سال کبیسه چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

به گزارش «تابناک»، ما سال کبیسه را به کار می بریم تا بتوانیم تقویم خود را با فصل های سال هماهنگ سازیم. روز کبیسه در تقویم شمسی یا میلادی، می تواند تاریخ را هماهنگ با تغییر فصل های زمین وفق دهد.

در ادامه مطلب به شرح کامل سال کبیسه در تقویم خورشیدی و میلادی می پردازیم، همچنین جدول فهرست سال های کبیسه را در اختیار قرار داده ایم.

سال کبیسه چیست؟

تقویم هجری شمسی بر اساس مدت سال شمسی حقیقی است که تعداد شبانه‌روزهای آن عدد صحیحی نیست، اما در زندگی روزمره از سال شمسی عُرفی که تعداد شبانه‌روزهای کاملی دارد، استفاده می‌کنیم. برای حل این تناقض، تقویم‌نویسان از مقدار غیرصحیح شبانه‌روز سال شمسی حقیقی (حدود ۶ ساعت) صرف‌نظر می‌کنند و سال ۳۶۵ شبانه‌روزی را «سال عادی» در نظر می‌گیرند؛ اما هر ۴ یا ۵ سال یک‌ بار، جمع مقادیر غیرصحیح سال‌های شمسی حقیقی از ۱ روز بیشتر می‌شود؛ در چنین شرایطی، یک روز به آخر سال مورد نظر اضافه می‌کنند و آن سال ۳۶۶ شبانه‌روزی را «سال کبیسه» (به انگلیسی leap year) می‌نامند.

لیست سال های کبیسه

برای اینکه متوجه بشویم آخرین سال کبیسه کی بوده است یا کدام سالها کبیسه بودند به جدول سال های کبیسه شمسی و میلادی زیر توجه کنید:

سال کبیسه شمسی سال میلادی ۱۴۱۵ ۲۰۳۶ ۱۴۱۱ ۲۰۳۲ ۱۴۰۷
۲۰۲۸ ۱۴۰۳ ۲۰۲۴ ۱۳۹۹ ۲۰۲۰ ۱۳۹۵ ۲۰۱۶ ۱۳۹۱ ۲۰۱۲ ۱۳۸۷ ۲۰۰۸ ۱۳۸۳ ۲۰۰۴ ۱۳۷۹ ۲۰۰۰ ۱۳۷۵ ۱۹۹۶ ۱۳۷۰ ۱۹۹۱ ۱۳۶۶ ۱۹۸۷ ۱۳۶۲ ۱۹۸۳ ۱۳۵۸ ۱۹۷۹ ۱۳۵۴ ۱۹۱۷ ۱۳۵۰ ۱۹۷۱ ۱۳۴۶ ۱۹۶۷ ۱۳۴۲ ۱۹۶۳ ۱۳۳۷ ۱۹۵۸ ۱۳۳۳ ۱۹۵۴ ۱۳۲۹ ۱۹۵۰ ۱۳۲۵ ۱۹۴۶ ۱۳۲۱ ۱۹۴۲ ۱۳۱۷ ۱۹۳۸ ۱۳۱۳ ۱۹۳۴ ۱۳۰۹ ۱۹۲۵ ۱۳۰۰ ۱۹۲۱

ماه اسفند سال کبیسه در تقویم شمسی به جای ۲۹ روز ۳۰ روز می باشد. در تقویم میلادی نیز، ماه فوریه به جای ۲۸ روز، ۲۹ روز دارد و این اتفاق هر چهار سال یک بار رخ می دهد.

فرمول محاسبه سال کبیسه شمسی

در گاه‌شماری جلالی که پایه اساسی تقویم هجری شمسی محسوب می‌شود، از دوره‌ای ۱۲۸ ساله برای برقراری کبیسه‌های صحیح استفاده می‌شود؛ زیرا حاصل‌ضرب ۱۲۸ در ۰.۷ روز مقداری بسیار نزدیک به ۱ شبانه‌روز کامل است:

 0.۹۹۹۶۸ =0.۷ × ۱۲۸

اگر سال‌های گاهشماری را ۳۶۵ شبانه‌روز درنظر بگیریم و هر ۴ سال یک‌بار کبیسه بگیریم، در هر دوره ۱۲۸ ساله باید یک روز از طول یکی از سال‌های کبیسه را حذف کرد تا طول سال متوسط سال‌های گاهشماری با طول متوسط سال‌های حقیقی خورشیدی برابر شود. منجمان ایرانی برای حذف این یک روز اضافی، شیوه بسیار هوشمندانه‌ای را مطرح کرده‌اند که به شرح زیر است:

در هر ۴ سال، یک سال کبیسه است و پس از شش یا هفت بار کبیسه ۴ ساله، یک‌ بار کبیسه پنج ساله اتفاق بیفتد.

بنابراین حذف یک روز اضافی به تدریج در طول دوره ۱۲۸ ساله انجام خواهد شد.

"به گزارش «تابناک»، ما سال کبیسه را به کار می بریم تا بتوانیم تقویم خود را با فصل های سال هماهنگ سازیم"در واقع هر دوره ۱۲۸ ساله شامل یک دوره ۲۹ ساله و سه دوره ۳۳ ساله خواهد بود. تقویم هجری شمسی تنها تقویمی است که علاوه بر کبیسه‌های چهارساله، دارای کبیسه‌های پنج ساله نیز هست.

• سیستم کبیسه‌ گیری تقویم جلالی

سیستم کبیسه‌گیری تقویم جلالی برپایه مقادیر متوسط برای سال هجری شمسی است و این درحالی است که عوامل بسیاری در حرکت سالانه زمین نقش دارند که طول سال را حدود ۳۰ دقیقه تغییر می‌دهد. از سوی دیگر، بررسی ۱۵۳۱ سال هجری شمسی ( ۳۲- تا ۱۴۹۸) مشخص کرده که علاوه بر دوره‌های ۲۹ و ۳۳ ساله، دوره ۳۷ ساله (شامل ۸ کبیسه ۴ساله و یک کبیسه ۵ساله) نیز رخ می‌دهد و ترتیب و توالی آن‌ها نیز از قاعده منظمی پیروی نمی‌کند. امروز که با وجود رایانه‌ها و ابررایانه‌ها می‌توان محاسبات سنگین نجومی را در زمانی اندک انجام داد، روش بهتری برای کبیسه‌گیری پیشنهاد شده است. این روش که قاعده نوروز تحویلی نام دارد، به این شرح است که لحظه تحویل سال و ظهر حقیقی را برای نصف‌النهار رسمی ایران (۵۲.۵ درجه در شرق نصف‌النهار گرینویچ) محاسبه و با یکدیگر مقایسه می‌کنیم.

از آن‌جا که می‌خواهیم ساعت صفر بامداد روز اول فروردین کمتر از ۱۲ ساعت با تحویل سال فاصله داشته باشد، تنها دو حالت می‌تواند اتفاق بیفتد: حالت اول: لحظه تحویل سال قبل از لحظه ظهر حقیقی نصف‌النهار مرکزی ایران اتفاق می‌افتد. در این‌صورت همان تاریخ لحظه تحویل سال به عنوان نوروز در نظر گرفته می‌شود و لحظه تحویل سال همیشه ۱ فروردین سال مورد نظر اتفاق می‌افتد.

حالت دوم: لحظه تحویل سال درست در لحظه ظهر حقیقی یا بعد از لحظه ظهر حقیقی نصف‌النهار مرکزی ایران اتفاق می‌افتد. در این‌صورت فردای تاریخ لحظه تحویل سال به عنوان نوروز لحاظ می‌شود و لحظه تحویل سال در ۲۹ یا 30 اسفند اتفاق می‌افتد.

کبیسه میلادی

هر سالِ کره زمین؛ یعنی مدت زمانی که لازم است زمین یک بار به دور خورشید بچرخد، ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۷ ثانیه است. اما در تقویم ها یک سال با ۳۶۵ روز ثبت شده و ساعات و دقایق اضافی در نظر گرفته نشده است.

"در تقویم میلادی نیز، ماه فوریه به جای ۲۸ روز، ۲۹ روز دارد و این اتفاق هر چهار سال یک بار رخ می دهد"برای حل این مشکل، در تقویم ها در هر چهار سال یک روز به ماه فوریه اضافه می شود تا زمان واقعی و روزهای تقویم هماهنگ شوند و از جابه جا شدن ماه ها و فصل ها در طول زمان جلوگیری شود. اما در تقویم میلادی، چرا این روز به ماه فوریه اضافه می شود؟

قرن‌ها پیش، طول سال شمسی حقیقی را دقیقا ۳۶۵ شبانه‌روز و ۶ ساعت (۳۶۵.۲۵ شبانه‌روز) حساب کرده بودند. ژولیوس سزار، امپراتور روم، نخستین کسی است که سیستم کبیسه‌گیری در هر ۴ سال را تدوین کرد تا گاه‌شماری با رویدادهای طبیعی منطبق بماند. اما از آن‌جا که مقدار متوسط سال شمسی حقیقی ۳۶۵.۲۴۲۱۹ شبانه روز است، اختلاف اندک۰.۷ شبانه‌روز بین سال گاهشماری و سال خورشیدی پدیدار می‌شود که این خطا در بازه‌‌های طولانی قابل توجه خواهد بود.

زمانی که جولیوس سزار تقویم خود را معرفی کرد، در آن ماه فوریه ۳۰ روز داشت، ماه جولای که به افتخار وی نامگذاری شده بود، دارای ۳۱ روز بود و ماه آگوست که به افتخار سزار آگوستوس نامگذاری شده بود، تنها ۲۹ روز داشت. پس از به سلطنت رسیدن سزار آگوستوس، وی دو روز به ماه آگوست اضافه کرد تا روزهای آن با ماه جولای برابر شود.

برای جبران این دو روز، ماه فوریه ۲۸ روزه شد. با توجه به این که ماه فوریه کمترین روزها را دارد، در سال های کبیسه، یک روز به این ماه اضافه می شود. اما افزودن یک روز به تقویم، کار دقیقی نیست و در واقع با این کار، مدت زمان سپری شده در هر چهار سال چند ساعت بیش از مجموع زمان موردنیاز برای ۴ بار چرخش زمین به دور خورشید است و این چند ساعت با گذشت قرن ها مشکل ساز می شود. به همین علت در تقویم میلادی هر چهار سال، یک سال کبیسه وجود دارد؛ به غیر از سال هایی که عدد آن ها هم بر ۱۰۰ و هم بر ۴۰۰ قابل تقسیم است. برای مثال سال ۲۰۰۰ کبیسه نبود، اما سال 1700‏، ۱۸۰۰ و ۱۹۰۰ میلادی کبیسه بودند.

"تقویم هجری شمسی تنها تقویمی است که علاوه بر کبیسه‌های چهارساله، دارای کبیسه‌های پنج ساله نیز هست"در تقویم ایرانی برای حل این مشکل در هر ۳۳ سال، ۸ سال کبیسه در نظر گرفته شده است.

خطای تقویم میلادی

چنین خطایی برای تقویم میلادی روی داد. در زمان سزار، نوروز مقارن با ۲۱ مارس اتفاق می‌افتاد؛ اما به دلیل سیستم اشتباه کبیسه‌گیری، تقویم گاه‌شماری آرام آرام از تقویم حقیقی عقب افتاد؛ طوری‌که در سال ۱۵۸۲ میلادی مقارن با دوره پاپ گریگوری سیزدهم، نوروز در ۱۰ مارس اتفاق می‌افتاد. برای تصحیح این خطا، پاپ دستور داد سال 1582 میلادی ۱۰ روز زودتر تمام شود (یعنی در تقویم آن سال، دسامبر به جای 31 روز، ۲۱ روز بیشتر نداشت و به جای ۲۲ دسامبر، ۱ ژانویه اعلام شد) و ضمن تصحیح سیستم جدید ماه‌های میلادی، روش جدیدی برای کبیسه‌گیری اعلام شود.

این سیستم جدید بدین ترتیب بود که اگر شماره سال میلادی بر ۴ بخش‌پذیر باشد، آن سال کبیسه است و فوریه آن ۲۹ روزه خواهد بود؛ اما اگر دو رقم سمت راست صفر باشد، آن سال به شرطی کبیسه است که شماره سال بر ۴۰۰ بخش‌پذیر باشد. بدین ترتیب، سال ۱۹۰۰ کبیسه نیست، ولی سال ۲۰۰۰ کبیسه خواهد بود. با این سیستم جدید، در هر دوره ۴۰۰ ساله به جای ۲۵ سال کبیسه، ۲۲ سال کبیسه حساب خواهد شد.

اما حتی با این قاعده ساده و هوشمندانه، باز هم تقویم میلادی تا ۱ روز نسبت به رویدادهای طبیعی اختلاف خواهد داشت؛ به عبارت دیگر، هرچند نوروز معمولا در ۲۱ مارس اتفاق می‌افتد، اما بعضی سال‌ها نوروز در ۲۰ مارس و بعضی سال‌های دیگر در ۲۲ مارس اتفاق می‌افتد.

باورهای سال کبیسه میلادی

• بازی های المپیک تابستانی همواره در سال های کبیسه برگزار می شوند.
• انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال های کبیسه برگزار می شود.
• در یونان تصور بر این است که ازدواج در سال کبیسه بد یُمن است و معمولا زوج های جوان از این کار اجتناب می کنند.
• در سال های کبیسه کارمندان یک روز بیشتر کار می کنند، اما دستمزد اضافی برای آن دریافت نمی کنند.
• روز ۲۹ فوریه، به عنوان روز بیماری های خاص نامگذاری شده است.

منبع: آسمونی