خطر حریق در قلب تاریخی نصف جهان/هشدارجدی برای شبکه تارعنکبوتی برق

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – یزدان روحانی: «هشدار! خطر بیخ گوش بازار تاریخی اصفهان» این گزارش میدانی بود که خبرگزاری مهر در ماه مهر سال جاری منتشر کرد و در آن خطر بالقوه حریق در بازار تاریخی اصفهان را متذکر شد. گزارشی که با پیمایش چند ساعته همراه فرمانده پایگاه‌های آتش‌نشانی در بازار تهیه شد و تقریباً به تمام نقاط حادثه‌خیز از سراهای مختلف تا بافت فرسوده پشت بازار نیز پرداخته شد.

هم‌اکنون حدود چهار ماه از آن گزارش می‌گذرد و بازار تاریخی اصفهان چندین بار مورد حمله شعله‌های آتش قرار گرفته، شعله‌هایی که خوشبختانه به سرعت اطفا شده و فرصت تبدیل به فاجعه‌ای بزرگ را پیدا نکردند. با این حال همچنان وضعیت در بازار اصفهان با حدود ۸ هزار و ۵۰۰ واحد صنفی و ده‌ها بنای ارزشمند تاریخی در محدوده خطر قرار دارد و زنگ خطرها نیز به صدا درآمدند.

مسئله آتش‌سوزی در بازارهای تاریخی از داستان غم‌بار آتش‌سوزی در بازار تبریز آغاز شد و اواسط بهار سال ۱۳۹۸ پررنگ شد. این فاجعه زنگ خطر را برای بازارهای تاریخی در شهرهای مختلف ایران از جمله اصفهان که بازار بزرگ آن یادگاری از عهد سلجوقی و صفوی است، به صدا درآورد با این حال برخی از اقدامات در اصفهان انجام شده، اما همین اقدامات تازه در ابتدای راه است و برای پیش برد آن زمان، مطالعه و هم‌گرایی بیشتری از سوی دستگاه‌های متولی می‌طلبد.

از طرفی بازار اصفهان به دلیل تعدد متولی‌، همچنین درگیری بسیاری از دستگاه‌های اجرایی دارای پیچیدگی اداری است و همین موضوع نیز روند رسیدگی به وضعیت آن را کُند کرده است. دامنه این دستگاه‌ها از اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تا استانداری و شهرداری و اداره اوقاف و حتی شرکت توزیع برق کشیده می‌شود.

انتقال کابل‌ها به زیر زمین

علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: در سایر بازارهای تاریخی ایران از جمله تبریز آتش‌سوزی و مشکلاتی از این قبیل رخ داده و قاعدتاً در یک فضای تعاملی بین ما، بهره‌برداران و دستگاه‌هایی نظیر شهرداری و آتش‌نشانی باید برای این موضوع برنامه‌ریزی کرد و ضریب خطر این مشکل را کاهش داد.

وی با بیان اینکه «از مدیرکل بحران استانداری نیز خواهشی در این راستا داشتیم و قرار شد جلسه‌ای برای بحث ایمنی بازار داشته باشیم»، تاکید کرد: این یکی از معضلات مهم ما است که امیدواریم برای مشکل آن‌جا برنامه‌ریزی کنیم، این کار هزینه‌بر، زمان‌بر است و نیاز به همکاری بهره‌برداران دارد.

ایزدی افزود: بدون شک بناهای تاریخی شرایط استانداردی ندارند و امیدوارم در تعامل با دستگاه‌های متولی مانند اداره‌برق برای این ایمن سازی آن‌ها برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم.

وی ادامه داد: زمانی که در اراک مسئولیت اداره‌کل میراث فرهنگی را بر عهده داشتم در بازار تاریخی این شهر کانال‌هایی حفر و تجهیزات برق به آن‌ها منتقل شد، این کار از نظر ایمنی و بصری به بهبود کار کمک می‌کنم؛ امیدوارم این الگو را در اصفهان هم اجرا کنیم.

میراث فرهنگی موظف به ایمن‌سازی مراکز تحت مدیریت است

مدیریت بحران استانداری از مدت‌های پیش کارگروهی تشکیل داده و بر موضوع ایمن سازی بازار نظارت دارد.

"هدف این کارگروه جمع‌بندی، پایش و شناسایی مسائل و نقاط حادثه‌خیز بازار همچنین پیاده‌سازی برنامه ایمنی بازار است"این کارگروه با حضور متولیان و دستگاه‌های مختلف تاکنون جلسات متعدد برگزاری کرده و مصوباتی نیز داشته است.

منصور شیشه‌فروش، مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره این کارگروه اظهار داشت: با توجه به مخاطرات احتمالی در محیط بازار تاریخی اصفهان، کارگروه ویژه‌ای در مدیریت بحران استانداری تحت عنوان «ایمنی بازار و مجموعه ابنیه تاریخی میدان نقش جهان» تشکیل شد. هدف این کارگروه جمع‌بندی، پایش و شناسایی مسائل و نقاط حادثه‌خیز بازار همچنین پیاده‌سازی برنامه ایمنی بازار است. کمیته فنی نیز متشکل از کارشناسان آتش‌نشانی، برق و نماینده اتاق اصناف تشکیل و گزارشی از وضعیت بازار و نقاط حادثه‌خیز آن تهیه شد.

وی ادامه داد: برخی از مهم‌ترین موارد خطرناک می‌توان به کابل‌ها و خطوط برق غیراستاندارد و غیرایمن در بازار و برخی کارگاه با تجهیزات حادثه‌خیز نظیر کپسول‌های گاز و اکسیژن اشاره کرد. یکی دیگر از مشکلات بزرگ بازار سد معبرهای ایجاد شده توسط کسبه است که حرکت خودروی امدادی در زمان حادثه را بسیار کُند و بعضاً غیرممکن می‌کند.

شیشه‌فروش افزود: بر اساس این مشکلات شناسایی شده در فاز بلند مدت، حدود یک سال پیش اداره‌کل میراث فرهنگی تفاهم‌نامه‌ای با دانشگاه اصفهان منعقد که بر اساس آن تحقیقاتی پیرامون طرح خطرپذیری و کاهش حوادث میدان نقش‌جهان با همکاری شهرداری و سازمان آتش‌نشانی اصفهان انجام گرفته است. بر اساس یک طرح جامع قرار است بسیاری از موارد به صورت علمی و عملی برطرف شود و به طور کلی و بر اساس قانون همه ادارات از جمله میراث فرهنگی موظف هستند بناها و بخش‌های تحت امر و مالکیت خود را رصد و ایمن‌سازی کنند.

استقرار آتش‌نشانی در بازار

وی اظهار داشت: در فاز کوتاه مدت یک چک‌لیستی بر اساس مخاطرات شناسایی شده تهیه و به واحدهای صنفی آموزش‌ها و اخطارهای لازم داده شد.

از یک ماه پیش تیم‌های آتش‌نشانی و اتاق اصناف یک به یک واحدهای صنفی را بازدید و نقاط بحرانی را شناسایی و به کسبه اخطارهای لازم را می‌دهند و مالکان با نظارت اتاق اصناف موظف به برطرف کردن نواقص شدند. از طرفی تاکنون یک و نیم کیلومتر از سیستم برق راسته بازار تاریخی اصفهان تعمیر و اصلاح شده و سه پست ۴۰۰ برق و سه راسته برق جانمایی شد که یکی از آن‌ها در سرای ملک‌التجار اجرا و دو پست دیگر با همکاری اداره اوقاف در سرای مخلص و گلشن جانمایی می‌شوند.

مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان ادامه داد: راسته بازار حدود هشت کیلومتر مساحت دارد و بیش از ۷ هزار و ۵۰۰ واحد صنفی در آن استقرار دارند. با همکاری سازمان آتش‌نشانی سه نقطه در درون بازار برای شکل‌گیری پایگاه‌های آتش‌نشانی با تجهیزات مخصوص مشخص شد. قرار است شهرداری با همکاری اداره‌کل راه و شهرسازی تملک این سه نقطه آن‌ها را در اختیار شهرداری قرار دهد تا تجهیز شده و به چرخه ایمنی بازار اضافه شوند. همچنین اکیپ‌های سد معبر شهرداری و پلیس راهنمایی و رانندگی قرار شد برای سد معبر اقداماتی صورت دهند.

شیشه‌فروش با بیان اینکه مجموعه بازار خاص است و برای پیش‌گیری از حوادثی که در بازارهای دیگر از جمله تبریز رخ داده، تمامی دستگاه‌ها باید اقداماتی را انجام و به ما گزارش دهند، تاکید کرد: همچنین لازم است برخی صنوف از جمله کارگاه‌های طلاسازی به خارج از بازار منتقل شود که برای این موضوع نیز شهرداری و اداره‌کل راه و شهرسازی قرار است با همکاری یکدیگر برای این موضوع اقدام کنند.

معضل کارگاه‌های طلاسازی در مرکز بازار

یکی دیگر از متولیان مستقیم ایمن‌سازی بازار تاریخی اصفهان سازمان آتش‌نشانی شهرداری اصفهان است که تقریباً در همه کارگروه‌ها حضور فعالانه‌ای داشته و تاکنون درباره مسائل و مشکلات بازار نیز بارها تاکید داشته است.

"با همکاری سازمان آتش‌نشانی سه نقطه در درون بازار برای شکل‌گیری پایگاه‌های آتش‌نشانی با تجهیزات مخصوص مشخص شد"مسئولان آتش‌نشانی اصفهان که در مهار چند حریق اخیر بازار موفق بودند، شرایط این بافت تاریخی را بحرانی توصیف می‌کنند.

ابراهیم مطلبی، مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان در این باره به خبرنگار مهر گفت: چنانچه در یکی از حریق‌ها بازار تعطیل باشد شاهد حادثه‌ای فاجعه‌بارتر از بازار تبریز در اصفهان خواهیم بود. تاکنون تذکرات زیادی را به اداره‌کل میراث فرهنگی، اداره برق و اتاق اصناف برای ایمنی بازار داشته‌ایم.

وی با اشاره به «شبکه تارعنکبوتی برق کشی» در بازار اصفهان آن را بسیار خطرناک است عنوان کرد و افزود: هیچ نهادی تاکنون توجه ویژه به این امر نداشته است. طرح مطالعاتی پهنه بندی خطر و ارزیابی ریسک در بناهای تاریخی اصفهان توسط آتش نشانی و با همکاری دانشگاه اصفهان انجام شده و کتاب آن نیز چاپ شده است.

مطلبی یکی دیگر از خطرات بازار تاریخی اصفهان را حضور برخی کارگاه‌های خطرناک دانست و عنوان کرد: در بازار بزرگ اصفهان کاربری‌های خطرناکی از جمله کارگاه‌های طلاسازی در بازار اصفهان فعالیت دارند، در این کارگاه‌ها از کپسول‌های ۱۱ کیلوگرمی گاز مایع و کپسول‌های هوا استفاده می‌شود که بسیار خطر آفرین است و نمونه این حادثه را یک ماه گذشته در بازار اصفهان داشتیم که به علت حضور به موقع آتش نشانان علی‌رغم دسترسی بسیار سخت و تصرف‌های کسبه اطفا شد.

شبکه تار عنکبوتی متعلق به شرکت توزیع برق نیست

علاوه بر تمام مشکلاتی و خطرآفرینی که برخی اصناف برای حیات بازار تاریخی اصفهان ایجاد کردند، شاید مهم‌ترین معضل در این مورد سیستم‌های برق و فرسودگی سیستم آن باشد.

سید علیرضا عریضی، مدیر منطقه یک شرکت توزیع برق اصفهان نیز به خبرنگار مهر گفت: زمانی که آتش‌سوزی بازار تبریز رخ داد، به صورت خودجوش در شرکت توزیع برق اصفهان از شهرداری، آتش‌نشانی، انجمن اسلامی بازار و نمایندگان اداره‌کل میراث فرهنگی دعوت و جلساتی تشکیل شد. همچنین پیش از آن نیز طرح جامعی برای بازار اصفهان طراحی و تدوین شد که بر اساس آن سه پست ۴۰۰ در سه سرای مخلص، ملک‌التجار و گلشن همچنین اصلاح بخشی از کابل‌های و سیم‌کشی‌های برق در دستور کار قرار گرفت. بخشی از این کار در مناقصه گذاشته و با انتخاب پیمان‌کار انجام شد و برای بخش دیگر آن نیز به زودی مناقصه برگزار می‌شود.

وی ادامه داد: در سرای ملک‌التجار سیم‌کشی‌های بسیار خطرناک لخت وجود داشت و به دلیل مالکیت خصوصی این سرا کار اصلاح ساختار، تغییر تجهیزات فرسوده و نصب ترانس برق با ۶۰۰ میلیون تومان بودجه به خوبی پیش رفت؛ اما در بخش‌های وقفی بازار کار به کُندی پیش می‌رود.

در بخش‌های دیگر بازار از جمله بازار قیصریه اصلاح کابل‌ها و تابلوها انجام شد، اما در بازار یک شبکه‌ای که آن را اصطلاحاً شبکه «تار عنکبوتی برق» می‌خوانند وجود دارد که متعلق به شرکت توزیع برق نیست. این شبکه از سیم‌کشی‌های سرخود کاسبان برای روشنایی ویترین‌ها و میزها که در وسط بازار قرار دارد تشکیل شده است.

عریضی با بیان اینکه شبکه‌ای که شرکت توزیع برق در بازار دارد همه کابل‌های مشکی‌رنگ روکش‌دار هستند که به کنتورهای مغازه‌ها می‌روند و این شبکه هیچ مشکی ندارند و فقط نیاز به کاهش بار تابلوها در برخی سراها از جمله مخلص و گلشن وجود دارد، تاکید کرد: در روزهای آینده جلسه‌ای با اداره اوقاف داریم تا در دو سرای ذکر شده موارد نصب ترانس‌ها و اصلاح ساختار را انجام دهیم. امیدواریم تا پایان سال جاری فونداسیون دو پست در دو سرا نصب شده باشد تا پیش از رسیدن به پیک مصرف در فصل گرما کار به پایان برسد.

مدیر منطقه یک شرکت توزیع برق اصفهان اظهار داشت: کانال‌های زیر زمینی یا «ناکش‌ها»: از این کانال‌ها استفاده شده و کابل‌های ما از این کانال‌ها رد شده است. در سرای ملک‌التجار هم از همین کانال‌ها استفاده شده و رد کردن کابل‌ها از زیر زمین برای سهولت اجرای پروژه و افزایش ایمنی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

وی، یکی از معضلات اداره برق را عدم شرکت پیمان‌کاران در مناقصه‌ها عنوان کرد و یادآور شد: تاکنون هزار و ۵۰۰ متر از کابل‌کشی و اصلاح سیستم برق بازار انجام شده و ۷ هزار متر دیگر آن باقی مانده که برای آن نیز مناقصه‌ای به زودی برگزار می‌شود. متأسفانه در مناقصات اخیر پیمان‌کاران به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی شرکت نکردند و یکی از مشکلات اصلی ما افزایش هزینه‌ها و عدم رغبت بسیاری از شرکت‌ها برای حضور در مناقصه‌ها است اما سعی داریم با مذاکرات لازم برای این پروژه پیمان‌کاری پیدا و بالای سر کار بگذاریم.

با وجود شرایط بحرانی این قلب تپنده اقتصادی تاریخی به نظر می‌رسد برخی از برنامه‌ها برای ایمن‌سازی این بازار روی کاغذ مفید و مطلوب به نظر می‌رسد.

اما آن‌چه بیش از هرچه نیاز است هم‌گرایی و حساسیت بیشتر نسبت به این موضوع است که باید با عجله بیشتری دنبال شود تا هر روز سایه سنگین حریق از این بازار کمتر شود.