تراژدی مرگِ مایه حیات/ الگویی که آب و خاک را نجات می‌دهد

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها - فاطمه حسینی: بروز پدیده همه گیر خشکسالی در سراسر کشور و روند رو به رشد بحران آب در اقصی نقاط ایران موجب نگرانی روزافزون مسئولان در سطح کلان شده است که برنامه ریزی در خصوص مبارزه با این پدیده و حفظ منابع موجود و آب‌های زیرزمینی دغدغه دست اندرکاران امر است.

ماجرای مرگِ مایه حیات

در این میان استان لرستان به رغم دارا بودن ۱۲ درصد آب‌های جای کشور از جمله استان‌هایی بوده که با خشکسالی و بحران آب دست و پنجه نرم کرده و در این میان عدم مدیریت این بحران خود به چالشی مضاعف تبدیل شده است.

در شرایط خشکسالی موضوع کاشت محصولات آب دوست در مناطق مختلف استان نقل سخن مسئولان و متولیان در بخش‌های مختلف است، از جلسات متعدد مسئولان گرفته تا صدر اخبار رسانه‌ها؛ حرف و سخن از دست خالی سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش دبی رودخانه‌ها، کاهش آب پشت سدهای لرستان و کاشت محصولاتی است که بخش آب استان را با چالش جدی مواجه کرده است.

کاشت محصولات آبدوست در حالی رخ می‌دهد که نه تنها روستاهای لرستان که حتی شهرها نیز از چالش کم آبی در امان نمانده ولی آب موجود به راحتی صرف محصولاتی می‌شود که نه استراتژیک هستند و نه کشت آنها در این منطقه ضرورتی دارد.

کاهش بارندگی‌ها، دبی رودخانه‌ها و چشمه‌ها

داریوش حسن نژاد مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان در این رابطه با بیان اینکه علیرغم آنچه که در خبرها در خصوص افزایش بارندگی در سال جاری منتشر شد این تصور در اذهان عمومی ایجاد شد که بحران خشکسالی و تنش‌های آبی رو به کاهش است در حالی که آمار و ارقام بیانگر وضعیت نامطلوب و نگران کننده منابع آبی است، اظهار داشت: متوسط بارش استان از مهر تا سیزدهم خرداد ماه ۱۴۰۲ بر اساس آمار سازمان هواشناسی برابر ۵۱۷ میلی‌متر بوده که نسبت به سال آبی گذشته با ۳۵۳ میلیمتر حدود ۴۷ درصد افزایش و نسبت به متوسط دوره آماری با ۵۸۲ میلیمتر حدود ۱۱ درصد کاهش داشته است.

وی بیان کرد: کاهش بارندگی و شکل بارش در سال آبی جاری نسبت به دوره آماری بلند مدت باعث شده است که منابع آب زیرزمینی و آبدهی رودخانه‌های استان همچنان با کاهش مواجه شود متوسط دبی رودخانه‌های استان در اردیبهشت ماه سال جاری نسبت به سال گذشته حدود ۱۴۸ درصد افزایش و نسبت به متوسط اردیبهشت ماه طول دوره آماری حدود ۶۰ درصد کاهش داشته‌اند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان در خصوص وضعیت چشمه‌های استان، اضافه کرد: دبی چشمه‌های انتخابی استان در اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ نسبت به سال گذشته حدود ۵۲ درصد افزایش و نسبت به بلند مدت حدود ۴۰ درصد کاهش داشته است.

۵۵ میلیون متر مکعب از سطح آب‌های زیر زمینی کم شد

حسن نژاد، افزود: متوسط سطح آب زیرزمینی محدوده‌های بیلان استان در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۲ نسبت به اردیبهشت سال گذشته حدود ۶۰ سانتیمتر افت داشته که معادل حجمی ۵۵.۴ میلیون متر مکعب است که نسبت به سال گذشته ۶۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

وی با اشاره به بیشترین تغییرات افت در حوضه آبریز کرخه دشت کوهدشت است، گفت: این دشت با حدود یک متر افت و کسری مخزن حدود ۵.۳ میلیون متر مکعب در سال ۱۴۰۲ نسبت به اردیبهشت ماه سال گذشته است از این حجم افت حدود ۳۹ میلیون مترمکعب مربوط به حوضه کارون بزرگ است که دشت اشترینان با حدود ۱.۲ متر افت و کسری مخزن حدود ۳.۵ میلیون متر مکعب در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۲ نسبت به اردیبهشت ماه سال گذشته کمترین تغییر در حوضه آبریز کارون بزرگ است.

مدیرعامل آب منطقه‌ای لرستان، ضمن ابراز نگرانی از وضعیت بحرانی منابع آب‌های زیرزمینی استان، افزود: بر اساس آمار بلندمدت منتهی به سال آبی ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۰ سطح آب‌های زیرزمینی استان در بلند مدت به طور متوسط حدود ۶.۸ متر افت و کسری مخزن حدود ۵۲۳ میلیون متر مکعب معادل افت سالانه حدود ۰.۳ متر یعنی ۳۰ سانتی متر و کسری مخزن و حدود ۲۰ میلیون متر مکعب است که نشان دهنده روند کاهشی منابع آب زیرزمینی در استان است.

حسن نژاد گفت: بیشترین افت سطح آب زیرزمینی در بلند مدت مربوط به محدوده‌های مطالعاتی کوهدشت، ازنا و الیگودرز به ترتیب حدود ۲۲ و ۸ متر که معادل حجم آب حدود ۱۲۲ و ۱۶۳ میلیون متر مکعب است و دشت نورآباد با حدود ۲.۶ متر افت و کسری مخزن حدود ۲۵ میلیون متر مکعب کمترین افت سطح آب زیرزمینی را در بلند مدت داشته است.

نباید اجازه دهیم منابع آبی زیرزمینی از بین برود

وی در ادامه بر لزوم جلوگیری از برداشت‌های بی رویه آب در استان تاکید کرد و افزود: نباید اجازه دهیم که منابع آبی زیرزمینی استان از بین برود و باید اقدامات مؤثری را برای تغذیه آب‌ها زیرزمینی و آب‌خوان های استان انجام دهیم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان با اشاره به آغاز فصل گرما و افزایش استفاده از آب در حوزه کشاورزی، بیان داشت: طی دو سال گذشته با جدیت شورای حفاظت از منابع آب استان، شاهد اقدامات خوبی در این حوزه بودیم.

حسن نژاد با اشاره به تغییر الگوی کشت از بهاره به پاییزه در استان، عنوان کرد: این امر در حاشیه رودخانه‌های «سیمره» و «کشکان» و همچنین جنوب شهر خرم‌آباد به طور عمده صورت گرفت.

وی با تاکید بر اینکه این اقدام منجر به صرفه جویی در منابع آب استان شد، بیان داشت: همچنین در مناطقی مانند بیرانشهر که سال‌ها شاهد کشت محصول برنج بودیم، تغییر الگوی کشت را داشتیم و کشت گندم به جای برنج در دستور کار قرار گرفت.

لزوم نصب کنتورهای هوشمند آب

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان با اشاره به ضرورت نصب کنتور هوشمند برای چاه‌های آب در راستای کشت بهاره، تصریح کرد: امسال وزارت نیرو مدیریت آب و برق را با هم انجام می‌دهد و با راه اندازی یک سامانه با همکاری شرکت برق، مدیریت آب و برق را در استان خواهیم داشت.

حسن نژاد با تاکید بر اینکه قبل از هر گونه کشت فصل بهاره، کشاورزان باید اقدام به نصب کنتور هوشمند برای چاه‌های آب خود کنند، گفت: در غیر این صورت آب بها و برق مصرفی آنها جریمه در نظر گرفته خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه همچنین اگر کشاورزان الگوی کشت را رعایت کنند، تخفیف‌های ویژه آب بها برای آنها در نظر گرفته خواهد شد، بیان داشت: اگر این کنتورها هوشمند برای چاه‌های آب کشاورزی نصب نشود، جرایم سختی برای کشاورزان در نظر گرفته می‌شود.

بر اساس الگوی کشت باید منابع آبی را مدیریت کنیم

سید عماد شاهرخی رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر با تاکید بر اینکه یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های اقتدار ملی برای همه کشورها، اقتدار غذایی است، اظهار داشت: در این راستا بخشی کشاورزی با داشتن زیر بخشی های چهار گانه زراعت، دامپروری، شیلات و جنگل داری از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور به شمار می‌آید.

وی در ادامه با بیان اینکه بنا شده که میزان تولید محصولات کشاورزی از ۱۲۹ میلیون تن ابتدای دولت تا ۱۴۰۴، به ۱۶۵ میلیون تن افزایش پیدا کند، بیان داشت: باید سهم بخش کشاورزی از توابع ناخالص از ۱۱ ممیز ۹ دهم به ۱۷ و هفت دهم برسد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان با بیان اینکه برای تحقق این امر باید برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم تا هم بتوانیم کشت، تولید و اشتغال را داشته باشیم و هم بر اساس الگوی کشت، منابع آبی را هم مدیریت کنیم، گفت: با توجه به جلساتی که در شورای حفاظت از منابع آب داشتیم، تصمیمات خوبی بر اساس تجربیات سنوات قبل در استان اخذ شد.

کشت‌ها باید بر اساس حق آبه و الگوی کشت باشد

شاهرخی، بیان داشت: در این راستا کشت‌های پاییزه برای ما از اهمیت زیادی برخوردار است و اعلام کرده ایم که در میزان آب پشت سدها، آب مورد نیاز این کشت‌ها باید لحاظ شود.

وی، ادامه داد: همچنین در شورای حفاظت از منابع آب استان بنا شد که برای کشت‌های بهاره در اراضی پایاب سدها، اراضی تحت پوشش ایستگاه‌های پمپاژ و همچنین آب‌های سطحی محدودیت زیادی لحاظ نشود و بر اساس حق آبه

ای که کشاورزان دارند و همچنین الگوی کشت، کشت‌های خود را انجام دهند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان با اشاره به موضوع استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی در استان، بیان داشت: در این راستا میزان تخصیص هر چاه آب و همچنین اراضی کشاورزی به جهاد کشاورزی اعلام شود تا ما بر اساس آن الگوی کشت مناسب را ارائه دهیم.

شاهرخی با تاکید بر اینکه قانون هم بر ما تکلیف کرده که ما الگوی کشت را به امور آب ارائه دهیم و امور آب باید تخصیص آب را مدیریت کند، ادامه داد: مدیریت منابع آب با امور آب است و ما فقط الگوی کشت و میزان آب مورد نیاز را به این شرکت اعلام می‌کنیم.

سطح آب‌های زیر زمینی هر روز کمتر می‌شود

وی با بیان اینکه خواهش ما از کشاورزان عزیز این است که از سرمایه آب به نحو درستی استفاده کنند، گفت: در حال حاضر سطح آب‌های زیرزمینی استان به شدت در حال کاهش است، هر ساله این میزان بیشتر می‌شود و حتی در بعضی مناطق به بیش از یک متر در سال می‌رسد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان با اشاره کشت محصولاتی مانند برنج که آبدوست هست و میزان مصرف آب بسیار زیادی هم دارد، گفت: این محصول در هر هکتار بیش از ۲۰ هزار متر مکعب آب مصرف می‌کند به هیچ وجه مورد تأیید ما نیست.

شاهرخی، گفت: در این راستا تمام تلاش ما این است که با همکاری امور آب بتوانیم الگویی را ارائه دهیم که هم کشاورز بتواند اقتصاد خود را مدیریت کند و هم منابع آب زیرزمینی را حفظ و مدیریت کنیم.

بنا بر این گزارش، در چنین شرایطی ارائه روش‌های بهینه سازی الگوی مصرف آب در حوزه کشاورزی، صنعت و خانگی، اصلاح الگوی کشت، حذف و یا کاهش محصولات پر آب بر، اجرای سیستم‌های نوین آبیاری، انسداد چاه‌های غیر مجاز، ساخت سدها و… در کوتاه مدت و بلند مدت باید مورد توجه جدی قرار بگیرد چرا که با ادامه روند فعلی، به طور حتم استان لرستان با چالش جدی بی آبی مواجه خواهد شد.