روز ملی فضایی؛ از تحریم‌های فضایی تا تلاش‌ها برای توسعه همکاری‌های بین‌المللی

ایران در حالی دوازدهمین سالروز ملی فضایی را برگزار می‌کند که همچنان در شرایط اعمال تحریم‌ها علیه کشور در مسیر توسعه فناوری‌های فضایی فعال است و به گفته رییس سازمان فضایی، یکی از مهمترین اولویت‌های سازمان فضایی ایران توسعه همکاری‌های بین‌المللی و حفظ منافع جمهوری اسلامی ایران در جوامع بین‌المللی است و در این زمینه برنامه‌هایی طراحی شده است.

به گزارش ایسنا، فضای بیرونی کـره‌زمین چنان با ناشـناخته‌ها از دید انسان آمیخته شده است که به ‌ناچار انسان را به‌سمت تکنیک‌ها و دانش‌های پیشرو سوق ‌داده است و امروزه شاهدیم که "موشک"، "ماهواره"، "اعزام انسان به فضا"، "شاتل"،" ایستگاه‌های فضایی" و غیره از شاخه‌های فناوری فضایی محسوب می‌شوند و انسان را به درک بهتر جهان هستی یاری می‌کنند.

فناوری فضایی مجموعه‎ای از دانش‌ها و فناوری‌های مرتبط با بررسی فضای اطراف کره زمین است و اغلب فناوری‌های جدیدی که مرتبط با فضا تولید شده، بعدها در فعالیت‌های اقتصادی دیگر مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

فناوری فضایی در دوره آغازین عصر فضا مشتمل بر ساخت و پرتاب موشک‌های فضایی، ماهواره‌ها و کاوشگرهای سیاره‌ای، تصویربرداری دیجیتالی، طراحی و توسعه سنسورها و حسگرهای فضایی، سفرهای بین سیاره‌ای، مواد جدید، سفر انسان به فضا بوده است؛ ولی امروزه فناوری فضایی در حوزه‌هایی مانند ناوبری فضایی، بهینه‌سازی سیستم‌ها، زیرسیستم‌های کوچکتر و سبک‌تر و کارآمدتر، موتورهای فضایی جدیدتر، انرژی‌های نو در فضا، پسماندهای فضایی (زباله‌های مداری) و گردشگری فضایی توسعه یافته است.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که فناوری فضایی در آینده راه به معدن‌کاری فضایی، موشک‌های فضایی تک مرحله‌ای، فناوری استفاده پاک‌تر از فضا برای جلوگیری از تولید پسماندهای فضایی، کارخانه‌های مداری برای تولید دارو یا آلیاژهای ویژه، هتل‌های فضایی، کلونی‌سازی یا مسکونی‌سازی فضا، آسانسورهای فضایی و ده‌ها ایده هیجان‌انگیز دیگر خواهد برد.

در حال حاضر کشور ما در میان ۱۰ کشور دارای دانش فناوری فضایی قرار دارد و ایران از نظر علم فضا یازدهمین کشور جهان و نخستین کشور منطقه است.

ایران پس از پرتاب ماهواره "امید" به عنوان نخستین ماهواره ایرانی به مدار در روز ۱۴ بهمن ماه سال ۸۷، این روز را به نام "روز ملی فناوری فضایی" در تقویم کشور  ثبت کرد.

فهرست دستاوردهای فناوری فضایی از سال ۸۸ تا ۹۳ به شرح زیر است:

سال ۸۸: پرتاب موفقیت‌آمیز "راکت کاوشگر ۳" حامل محموله‌ای زیستی شامل "لاک‌پشت"، "کرم"، "موش" و "نمونه‌های سلولی" اعلام شد. رونمایی از ماهواره طلوع، نمونه مهندسی ماهواره مصباح دو، نمونه مهندسی ماهواره دانشجویی نوید علم و صنعت، نمونه مدل اولیه ماهواره‌بر سیمرغ، موتور ماهواره‌بر و افتتاح نخستین مرکز پردازش تصاویر ماهواره‌ای ایران و آزمایشگاه سه‌بعدی مجازی ماهواره‌ای از دیگر دستاوردهای فضایی کشور در این سال بوده است.

سال ۸۹: نمونه‌های مهندسی چهار ماهواره "ظفر"، "رصد"، "فجر"، "دانشجویی امیرکبیر" و همچنین نمونه مهندسی "موتور ماهواره‌بر سفیر B۱" و "کپسول زیستی کاوشگر ۴" رونمایی شد.

سال ۹۰: ماهواره "نوید" با موفقیت در مدار قرار گرفت.

سال ۹۱: مدل مهندسی ماهواره "ناهید" و مدل توسعه‌ای ماهواره "زهره" رونمایی شد و نخستین میمون پرتاب شده به فضا "آفتاب" با کاوشگر "پیشگام" که زنده به زمین بازگشت، در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.

سال ۹۲: از دو ماهواره "تدبیر" (دانشگاه علم و صنعت) و "خلیج فارس" (ساخته شده در دانشگاه صنعتی مالک اشتر) رونمایی شد. در مهرماه این سال و در هفته جهانی فضا، دومین میمون فضانورد ایرانی با نام "فرگام" با کاوشگر "پژوهش" و با گاز مایع به فضا پرتاب شد که این محموله زیستی سالم به زمین بازگشت.

سال ۹۳: ماهواره ملی "فجر" با ماهواره‌بر "سفیر" با موفقیت به فضا پرتاب شد و در مدار زمین قرار گرفت و مراسم روز ملی فناوری فضایی دو هفته پس از پرتاب ماهواره فجر برگزار شد. در این روز نمایشگاهی از دستاوردهای چند سال اخیر ایران در عرصه فناوری فضایی برپا شد و ماک آپ فضاپیمای سرنشین‌دار ایرانی به نمایش درآمد.

سال ۹۴: پژوهشگاه فضایی ایران فاز نخست مرکز آزمون و یکپارچه‌سازی سامانه‌های فضایی را با هدف پشتیبانی از توسعه محصول‌های فضایی راه‌اندازی کرد، طراحی محموله مخابراتی باند KU، طراحی و ساخت چرخ عکس‌العملی و سازه ساندویچی لانه زنبوری مورد استفاده در ماهواره‌ها نیز در این سال انجام شد.

سال ۹۵: ماهواره مخابراتی "ناهید ۱" رونمایی شد.

سال ۹۷: ماهواره "پیام" دانشگاه صنعتی امیرکبیر بامداد ۲۵ دی ماه این سال با ماهواره‌بر "سیمرغ" به فضا پرتاب شد، اما این پرتاب با موفقیت همراه نبود و ماهواره پیام در مدار قرار نگرفت.

"زیرا سرعت جدا شدن ماهواره از ماهواره‌بر مناسب نبود و به سرعت مطلوب نرسید و در لحظه آخر ماهواره در مدار قرار نگرفت"زیرا سرعت جدا شدن ماهواره از ماهواره‌بر مناسب نبود و به سرعت مطلوب نرسید و در لحظه آخر ماهواره در مدار قرار نگرفت. این اولین تلاش برای ارسال ماهواره از طریق ماهواره‌بر سه مرحله‌ای بوده است که به شکست انجامید. طراحی این ماهواره از سال ۸۴ آغاز شده بود.

سال ۹۸: ماهواره "ظفر-۱" روز یکشنبه ۲۰ بهمن ماه سال ۹۸ پرتاب شد، ولی نتوانست روی مدار قرار گیرد و نهایتا در اقیانوس هند سقوط کرد.

نهادهای علمی و فناوری حوزه فضایی

رشد سریع مخابرات ماهواره‌ای، پیش­‌بینی چندین برابر شدن بازار درخواست مشاهده زمین تا سال ۲۰۲۰، تخمین بازار بیش از ۳ هزار میلیارد دلاری هواپیماهای تجاری در ۲۰ سال آینده از جمله مواردی است که اهمیت اقتصادی فناوری‌های مرتبط با حوزه هوا و فضا را نشان‌ می‌دهد؛ از این رو در سند جامع هوافضای کشور، بر "استفاده حداکثری از توان داخلی و فعال­ سازی ظرفیت­‌ها"، "مسئولیت پذیری در حفظ و ارتقای محیط زیست"، "ایجاد فرصت عادلانه برای مشارکت افراد، شرکت­‌ها و نهادها در توسعه بخش خصوصی"، "تولید علم بومی و توسعه علوم مربوط و نظریه­‌پردازی در عرصه تولید فلسفه‌های مضاف مرتبط با بخش هوافضا با تکیه بر مبانی معرفتی اسلامی" و "بهره‌برداری از سرریز فناوری هوافضا در سایر بخش­‌ها" تاکید شده است.

در این راستا "سازمان فضایی"، "پژوهشگاه هوافضا" و "پژوهشگاه فضایی" بر اساس برنامه‌های راهبردی در این حوزه فعال هستند و این ۳ نهاد علاوه بر آنکه به صورت تعاملی با یکدیگر در ارتباط هستند، در برخی موارد اقدام به برون سپاری پروژه‌ها کردند تا از این طریق زمینه مشارکت حداکثری بخش خصوصی در هوا و فضا را فراهم کنند.

این اقدامات در حالی انجام شده که ایران با تحریم حدود ۴۰ ساله حوزه فضایی مواجه بوده است و وزارت دارایی آمریکا در تازه‌ترین تحریم خود علیه برنامه هسته‌ای ایران در اردیبهشت ماه سال گذشته اعلام کرد علاوه بر سازمان فضایی ایران دو موسسه دیگر یعنی پژوهشگاه فضایی ایران و پژوهشگاه هوا و فضای ایران را هم تحریم کرده است.

در این اطلاعیه‌ای که دولت آمریکا منتشر کرده، ادعا شده است که "ایران از سازمان‌های فضایی خود برای پیشبرد برنامه‌هایی به کار گرفته که ناقض قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است."

پیرو این اقدام از سوی دکتر مرتضی براری رییس سازمان فضایی ایران نامه‌ای برای مدیر دفتر امور فضای ماورای جو ملل متحد در خصوص اقدام آمریکا در تحریم غیرقانونی سازمان فضایی و دو موسسه مطالعاتی فضایی ایرانی ارسال کرد که این نامه را از سوی نمایندگی دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین تسلیم کرد.

در ابتدای این نامه، با اشاره به تحریم اخیر غیرقانونی و یکجانبه آمریکا علیه سازمان فضایی، مرکز تحقیقات فضایی و همچنین موسسه تحقیقات فضای ماورای جو ایران، تصریح شده است که ماموریت و مسئولیت هر سه سازمان مذکور، پوشش و پشتیبانی از استفاده صلح آمیز غیرنظامی از فضای ماوراء جو است و صرفا بر روی فعالیت‌های صلح آمیز فضای ماوراء جو تمرکز داشته‌اند.

این نامه در ادامه با تاکید بر اینکه اقدامات قهری یکجانبه آمریکا، مخالف حقوق بین‌الملل به طور عام و اصول همکاری در فعالیت‌های فضایی و دسترسی آزاد تمامی دولت‌ها به فضا به طور خاص هستند، می‌افزاید: جمهوری اسلامی از آن دسته از کشورهایی است که در بستر بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل و خشکسالی قرار دارد که استفاده از فناوری فضایی جهت پیشگیری از این بلایا و کاهش اثرات آن، حیاتی است.

همچنین در این نامه با اشاره به برخی ویژگی های اقلیمی و سرزمینی ایران از جمله قرار داشتن بخش‌هایی از مناطق مسکونی در خطر سیل و غیره، بر ضرورت و اهمیت پرتاب ماهواره‌ها از سوی ایران به فضا تاکید شده است.

در بخش دیگری از این نامه با یادآوری اینکه جمهوری اسلامی ایران به عنوان دولت عضو معاهده مسئولیت مورخ ۱۹۶۷، موافقت ‌نامه نجات مورخ ۱۹۶۸ و امضا کننده معاهده فضای ماورای جو مورخ ۱۹۶۷ است و همواره بر استفاده صلح آمیز از فضای ماورای جو و مبارزه با رقابت تسلیحاتی در فضا تاکید کرده، آمده است: تحریم اخیر آمریکا نمی‌تواند جلوی پیشرفت برنامه صلح‌آمیز ایران را بگیرد و جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد که حق دسترسی خود به فضا و فعالیت در آن، توسط تمامی اعضای کوپوس محترم شمرده شود.

از تحریم فناوری فضایی تا تلاش برای حفظ منافع کشور در مجامع بین‌المللی

دکتر مرتضی براری، رییس سازمان فضایی ایران نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه سازمان فضایی ایران یکی از مؤسسین اصلی سازمان همکاری آسیا –اقیانوسیه (اپسکو) بوده است، افزود: در این سازمان ۹ کشور منطقه عضو این سازمان هستند و سازمان اپسکو یک دهه از برنامه‌های خود را پشت سر گذاشته است و تلاش داریم در آغاز برنامه ۱۰ ساله دوم این سازمان، نقش مؤثرتر و پررنگ‌تری را در این سازمان ایفا کنیم.

وی این امر را فرصتی برای کشور دانست که با کشورهای صاحب فناوری فضایی بتواند در توسعه برنامه فضایی کشور نقش مؤثرتری را ایفا کند، یادآور شد: در حال حاضر ۳ دانشگاه‌ کشور در یک منظومه ماهواره‌های مخابراتی که توسط این سازمان ایجاد شده است، فعال هستند.

براری، یکی از مهمترین اولویت‌های سازمان فضایی ایران را توسعه همکاری‌های بین‌المللی و حفظ منافع جمهوری اسلامی ایران در جوامع بین‌المللی ذکر کرد و یادآور شد: در این زمینه برنامه‌های خیلی خوبی طراحی شده است.

رییس سازمان فضایی ایران با اشاره به سابقه همکاری این سازمان با اپسکو، خاطر نشان کرد: ما در سازمان ملل تلاش کردیم و توانسته‌ایم در یکی از مهمترین اسناد فضایی با عنوان سند پایداری بلندمدت فضایی (سند LTS) منافع و مواضع جمهوری اسلامی ایران لحاظ شود.

وی در خصوص ارسال نامه‌ای به مدیر دفتر امور فضای ماورای جو ملل متحد درخصوص اقدام آمریکا در تحریم غیرقانونی سازمان فضایی و دو مؤسسه مطالعاتی فضایی ایرانی، گفت: این نامه مورد استقبال قرار گرفت و ما نیز تلاش کردیم به عنوان عضو فعال همواره در برنامه‌های این سازمان نقش مؤثری ایفا کنیم.

براری با تاکید بر اینکه با توجه به ظرفیت‌هایی که در کشور ایجاد شده است، ما می‌توانیم حضور پر رنگ‌تری در این سازمان داشته باشیم، اضافه کرد: ما تلاش داریم که همواره با کشورهای منطقه و دوست و صاحب فناوری همکاری داشته باشیم و همکاری‌هایی را در این حوزه نیز آماده کرده‌ایم.

انتهای پیام