سینمای کودک حامی ندارد

قوی‌تن امسال هم در سی و پنجمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان با فیلم «یک تکه ابر» حضور دارد که در قالب رویاهای یک کودک، مسائل اجتماعی و خانوادگی را مطرح می‌کند. با توجه به این‌که قوی‌تن در ادوار مختلف جشنواره کودک حضور داشته درباره این دوره از جشنواره و سینمای کودک با او گفت‌و‌گو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید. 

به عنوان سینماگری که بیش از یک دهه در حوزه کودک و نوجوان فعالیت داشته، چه تعریفی از سینمای کودک و نوجوان دارید؟
از سال۸۸ تمرکز ویژه‌ام را روی سینمای کودک و نوجوان گذاشتم. سینمایی که از نوجوانی به آن علاقه‌مند بودم و تا امروز ۱۰فیلم در این حوزه ساخته‌ام فیلم آخرم یعنی یک تکه ابر هم در مراحل پایانی کارهای استودیویی است و امیدوارم به جشنواره فیلم کودک و نوجوان امسال برسد. البته فیلم از نظر داوران برای پخش در جشنواره کودک پذیرفته شده و ما هم در تلاش برای اتمام کارهای نهایی آن هستیم. در پاسخ به سؤال شما باید بگویم هنر در قاب مشخصی از تعریف و توصیف نمی‌گنجد.

"قوی‌تن امسال هم در سی و پنجمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان با فیلم «یک تکه ابر» حضور دارد که در قالب رویاهای یک کودک، مسائل اجتماعی و خانوادگی را مطرح می‌کند"چرا که هنر وسعتی بی حد و مرز دارد. آینده کشور ما وابسته به خوراک فرهنگی است که به کودکان و نوجوانان امروزمان می‌دهیم. از این رو در حوزه کودک و نوجوان باید دقیق، حساب شده و بی شمار فیلم ساخت. 

سینمای کودک و نوجوان اگر بخواهد چنین گسترده کار کند باید روی سوژه دقت لازم را داشته‌باشد که از جذابیت و کشش کافی برخوردار باشد. به همین دلیل حضور کارشناسان خبره در حوزه‌های مختلف از جامعه‌شناسی گرفته تا روانشناسی و غیره برای ساخت فیلم‌هایی که کودکان را به سمت آموزش و مباحث تربیتی ببرد ضروری احساس می‌شود. برخلاف آنچه در تمام دنیا متداول است به نظر می‌رسد این‌گونه اقدامات در سینمای کودک ما جایی ندارد.

این مشکل و البته اهمیت فیلمنامه در سینمای کودک را چگونه می‌بینید؟
در سینمای کودک و نوجوان آنچه حرف اول را می‌زند بودجه و حمایت است، نه حضور کارشناسان حوزه‌های مختلف در فیلمنامه‌نویسی. الان تلویزیون برای خرید رایت فیلم سینمایی‌ من ۱۰۰میلیون تومان پیشنهاد می‌دهد. من این ۱۰۰میلیون را چه کار کنم؟ تنها آهنگساز فیلم من ۱۰۰میلیون تومان می‌گیرد. ۱۰۰میلیون قیمت ۲۰سال پیش رایت فیلم سینمایی است و الان این رقم حداقل به دو میلیارد رسیده. اگر من فیلمساز از تلویزیون دو میلیارد برای رایت تلویزیونی بگیرم ۱۰۰۰کارشناس اجتماعی و تربیتی برای نظر دادن در نگارش فیلمنامه می‌آورم.

"البته فیلم از نظر داوران برای پخش در جشنواره کودک پذیرفته شده و ما هم در تلاش برای اتمام کارهای نهایی آن هستیم"من امروز با آبرو و اعتبار سال‌ها کار سینمایی یک میلیارد پول جور می‌کنم که بتوانم فیلمم را بسازم. در صورتی که این رقم برای فیلمسازی در شرایط فعلی خیلی ناچیز است. اول باید قوانین حمایتی در ساخت و اکران فیلم تعیین کرد و بعد به دنبال کارشناسان بود. چرا چند سالن سینما صرفا به اکران فیلم‌های کودک و نوجوان اختصاص نمی‌دهند؟ که اگر این کار را انجام دهند، کم‌کم مخاطبان این فیلم‌ها به سمت این سالن‌ها می‌آیند و نمی‌گذارند چراغ‌شان خاموش شود. الان تعداد کمی از سینماها سالن‌های‌شان را به پخش فیلم کودک و نوجوان اختصاص می‌دهند.

در آن سالن‌ها هم وقتی سینمادار می‌بیند فروش فیلم کم است سریع فیلم کمدی را جایگزین آن می‌کند. نمی‌گویم فیلم کمدی اکران نکنند، اما به فیلم‌های ژانرهای دیگر هم بها دهند. من فیلم «رویای سهراب» را درباره سهراب سپهری ساختم. زمان اکران به من لیست دادند که فیلمت در ۳۰سینما اکران می‌شود، اما در چه سئانس‌هایی؟ سئانس‌های مرده وسط ظهر یا آخر شب. در این سئانس‌ها مشخص است که فیلم نمی‌فروشد و سینمادار خیلی راحت فیلم کمدی را جایگزین آن می‌کند.

"به همین دلیل حضور کارشناسان خبره در حوزه‌های مختلف از جامعه‌شناسی گرفته تا روانشناسی و غیره برای ساخت فیلم‌هایی که کودکان را به سمت آموزش و مباحث تربیتی ببرد ضروری احساس می‌شود"در کشور ما بی‌شمار کارشناس اجتماعی، روانشناسی، تربیتی و... هستند که می‌توانند فیلمنامه‌نویس را در نگارش فیلمنامه کمک کنند. اینها مشکلات سینمای‌کودک نیست. مشکل سینمای‌کودک عدم حمایت نهادها و سازمان‌های متولی کودک و نوجوان است. 

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان چطور؟ به عنوان یکی از متولیان اصلی سینمای کودک و نوجوان چقدر به احیای این ژانر کمک می‌کند؟
مگر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان پول دارد؟ دو سال پیش با یکی از مسئولان کانون صحبت می‌کردم که می‌گفت ما خودمان برای ساخت فیلم از بنیاد سینمایی فارابی کمک می‌گیریم. در دهه۶۰ که شورای تولید سینمایی کانون پرورش فکری موجی نو از تولیدات سینمایی را با محوریت کودکان و نوجوانان ایجاد کرد و آثاری شایسته چون «باشو غریبه کوچک»، «خانه دوست کجاست؟»، «مدرسه‌ای که می‌رفتیم»، «دونده» و...

تولید شد، کانون صاحب بودجه بود. البته در همان دهه می‌بینیم وقتی که تلویزیون برای سریال‌سازی بودجه مکفی اختصاص می‌داد، آثار فاخری چون «سربداران»، «هزاردستان»، «افسانه سلطان و شبان»، «گرگ‌ها»، «رعنا» و... ساخته شد. آن زمان بودجه بود و وقتی بودجه باشد، سازنده با خیال راحت فیلم یا سریالش را می‌سازد. امروز در ایران نهادی که واقعا از سینمای کودک و نوجوان حمایت می‌کند، بنیاد سینمایی فارابی است.

"برخلاف آنچه در تمام دنیا متداول است به نظر می‌رسد این‌گونه اقدامات در سینمای کودک ما جایی ندارد"این بنیاد جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان را به هر طریقی برگزار می‌کند، درصورتی که دیگر ارگان‌های دولتی، فعالیتی در این حوزه انجام نمی‌دهند.

پس از ۳۴ دوره برگزاری این رویداد، نمودار تغییرات در جشنواره کودک و نوجوان را چطور ارزیابی می‌کنید؟ فکر می‌کنید این جشنواره رو به پیشرفت است یا پس رفت؟
دهه۶۰ سینمای کودک و نوجوان، نوپا بود، اما طلایی ترین دوران جشنواره را در همان ایام داشتیم. در آن دوران فیلم‌های متنوعی در این ژانر ساخته می‌شد. همین تنوع در تولید اثر باعث می‌شد مخاطب با هر سلیقه‌ای از این گونه سینمایی راضی باشد. اما از دهه۸۰ به بعد سینمای کودک و متعاقبا جشنواره کودک رو به افول رفت. 

به نظر شما چرا جشنواره کودک و نوجوان رو به افول رفته‌است؟
چون هدف‌شان از ساخت فیلم کودک، پول درآوردن شده‌است، این‌که چگونه و با چه شکل و شمایلی فیلم کودک را بسازیم که پول بیشتری از آن حاصل شود. در حالی‌که هنر را نمی‌شود در چارچوب‌های مشخصی محدود کرد.

فیلمسازهای کودک هر کدام روش و خط مشی خود را در ارائه اثرشان دارند. تلویزیون البته با بودجه‌ای که در اختیار دارد، طبق سیاست‌های از پیش تعیین شده‌ای دست به تولید اثر می‌زند، اما در سینما نمی‌توان متر و معیار گذاشت که مثلا تمام فیلمسازان کودک فانتزی بسازند و... . دغدغه من در فیلمسازی ساخت فیلم‌هایی اخلاقی و تربیتی دریک ساختار مشخص است. من هرگز نمی‌توانم مثل مرحوم کامبوزیا پرتوی «گربه آوازخوان» را بسازم یا مرحوم پرتوی هرگز نمی‌توانست مثل ایرج طهماسب «کلاه قرمزی و پسرخاله» را بسازد.

"این مشکل و البته اهمیت فیلمنامه در سینمای کودک را چگونه می‌بینید؟در سینمای کودک و نوجوان آنچه حرف اول را می‌زند بودجه و حمایت است، نه حضور کارشناسان حوزه‌های مختلف در فیلمنامه‌نویسی"هر کارگردان خلاقیت و سبک سینمای خود را دارد و دغدغه‌هایش را از زاویه نگاه خود روایت می‌کند.

منظورتان این است که به دلیل محدود کردن فیلمسازان در سوژه و سبک ساخت، دیگر شاهد حضور فیلمسازان پیشکسوت در جشنواره کودک و نوجوان نیستیم؟
خیر. تا به حال کسی به من نگفته چی بساز و چطور بساز، اما حمایت مالی از سینمای کودک وجود ندارد. با دست خالی هیچ فیلمسازی نمی‌تواند فیلم فاخر بسازد و باعث رونق سینما شود. 

آنچه از شواهد و قراین سی‌و‌پنجمین دوره از جشنواره فیلم کودک و نوجوان برمی‌آید، این است که توجه‌اش معطوف به فیلم‌های خارجی است و به فیلم‌های ایرانی بهای چندانی داده نشده‌است! در حالی‌که فرهنگ، زبان مشترک و اصالت آثار داخلی از‌ جمله مزیت‌هایی است که با استفاده از آن می‌توان به سمت جذب مخاطب گسترده داخلی در عرصه فیلم‌های کودک و نوجوان رفت. نظر شما دراین باره چیست؟
البته به طور کل در هرجشنواره‌ای که بار بین‌المللی دارد، حضور فیلم‌های خارجی پررنگ است اما هر جشنواره بین‌المللی شامل بخش‌های متنوعی از جمله بخش ملی است که در این بخش فیلم‌های داخلی‌شان را به نمایش می‌گذارند. متاسفانه در این دوره از جشنواره فیلم کودک و نوجوان بخش ملی حذف شده‌است.

به چه دلیل؟
نمی دانم...

فکر نمی‌کنید به این دلیل باشد که تعداد فیلم‌های‌کودک ساخته‌شده به اندازه‌کافی نیست و نمی‌توان با آنها بخش‌ملی را پر کرد؟
بعید می‌دانم.

چون به هر حال در کشور ما هر ساله حداقل پنج شش فیلم کودک ساخته می‌شود. شاید به این دلیل باشد که اگر بخش ملی در جشنواره حضور داشت، بعدا باید جوابگوی شرایط اکران آن در سینماها هم می‌شدند. فیلم من «یک تکه ابر» هم اگر به زمان برگزاری جشنواره برسد، دربخش بین‌الملل نمایش داده می‌شود. این فیلم در قالب رویاهای یک کودک مسائل اجتماعی وخانوادگی را مطرح می‌کند. درمجموع حذف بخش‌ملی ازجشنواره کودک ونوجوان را به صلاح نمی‌بینم.

"۱۰۰میلیون قیمت ۲۰سال پیش رایت فیلم سینمایی است و الان این رقم حداقل به دو میلیارد رسیده"چون هیاهو و گرمای جشنواره کودک به بخش ملی‌اش وابسته است و فرهنگ‌سازی برای نسل‌آینده از طریق فیلم‌های‌داخلی مهیا می‌شود. 

جایگاه شایسته سینمای کودک در جهان

سال‌هاست به طور جدی در حوزه کودک و نوجوان فعالیت دارم. بنا بر تجربه خودم در این سال‌ها فیلم‌هایم در جشنواره‌های زیادی در سراسر دنیا نمایش داده شده و مورد تمجید قرار گرفته‌است. بنابراین در بعد بین‌المللی سینمای کودک و نوجوان جایگاه خوبی دارد اما متاسفانه در داخل کشور خودمان است که سینمای کودک دیده نمی‌شود. جای تعجب دارد! وقتی تلویزیون‌های خارجی فیلم‌های کودک ما را می‌خرند، چرا درداخل به آنها بهایی داده نمی‌شود؟ در کشور‌های‌خارجی به فیلم‌های کودک و نوجوان توجهی ویژه‌ می‌شود، یعنی اگر ببینند فیلمی در ژانرکودک ونوجوان ساخته می‌شود، آن را رصد می‌کنند و بودجه‌ای را دراختیارش می‌گذارند، حتی پیش ازساخت آن را می‌خرند اما درکشور ما هیچ‌توجهی به این ژانر نمی‌شود.