فرزند کمتر و انقراض نسبت‌های فامیلی

در حالی با خانواده های تک فرزندی مواجه هستیم که جمعیت ایران در حال پیر شدن است و شاید مهدهای کودک در آینده ای نه چندان دور تبدیل به خانه های سالمندان شود چرا که تک فرزندان با کهلوت والدین در شرایط سختی قرار می گیرند و به تنهایی از عهده نگهداری آن ها بر نخواهند آمد، هریک از کارشناسان در این زمینه نظرات مختلفی ارائه کرده اند، برخی تک فرزندی را مثبت دانسته که منجر به تربیت صحیح با تمرکز والدین به یک فرزند می شود و برخی دیگر تک فرزندی را آفتی برای خانواده های آینده می دانند.

حسین ابراهیمی مقدم روز چهارشنبه در این زمینه به خبرنگار اجتماعی ایرنا گفت: تبلیغات و رسانه‌های داخلی کشور در گذشته و در درازمدت به تبلیغ و ترویج سیاست‌های تک فرزندی می پرداختند به عنوان مثال "فرزند کمتر؛ زندگی بهتر"‌ یکی از اصلی‌ترین شعارها در جامعه ایران بود که گاه در قالب بنر و پوستر نیز در میادین شهر به چشم می‌خورد.

ابراهیمی‌مقدم ادامه داد: در زمان حاضر رسانه‌ها جامعه را به فرزندآوری تشویق و سیاست‌ها در این زمینه تغییر کرده است؛ بنابراین خانواده‌ها به طور حتم با یک سردرگمی روبه رو می‌شوند.

وی تاکید کرد: دیکته کردن تعداد فرزندان برای خانواده‌ها تاثیرگذار نخواهد بود؛ به منظور تصمیم‌گیری در این رابطه معایب و محاسن تک فرزندی باید مشخص شود و والدین براساس این تحلیل‌ها تصمیم‌گیری کنند.

۳۴ درصد از خانواده‌ها در ایران تک‌فرزندی را تجربه می‌کنند

این استاد دانشگاه یادآور شد: مطابق با برخی از آمار ۳۴ درصد از خانواده‌ها تک فرزندی را تجربه می‌کنند و ۱۴ درصد نیز فاقد فرزند هستند. براساس این آمار نزدیک به ۵۰ درصد از زوجین زیر ۲ فرزند دارند و این امر حاکی از اهمیت مبحث فرزندآوری در جامعه ایران است.

ابراهیمی مقدم ادامه داد: برخی از خانواده‌ها براساس تبلیغات و گفته‌های کارشناسانه تصمیم به تک فرزندی گرفته‌اند و در حال حاضر هم باتوجه به سن و وضعیت اقتصادی قادر به فرزندآوری نیستند.

به گفته این روانشناس شماری از خانواده‌ها نیز در این رابطه معتقدند که شرایط ازدواج باید برای جوانان تسهیل شود و زوج جوان اقدام به فرزندآوری کنند.

ابراهیمی مقدم گفت: یک درستورالعمل واحد در این رابطه برای خانواده‌ها مطرح نمی‌شود و هر خانواده براساس موقعیت اقتصادی و اجتماعی اقدام به تصمیم‌گیری می‌کند.

وی افزود: از منظر آموزشی به طور کلی تک فرزندان در مدارس و مراکز آموزشی نمرات بهتری کسب می‌کنند؛ موفق‌تر هستند و یکی از علل این امر حمایت‌های اقتصادی، عاطفی، هزینه‌کرد زمان و انرژی به طور صرف برای تک فرزندان است؛ این حمایت‌ها اما برای فرزندان متعدد به طور حتم تقسیم می‌شود.

ابراهیمی مقدم افزود:‌ تعامل تک فرزندان نیز با والدین بیشتر و توجه کامل‌تری را دریافت می‌کنند؛ به عبارت دیگر تک فرزندان برای جلب رضایت پدر و مادر تلاش نمی‌کنند و عدم رقابت سبب کاهش اضطراب و افزایش سطح بهداشت روانی می‌شود.

این کارشناس ادامه داد: تک فرزندان همچنین مقایسه نمی‌شوند؛ محبت پدربزرگ و مادربزرگ را به همراه عشق پدر و مادر دریافت می‌کنند و گاه نیز به جهت عدم وجود خواهر و برادر به عنوان تکیه‌گاه استقلال بیشتری می‌یابند اما وابستگی تک فرزندان به پدر و مادر و عدم دریافت حمایت‌های اجتماعی و روانی از طرف خواهر و برادر موجب کاهش استقلال می‌شود.

به گفته ابراهیمی مقدم، خواهر یا برادر در مواجه با مشکلات فردی و اجتماعی و در سایه گفت و گو  با یکدیگر، هیجانات منفی خود را تخلیه کرده که البته تک فرزندان از این موهبت الهی محروم هستند.

این مشاور تصریح کرد: گاه نیز تک فرزندان از جانب پدر و مادر تحت فشار روانی قرار می‌گیرند؛ والدین آمال و آرزوهای ذهنی خویش را از تک فرزند خود انتظار دارند و این مساله فشار روانی شدیدی را برای کودک و نوجوان رقم می‌زند.

وی با بیان این‌که تک فرزندان برای مراقبت از والدین نیز در دوران کهولت سن تحت فشار قرار می‌گیرند، افزود: این فرزندان همچنین از تجریبات خواهر و برادر، خواهرزاده، برادرزاده، یک خانواده گسترده در آینده و حمایت این نزدیکان محروم می‌شوند.

ابراهیمی مقدم یادآور شد: در موقعیت‌های اجتماعی گاه اعتماد به نفس و مهارت‌های کلامی تک فرزندان نیز رشد نمی‌یابد. گاه در فضای مجازی (بازی‌های رایانه‌ای، داستان‌های تخیلی ) غرق و بنابراین در برقراری ارتباطات اجتماعی در دنیای حقیقی ضعیف می‌شوند.

وی با بیان این‌که یکی دیگر از نتایج تک فرزندی فرزندسالاری در خانواده است، افزود: انتظارات تک فرزندان در خانواده معمولا به سرعت اجابت می‌شود؛ این انتظارات اما گاه در سطح اجتماعی محقق نمی‌شود و بنابراین احساس یاس و ناامیدی، انزواطلبی و در برخی از مواقع خشونت و پرخاشگری را برای کودک و نوجوان رقم می‌زند. این احساسات گاه در محیط‌های اجتماعی سبب ناکامی و شکست نیز می‌شود.

تاثیر تک‌فرزندی بر والدین

ابراهیمی مقدم با بیان این‌که بی‌حوصلگی و روزمرگی نیز در تک فرزندان بروز می‌کند؛ گفت: تاثیر تک فرزندی بر والدین نیز باید مشخص شود. به عنوان مثال براساس برخی از تحقیقات والدین تک فرزند به سبب کاهش هزینه‌های اقتصادی، زمان و انرژی رشد فردی و بالندگی بیشتری را تجربه می‌کنند.

وی همچنین با اشاره ناسازگاری فرزندان ادامه داد: اختلافات فرزندان نیز برای پدر و مادر بی‌شک با اضطراب و تنش همراه است؛ مشکلات فردی هر یک از فرزندان نیز میزان نارضایتی پدر و مادر را از نقش فردی افزایش می‌دهد.

ابراهیمی مقدم افزود: ناکامی و شکست تک فرزند والدین اما فشار روانی شدیدی را برای پدر و مادر به همراه خواهد داشت.

به عبارت دیگر عدم موفقیت فرزند به تضییع سرمایه زندگی والدین تعبیر می‌شود.

انتظارات والدین از تک فرزندان تعدیل شود

این کارشناس در ادامه به برخی از راهکارها در خصوص کاهش و رفع آسیب‌های تک فرزندی اشاره کرد و گفت: انتظارات و توقعات والدین از تک فرزندان باید تعدیل شود. آموزش‌های همگانی نظیر حضور در مهدکودک‌ها افزایش یابد و مهارت‌های ارتباطی تقویت شود.

وی افزود: اعتماد به نفس این فرزندان نیز باید تقویت و مسئولیت پذیری (به تدریج) با مسئولیت‌گذاری افزایش پیدا کند و آثار و نتایج مثبت با هدف افزایش اعتماد به نفس، تشویق شود.

ابراهیمی مقدم تصریح کرد: درگیری در ارتباطات خانوادگی نیز آموزش داده شود و با برنامه‌ریزی‌های دقیق و جامع برای تنظیم ارتباطات اجتماعی بی حوصلگی و روزمرگی کاهش یابد.

وی تاکید کرد: در خصوص برخی از مباحث خانوادگی هم در سن و جایگاه مناسب با تک فرزندان گفت وگو و در صورت ضرورت به منظور کاهش آسیب‌ها با مشاوران و روانشناسان مشورت شود.