."
آقای شجریان خرداد ۹۵ در مصاحبه با روزنامه ایران گفت: "ربنا متعلق به من هم نیست؛ متعلق به مردم است؛ جزو زندگی و عواطف مردم است و هیچکس حق ندارد آن را از مردم بگیرد."
منبع تصویر، Irna
پخش نشدن ربنا با مواضع محمدرضا شجریان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸و به خصوص عنوان "صدای خس و خاشاک" که برای خود برگزید مطرح شد
چرا ربنا ممنوع و خبرساز شد؟
ربنا از جمله معدود دعاها و محصولات مذهبی بوده که شهرت خاصی پیدا کرده است. بخشی از آن مربوط به آهنگ و صدای آقای شجریان و بخشی هم مربوط به شهرت و جایگاه او در موسیقی سنتی ایران بوده است. اما در سال‌های اخیر اتفاقاتی رخ داد که این اثر را به نوعی نماد سیاسی بدل کرد.
پخش نشدن ربنا با مواضع محمدرضا شجریان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و به خصوص عنوان "صدای خس و خاشاک" که برای خود برگزید مطرح شد.
در آن زمان، آقای شجریان در یک مصاحبه تلفنی با تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی گفت: "در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی نژاد، خس و خاشاک به حرکت در آمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود."
اشاره آقای شجریان به اظهارات محمود احمدی‌نژاد بود که پس از اعلام پیروزی‌اش در انتخابات بحث‌برانگیز سال ۱۳۸۸، در نطق پیروزی خود در میدان ولیعصر تهران معترضان به نتیجه انتخابات را مشتی "خس و خاشاک" خوانده بود.
محمدرضا شجریان همچنین ترانه "زبان آتش" (تفنگت را زمین بگذار) را منتشر کرد که هواداران "جنبش سبز" کلیپ‌هایی را از روی آن ساختند.
از آقای شجریان همچنین ویدیویی منتشر شده که در جریان یکی از اعتراضات دست خود را از خودرو بیرون آورده و شعار "مرگ بر دیکتاتور" سر می‌دهد.
در آن زمان این مواضع آقای شجریان واکنش گسترده‌ای داشت و محمدرضا رحیمی، معاون اول رئیس‌جمهوری وقت، صدای محمدرضا شجریان را "حلقوم بیگانه" نامید و خواستار بازخوانی آوای ربنا از سوی افراد دیگر شد.
پس از این اظهارنظرها موضوع پخش نشدن احتمالی ربنا مطرح شد اما عزت‌الله ضرغامی، رییس وقت صدا و سیما، گفت که "هیچ محدودیتی برای خواننده خاصی نیست."
با این حال محمد صوفی، معاون صدای رادیو و تلویزیون ایران، گفت که "از این پس حتی در ماه رمضان هم، صدای محمدرضا شجریان از شبکه های رادیویی پخش نخواهد شد."
همچنین پرویز فارسیجانی، دبیر شورای معارف سیما اعلام کرد که نوای ربنا به صورت محدود پخش خواهد شد.
خبرگزاری ایسنا روز ۳۱ مرداد ۱۳۸۸ خبر داد که "در نخستین روز از ماه رمضان هیچکدام از شبکه‌های رادیویی دعای ربنا را پخش نکردند."
با این حال شبکه‌های اول و قرآن تلویزیون، این دعا را پخش کردند و علی درستکار، مجری برنامه "این‌شب‌ها"(برنامه ویژه افطار) گفت: "هر چند با خواندن قرآن و مناجات با خدا، این ماه مبارک را حس می‌کنیم، اما اسانس و نمک ماه رمضان در ایران، نوای ربنای استاد محمدرضا شجریان است."
در سال ۱۳۸۹ اما صدا و سیما این دعا را به صورت کامل حذف کرد و حتی پخش آگهی‌های بازرگانی ماه رمضان که حاوی ربنای شجریان بود را هم ممنوع اعلام کرد.
پس از گذشت چند روز از ماه رمضان و پس از پخش نشدن صدای آقای شجریان تعدادی از هنرمندان از جمله علیرضا افتخاری و حسین زمان به این اقدام اعتراض کردند.
در مقابل گروه‌هایی از اصولگرایان از این اقدام حمایت کردند و از جمله حمیدرضا ترقی، از اعضای ارشد هیئت موتلفه گفت: "پخش صدای شجریان از رسانه ملی، خواست دشمنان انقلاب است."
درخواست‌ها برای پخش دوباره ربنا
پخش نشدن ربنا در سال‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد و با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ امیدواری‌هایی برای فعالیت دوباره شجریان مطرح شد با این حال حسین نوش آبادی، سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سال ۹۳ اقدامات محمدرضا شجریان در دهه دوم انقلاب را "فاصله گرفتن" از نظام جمهوری اسلامی خواند.
سال ۹۵ خانه موسیقی با ارسال نامه‌ای به رییس صداوسیما از این رسانه خواست تا در ماه رمضان، مناجات و دعای ربنا را پخش کند.
پس از آن فضل‌الله شریعت‌پناهی، مدیر شبکه یک سیما، گفت: "در جلسه مدیران سیما با ریاست آقای علی‌اصغر پورمحمدی صحبت‌هایی انجام گرفت مبنی بر این که ماه رمضان امسال ربنای استاد شجریان از تلویزیون پخش شود."
با این حال پس از این تصمیم مرتضی میرباقری به جای علی اصغر پورمحمدی معاون سیما شده بود و آقای شریعت پناهی گفت که "باید منتظر ماند و دید که نظر معاون جدید سیما چیست."
مرتضی میرباقری، معاون سیما، در آخرین اظهار نظر رسمی خود در این زمینه در اسفندماه ۱۳۹۵ گفت که آقای شجریان "بعد از انتخابات ۸۸ برای خودش یک منعی قرار داد که ما نمی‌توانیم صدایش را پخش کنیم. اگر وی از مواضع خود بعد از انتخابات ۸۸ عدول کرده و بازگشته باشد و آن را اعلام کند ما صدای او را پخش می‌کنیم." البته محمدرضا شجریان از سال ۱۳۷۴ خواستار پخش نشدن آثارش بجر ربنا شده بود.
آقای میرباقری سال ۱۳۹۶ هم برای پخش این قطعه شرط گذاشت و گفت که اگر از سوی آقای شجریان "احترام به انقلاب، احترام به آزادی، امنیت و حاکمیت ابراز شود، هیچ منعی برای پخش این دعا وجود ندارد."
در همان سال سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، ربنا را به عنوان یک اثر ملی میراث معنوی ثبت کرد.
در سال ۹۶ حسن روحانی در مناظره نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، گفت: "وقتی از اینکه دعای ماه رمضان و ربنایی که مردم به آن علاقه‌مندند را پخش کنیم، ابا داریم و پخش نمی‌کنیم، چطور می‌توانیم به فکر تعالی علم و فرهنگ باشیم؟"
در واکنش به این سخنان ابوالقاسم طالبی، فیلمساز و از اعضای ستاد ابراهیم رئیسی، روز شنبه، ٢٣ اردیبهشت ۱۳۹۶ گفت که دولت روحانی "آن قدر دستش خالی است که آویزان یک بیمار سرطانی (محمدرضا شجریان) شده است."
این سخنان اعتراض‌هایی را به دنبال داشت و پس از آن رضا صالحی‌امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در نامه‌ای از صداوسیما خواست که این مناجات در طول ماه رمضان از این رسانه پخش شود.
این درخواست واکنش مقامات صدا و سیما و دیگر چهره‌های نزدیک به اصولگرایان و همچنین رهبر جمهوری اسلامی را به دنبال داشت.
در این میان محمدجواد لاریجانی، عضو شورای نظارت بر صداوسیما، در نامه‌ای این قطعه را امری سیاسی و "خلاف موازین شرعی تلاوت" خواند.
در این نامه آمده بود: "از آنجا که موضوع دفاع از ایشان یک مناقشه سیاسی شده است، لذا در تلاوت مذکور توجه به آیت تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و این امر خلاف موازین شرعی تلاوت است. لذا خواهشمند است که سایر قطعات آوازی آن هنرمند را مطرح فرمایید که اتفاقا دارای ساختار موسیقایی مهمتری هم هستند."
حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی ایران، نیز در واکنش به اظهارات آقای لاریجانی گفت: «سوال من این است که آقای دکتر لاریجانی از کدام جایگاه کارشناسی درباره ربنای استاد شجریان صحبت می‌کند؟ ایشان استاد قرائت هستند؟ یا کارشناس قرآن؟ یا مفسر هستند؟»
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نیز در یک سخنرانی در ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ درخواست وزیر ارشاد را "نشانه اختلال" در این وزارتخانه دانست.
او اضافه کرد: "اینکه در وضعیتی که ما این‌همه مسائل مهم فرهنگی در کشور داریم، حالا فرض کنیم فلان آهنگ قبل افطار پخش بشود یا نشود، این می‌شود مسئله اصلی، نامه‌نگاری می‌کنند؛ این پیداست این دستگاه اختلال پیدا کرده؛ مسئله‌ی اصلی را از فرعی تشخیص نمی‌دهند."
به نظر می‌رسید که این سخنان آقای خامنه‌ای عملا باعث شد که پس از آن درخواست پخش ربنا دیگر به صورت گسترده و جدی مطرح نشود.
واکنش شجریان چه بود؟
محمدرضا شجریان به دلیل شهرت و جایگاه خود یکی از نمادهای اعتراضات سال ۱۳۸۸ شد و این موضوع با ربنا نیز گره خورده بود. پس از ممنوع شدن ربنا برخی از مقامات دولت حسن روحانی و چهره‌های اصلاح طلبان سعی می‌کردند که به بهانه‌ای نام شجریان را مطرح کنند.
اصلاح‌طلبان و هواداران مذهبی جنبش سبز به دلیل مذهبی بودن نماد ربنا راحت‌تر می‌توانستند مطالبه پخش آن را مطرح کنند و از سوی دیگر این درخواست توجه گروه‌های بیشتری از مردم را به خود جلب می‌کرد.
آقای شجریان اما گفته بود که "این سیاست است که به حق و حقوق هنرمندان ورود کرده است وگرنه هنرمندان کاری به سیاست ندارند."
او تاکید کرده بود: "در ایران همه چیز را سیاسی کرده‌اند. حتی اگر در دکان نانوایی به وضعیت آرد هم اعتراضی بشود می‌گویند کار سیاسی انجام شده است. حتی «ربنا» را یک دعای سیاسی کردند."
حاشیه‌های مربوط به محمدرضا شجریان پس از مرگ او نیز ادامه یافته و سال ۹۹ پدر مصطفی احمدی روشن و عده‌ای از همراهان او با حضور در خیابان فلامک شمالی که به نام محمدرضا شجریان نامگذاری شده بود، تابلو را پایین کشیده و تابلوی محسن فخری‌زاده را نصب کردند.
پدر مصطفی احمدی روشن، معاون بازرگانی تاسیسات غنی‌سازی نطنز که در سال ۱۳۹۰ در یک حمله کشته شد محمدرضا شجریان را "معلوم‌الحال" و "خائن به ملت" خواند.
همچنین در مشهد افرادی تندیس چوبی محمدرضا شجریان در پارک ملت این شهر را که روز تنه درختی تراشیده شده بود از ریشه بریدند.
منبع تصویر، BBC/NEDA SANIJ
مناجات ربنای محمدرضا شجریان، در حدود ۱۵ سال گذشته بارها بحث برانگیز شده است. اختلاف محمدرضا شجریان و صدا و سیما از دوره ریاست علی لاریجانی در صدا و سیما در سال ۱۳۷۴ شروع شد. اما در سال ۱۳۸۸ این مناجات جنبه سیاسی گرفت و در نهایت پخش آن ممنوع شد. با این حال این قطعه در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.
سابقه قطعه ربنا چیست؟
دعای ربنا که محمد رضا شجریان خوانده بود، برآمده از آموزش‌های قرآنی او نزد پدرش بود. آقای شجریان، ربنا را برای نخستین بار در تیرماه سال ۱۳۵۸ در یک استودیوی رادیو ایران ضبط کرد که بعدها در آلبوم "به یاد پدر" هم اجرا و ضبط شد.
آقای شجریان در سال ۱۳۹۰ در گفتگویی با روزنامه شرق گفته بود که مناجات ربنا را با اضافه کردن بخشی به یک مناجات دیگر اثر جواد ذبیحی، ساخته است.
او درباره چگونگی اجرای این اثر در مستند "پژواک" بی‌بی‌سی فارسی گفته بود: " اوائل انقلاب از من دعوت شد که به کسانی که در رادیو تلویزیون بودند کمک کنم. از من تقاضا کردند برنامه‌ای را برای ماه رمضان آماده کنم. به استودیو رفتم و این قطعه را خواندم اما قطعه‌هایی که تولید شد مورد رضایتم نبود."
محمدرضا شجريان: ربنا وقف مردم است
آقای شجریان گفته که چند روز پیش از ماه رمضان که آیت‌الله خمینی فتوایی مبنی بر "مخدر بودن" موسیقی داد تصمیم به قطع همکاری گرفته و در ماه رمضان این دعا "بدون اجازه‌اش" پخش شده است.
دعای ربنا، "تلاوت آوازی" بخش‌هایی از قرآن است که از دستگاه " رست" یا "راست" شروع شده و به دستگاه "عجم" (شبیه ماهور) تغییر پیدا می‌کند. آیاتی از سوره‌های "آل عمران"، "مومنون"، "کهف" و "بقره" در این دعا وجود دارد.
البته محمدرضا شجریان گفته با اینکه ربنا در لحظه خوانده شده و از آن راضی نبوده اما به دلیل جا افتادن آن بین مردم دیگر این اثر را بازخوانی نکرده است. به گفته آقای شجریان، اوایل انتشار اثر بسیاری نمی‌دانستند که او خواننده این اثر است، و او چند سال بعد به صورت خصوصی به برخی این موضوع را گفته است.
اختلاف شجریان با صدا و سیما از کجا شروع شد؟
محمدرضا شجریان سال ۱۳۷۴ در نامه ای به علی لاریجانی، رییس صدا و سیما، در اعتراض به پخش موسیقی‌های "خالتوری" خواستار آن شده بود که آثارش از تلویزیون و رادیو پخش نشود اما پخش کردن ربنا را مستثنی کرده بود.
او نوشته بود: "گاه مبتذل‌ترین قطعات موسیقی را که ما نام موسیقی خالتوری (موسیقی مطربی) بر آن می‌گذاریم، به عنوان آرم برنامه پخش می‌کنند… مایل نیستم صدای من از صدا و سیمایی پخش شود که بی‌اعتنا به حقوق هنرمندان است. "
آقای شجریان در این عین حال اعلام کرده بود: "چون در ماه رمضان هستیم، تنها به احترام این ماه مبارک و ادای دین به نیک سرشتی مردمی که در دامان آنها پرورش پیدا کرده‌ام، پخش ربنا را اجازه می‌دهم."
آقای شجریان خرداد ۹۵ در مصاحبه با روزنامه ایران گفت: "ربنا متعلق به من هم نیست؛ متعلق به مردم است؛ جزو زندگی و عواطف مردم است و هیچکس حق ندارد آن را از مردم بگیرد."
منبع تصویر، Irna
پخش نشدن ربنا با مواضع محمدرضا شجریان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸و به خصوص عنوان "صدای خس و خاشاک" که برای خود برگزید مطرح شد
چرا ربنا ممنوع و خبرساز شد؟
ربنا از جمله معدود دعاها و محصولات مذهبی بوده که شهرت خاصی پیدا کرده است. بخشی از آن مربوط به آهنگ و صدای آقای شجریان و بخشی هم مربوط به شهرت و جایگاه او در موسیقی سنتی ایران بوده است. اما در سال‌های اخیر اتفاقاتی رخ داد که این اثر را به نوعی نماد سیاسی بدل کرد.
پخش نشدن ربنا با مواضع محمدرضا شجریان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و به خصوص عنوان "صدای خس و خاشاک" که برای خود برگزید مطرح شد.
در آن زمان، آقای شجریان در یک مصاحبه تلفنی با تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی گفت: "در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی نژاد، خس و خاشاک به حرکت در آمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود."
اشاره آقای شجریان به اظهارات محمود احمدی‌نژاد بود که پس از اعلام پیروزی‌اش در انتخابات بحث‌برانگیز سال ۱۳۸۸، در نطق پیروزی خود در میدان ولیعصر تهران معترضان به نتیجه انتخابات را مشتی "خس و خاشاک" خوانده بود.
محمدرضا شجریان همچنین ترانه "زبان آتش" (تفنگت را زمین بگذار) را منتشر کرد که هواداران "جنبش سبز" کلیپ‌هایی را از روی آن ساختند.
از آقای شجریان همچنین ویدیویی منتشر شده که در جریان یکی از اعتراضات دست خود را از خودرو بیرون آورده و شعار "مرگ بر دیکتاتور" سر می‌دهد.
در آن زمان این مواضع آقای شجریان واکنش گسترده‌ای داشت و محمدرضا رحیمی، معاون اول رئیس‌جمهوری وقت، صدای محمدرضا شجریان را "حلقوم بیگانه" نامید و خواستار بازخوانی آوای ربنا از سوی افراد دیگر شد.
پس از این اظهارنظرها موضوع پخش نشدن احتمالی ربنا مطرح شد اما عزت‌الله ضرغامی، رییس وقت صدا و سیما، گفت که "هیچ محدودیتی برای خواننده خاصی نیست."
با این حال محمد صوفی، معاون صدای رادیو و تلویزیون ایران، گفت که "از این پس حتی در ماه رمضان هم، صدای محمدرضا شجریان از شبکه های رادیویی پخش نخواهد شد."
همچنین پرویز فارسیجانی، دبیر شورای معارف سیما اعلام کرد که نوای ربنا به صورت محدود پخش خواهد شد.
خبرگزاری ایسنا روز ۳۱ مرداد ۱۳۸۸ خبر داد که "در نخستین روز از ماه رمضان هیچکدام از شبکه‌های رادیویی دعای ربنا را پخش نکردند."
با این حال شبکه‌های اول و قرآن تلویزیون، این دعا را پخش کردند و علی درستکار، مجری برنامه "این‌شب‌ها"(برنامه ویژه افطار) گفت: "هر چند با خواندن قرآن و مناجات با خدا، این ماه مبارک را حس می‌کنیم، اما اسانس و نمک ماه رمضان در ایران، نوای ربنای استاد محمدرضا شجریان است."
در سال ۱۳۸۹ اما صدا و سیما این دعا را به صورت کامل حذف کرد و حتی پخش آگهی‌های بازرگانی ماه رمضان که حاوی ربنای شجریان بود را هم ممنوع اعلام کرد.
پس از گذشت چند روز از ماه رمضان و پس از پخش نشدن صدای آقای شجریان تعدادی از هنرمندان از جمله علیرضا افتخاری و حسین زمان به این اقدام اعتراض کردند.
در مقابل گروه‌هایی از اصولگرایان از این اقدام حمایت کردند و از جمله حمیدرضا ترقی، از اعضای ارشد هیئت موتلفه گفت: "پخش صدای شجریان از رسانه ملی، خواست دشمنان انقلاب است."
درخواست‌ها برای پخش دوباره ربنا
پخش نشدن ربنا در سال‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد و با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ امیدواری‌هایی برای فعالیت دوباره شجریان مطرح شد با این حال حسین نوش آبادی، سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سال ۹۳ اقدامات محمدرضا شجریان در دهه دوم انقلاب را "فاصله گرفتن" از نظام جمهوری اسلامی خواند.
سال ۹۵ خانه موسیقی با ارسال نامه‌ای به رییس صداوسیما از این رسانه خواست تا در ماه رمضان، مناجات و دعای ربنا را پخش کند.
پس از آن فضل‌الله شریعت‌پناهی، مدیر شبکه یک سیما، گفت: "در جلسه مدیران سیما با ریاست آقای علی‌اصغر پورمحمدی صحبت‌هایی انجام گرفت مبنی بر این که ماه رمضان امسال ربنای استاد شجریان از تلویزیون پخش شود."
با این حال پس از این تصمیم مرتضی میرباقری به جای علی اصغر پورمحمدی معاون سیما شده بود و آقای شریعت پناهی گفت که "باید منتظر ماند و دید که نظر معاون جدید سیما چیست."
مرتضی میرباقری، معاون سیما، در آخرین اظهار نظر رسمی خود در این زمینه در اسفندماه ۱۳۹۵ گفت که آقای شجریان "بعد از انتخابات ۸۸ برای خودش یک منعی قرار داد که ما نمی‌توانیم صدایش را پخش کنیم. اگر وی از مواضع خود بعد از انتخابات ۸۸ عدول کرده و بازگشته باشد و آن را اعلام کند ما صدای او را پخش می‌کنیم." البته محمدرضا شجریان از سال ۱۳۷۴ خواستار پخش نشدن آثارش بجر ربنا شده بود.
آقای میرباقری سال ۱۳۹۶ هم برای پخش این قطعه شرط گذاشت و گفت که اگر از سوی آقای شجریان "احترام به انقلاب، احترام به آزادی، امنیت و حاکمیت ابراز شود، هیچ منعی برای پخش این دعا وجود ندارد."
در همان سال سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، ربنا را به عنوان یک اثر ملی میراث معنوی ثبت کرد.
در سال ۹۶ حسن روحانی در مناظره نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، گفت: "وقتی از اینکه دعای ماه رمضان و ربنایی که مردم به آن علاقه‌مندند را پخش کنیم، ابا داریم و پخش نمی‌کنیم، چطور می‌توانیم به فکر تعالی علم و فرهنگ باشیم؟"
در واکنش به این سخنان ابوالقاسم طالبی، فیلمساز و از اعضای ستاد ابراهیم رئیسی، روز شنبه، ٢٣ اردیبهشت ۱۳۹۶ گفت که دولت روحانی "آن قدر دستش خالی است که آویزان یک بیمار سرطانی (محمدرضا شجریان) شده است."
این سخنان اعتراض‌هایی را به دنبال داشت و پس از آن رضا صالحی‌امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در نامه‌ای از صداوسیما خواست که این مناجات در طول ماه رمضان از این رسانه پخش شود.
این درخواست واکنش مقامات صدا و سیما و دیگر چهره‌های نزدیک به اصولگرایان و همچنین رهبر جمهوری اسلامی را به دنبال داشت.
در این میان محمدجواد لاریجانی، عضو شورای نظارت بر صداوسیما، در نامه‌ای این قطعه را امری سیاسی و "خلاف موازین شرعی تلاوت" خواند.
در این نامه آمده بود: "از آنجا که موضوع دفاع از ایشان یک مناقشه سیاسی شده است، لذا در تلاوت مذکور توجه به آیت تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و این امر خلاف موازین شرعی تلاوت است. لذا خواهشمند است که سایر قطعات آوازی آن هنرمند را مطرح فرمایید که اتفاقا دارای ساختار موسیقایی مهمتری هم هستند."
حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی ایران، نیز در واکنش به اظهارات آقای لاریجانی گفت: «سوال من این است که آقای دکتر لاریجانی از کدام جایگاه کارشناسی درباره ربنای استاد شجریان صحبت می‌کند؟ ایشان استاد قرائت هستند؟ یا کارشناس قرآن؟ یا مفسر هستند؟»
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نیز در یک سخنرانی در ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ درخواست وزیر ارشاد را "نشانه اختلال" در این وزارتخانه دانست.
او اضافه کرد: "اینکه در وضعیتی که ما این‌همه مسائل مهم فرهنگی در کشور داریم، حالا فرض کنیم فلان آهنگ قبل افطار پخش بشود یا نشود، این می‌شود مسئله اصلی، نامه‌نگاری می‌کنند؛ این پیداست این دستگاه اختلال پیدا کرده؛ مسئله‌ی اصلی را از فرعی تشخیص نمی‌دهند."
به نظر می‌رسید که این سخنان آقای خامنه‌ای عملا باعث شد که پس از آن درخواست پخش ربنا دیگر به صورت گسترده و جدی مطرح نشود.
واکنش شجریان چه بود؟
محمدرضا شجریان به دلیل شهرت و جایگاه خود یکی از نمادهای اعتراضات سال ۱۳۸۸ شد و این موضوع با ربنا نیز گره خورده بود. پس از ممنوع شدن ربنا برخی از مقامات دولت حسن روحانی و چهره‌های اصلاح طلبان سعی می‌کردند که به بهانه‌ای نام شجریان را مطرح کنند.
اصلاح‌طلبان و هواداران مذهبی جنبش سبز به دلیل مذهبی بودن نماد ربنا راحت‌تر می‌توانستند مطالبه پخش آن را مطرح کنند و از سوی دیگر این درخواست توجه گروه‌های بیشتری از مردم را به خود جلب می‌کرد.
آقای شجریان اما گفته بود که "این سیاست است که به حق و حقوق هنرمندان ورود کرده است وگرنه هنرمندان کاری به سیاست ندارند."
او تاکید کرده بود: "در ایران همه چیز را سیاسی کرده‌اند. حتی اگر در دکان نانوایی به وضعیت آرد هم اعتراضی بشود می‌گویند کار سیاسی انجام شده است. حتی «ربنا» را یک دعای سیاسی کردند."
حاشیه‌های مربوط به محمدرضا شجریان پس از مرگ او نیز ادامه یافته و سال ۹۹ پدر مصطفی احمدی روشن و عده‌ای از همراهان او با حضور در خیابان فلامک شمالی که به نام محمدرضا شجریان نامگذاری شده بود، تابلو را پایین کشیده و تابلوی محسن فخری‌زاده را نصب کردند.
پدر مصطفی احمدی روشن، معاون بازرگانی تاسیسات غنی‌سازی نطنز که در سال ۱۳۹۰ در یک حمله کشته شد محمدرضا شجریان را "معلوم‌الحال" و "خائن به ملت" خواند.
همچنین در مشهد افرادی تندیس چوبی محمدرضا شجریان در پارک ملت این شهر را که روز تنه درختی تراشیده شده بود از ریشه بریدند.
- ۱۷ فروردین ۱۴۰۱ اخبار مرتبط
دیگر اخبار این روز
