گفت‌وگوی صدای آمریکا با کاوه مدیری کارگردان فیلم داستانی «میترا» با محور اعدام زندانیان سیاسی

اکران فیلم «میترا» ساخته کاوه مدیری، سینماگر ایرانی هلندی، در شهرهای مختلف جهان ادامه دارد.

به همین مناسبت، موسسه فیلم آمریکا (AFI) در سیلور اسپرینگ مریلند میزبان این سینماگر جوان ایرانی‌تبار بود و فیلم او در جریان برنامه ویژه‌ای اکران شد.

نمایش فیلم با رعایت کامل نکات بهداشتی همراه بود و تماشاگران علاوه بر ارائه کارت واکسن یا نتیجه منفی آزمایش کووید، باید داخل سالن سینما ماسک می‌زدند.

میترا، دومین فیلم بلند کاوه مدیری است. در این اثر داستانی تعدادی از هنرمندان ایرانی از جمله یاسمن طباطبایی، شبنم طلوعی، محسن نامجو، و دینا ظریف بازی می‌کنند.

میترا، با الهام از رویدادهای واقعی در ایران ساخته شده است و کاوه مدیری با استفاده از تجربیات شخصی خانواده خود، ابتدا این داستان را به صورت کتاب در هلند منتشر کرد که با واکنش‌های مناسبی همراه شد.

او در گفت‌وگو با بهنود مکری از صدای آمریکا که در موسسه فیلم آمریکا انجام شد، درباره فیلم و ویژگی‌های آن توضیحاتی داد.

این داستان برای شما شخصی است و تلاش زیادی کردید تا فیلم ساخته شود، گویا به زندگی یکی از اعضای خانواده شما مرتبط است ؟

درسته، خواهر ناتنی من در اوایل انقلاب در ایران اعدام شد. او که در یک مهمانی شرکت داشت، توسط یکی از دوستانش که برگزارکننده برنامه بود، لو رفت، یعنی این دوست به خواهر ناتنی من خیانت کرد. مادرم صدای این فرد را می‌شناخت و همیشه می‌دانست او باعث مرگ دخترش شده است.

"اکران فیلم «میترا» ساخته کاوه مدیری، سینماگر ایرانی هلندی، در شهرهای مختلف جهان ادامه دارد"

همیشه از خود می‌پرسیدم اگر روزی مادرم با این فرد مواجه شود چه واکنشی خواهد داشت و چگونه با او برخورد می‌کند. این موضوع محور اصلی داستان است که من مسائل دیگری هم به آن افزودم.

این یک فیلم سینمایی است که با الهام از رویدادهای واقعی ساخته شده است، درباره داستان توضیح دهید، چه ماجراهایی را در بر می‌گیرد؟

محور اصلی داستان تخیلی است و هاله، یک زن ایرانی را با پیشینه‌ای که برای شما بیان کردم، با بازی یاسمن طباطبایی به تصویر می‌کشد که در هلند استاد دانشگاه است. زندگی این زن، وقتی که می‌شنود آن فرد خیانت‌کار همراه با فرزندش به عنوان پناهنده وارد هلند شدند، دگرگون می‌شود.

هاله در ابتدا و از روی کنجکاوی به دنبال کشف هویت واقعی این فرد می‌رود، ولی در ادامه درگیر ماجراهای غیرمنتظره‌ای می‌شود و بر سر دو راهی انتقام یا بخشش قرار می‌گیرد.

فیلم «میترا» به کارگردانی کاوه مدیری

اکران میترا همزمان بود با دو دادگاه در لندن​ و سوئد که به بررسی سرکوب، دستگیری، و اعدام ناراضیان سیاسی توسط جمهوری اسلامی در ایران می‌پرداخت. این موضوع بازتاب زیادی ‌در رسانه‌های خبری داشت و توجه زیادی به آن شد.

نظری درباره برگزاری این دادگاه‌ها دارید، که به هر حال فجایع مورد بررسی آنها یکی از محورهای اصلی فیلم میترا است؟

این یک دوره تاریخ ایران است که تا حدی فراموش شده، البته با قصد و غرض و از روی عمد سعی کرده‌اند تا این دوره را از تاریخ پاک کنند.

خیلی خوشحالم رویدادهای این دوره، افراد گمنامی که قربانی شدند، یا خانواده‌های داغدارشان که زندگی آنها نابود شده است، مورد توجه قرار می‌گیرند، و به دادخواهی آنها رسیدگی می‌شود.

درباره بازیگران نقش‌های اصلی و گزینش آنها توضیح دهید.

این نخستین فیلم من به زبان فارسی است و برای شخص من پروژه هیجان‌انگیزی بود. البته عوامل و دست‌اندرکاران غیرایرانی هستند، ولی بازیگران نقش‌های اصلی ایرانی هستند. یاسمن طباطبایی، شبنم طلوعی، محسن نامجو و دینا ظریف بازیگران اصلی هستند. آنها را خیلی زود انتخاب کردم و موقع نگارش فیلمنامه این افراد در ذهنم بودند.

از طریق آنها با بازیگران دیگری آشنا شدم و خلاصه مجموعه خوبی تشکیل شد که تقریبا همه با هم آشنا بودند و همبستگی خاصی وجود داشت، از همکاری با این بازیگران واقعا لذت بردم.

فیلم «میترا» به کارگردانی کاوه مدیری

به محسن نامجو اشاره کردید.

"او که در یک مهمانی شرکت داشت، توسط یکی از دوستانش که برگزارکننده برنامه بود، لو رفت، یعنی این دوست به خواهر ناتنی من خیانت کرد"حتما در جریان هستید اخیرا تعدادی از زنان ایرانی اتهاماتی را علیه او مطرح کردند، وارد جزئیات نمی‌شوم ولی موارد مختلفی بود که البته محسن نامجو تکذیب کرده است و می‌گوید که واقعیت ندارد. به هر حال یکی از بازیگران اصلی فیلم‌ شما خبرساز شده و نظرات موافق و مخالفی درباره او مطرح شده است. این جریان تأثیری روی اکران فیلم دارد ؟

این موضوع را برای نخستین بار پس از تدوین فیلم ‌‌و پایان پروژه شنیدم. در ابتدا باید بگویم که به زنان در بخش عمده‌ای از تاریخ ظلم شده است، صدای آنها شنیده نشده است، و باید در خلوت خود ظلم‌هایی را که به آنها شده است، تحمل می‌کردند. بسیار خوشحالم که الان صدای آنها شنیده می‌شود و می‌توانند حقایق را بیان کنند.

شناختی که من از محسن نامجو دارم، تجربه همکاری با ایشان در صحنه فیلمبرداری است که تجربه مثبت و حرفه‌ای بود و او همیشه با بازیگران مرد و زن با احترام رفتار می‌کرد.

البته این تجربه شخصی من است و به این معنا نیست که ایشان بیگناه هستند یا گناهکار. من نمی‌دانم اتهامات علیه او درست است یا نادرست، ولی امیدوارم که اتهامات به صورت قانونی پیگیری شود تا واقعیت مشخص شود، بفهمیم که آیا واقعا جرمی اتفاق افتاده است یا خیر، و اگر پاسخ مثبت است، بدانیم که چه مجازاتی در انتظار او خواهد بود.

در سال‌های اخیر بسیاری از فیلم‌های مرتبط با ایران به دلایلی که می‌دانیم در کشورهای دیگر فیلمبرداری شدند و این مشکلاتی را ایجاد می‌کند و در برخی موارد شباهت زیادی به ایران ندارند. شما به اردن سفر کردید، درباره این تجربه توضیح دهید، چطور بود؟

مسلما با توجه به داستان فیلم نمی‌توانستیم در ایران فیلمبرداری کنیم، و قطعا هیچ جای دیگر دنیا شبیه ایران نیست. البته باید گفت که کار ما سخت‌تر بود، چون باید به سال‌های دور باز می‌گشتیم و دهه هشتاد میلادی را در اردن صحنه‌سازی می‌کردیم.

"همیشه از خود می‌پرسیدم اگر روزی مادرم با این فرد مواجه شود چه واکنشی خواهد داشت و چگونه با او برخورد می‌کند"باید بخشی از شهر امان را پیدا می‌کردیم که به ایران آن‌ دوران شباهت دارد و این کار ساده‌ای نبود.

طراح صحنه ما یک خانم غیرایرانی است که با تحقیقات زیاد و مشورت با کارشناسان مختلفی که از طریق تصاویر قدیمی اطلاعاتی را در اختیارش گذاشتند، کار فوق‌العاده‌ای انجام داد.

تجربه سختی بود، چون باید کادر دوربین را بسیار محدود نگه می‌داشتیم، ماشین‌های قدیمی پیدا می‌کردیم یا از لباس‌های آن دوران برای رهگذران استفاده می‌کردیم. به نظرم تا حدی که امکان داشت به فضای آن دوران نزدیک شدیم، ولی به هر حال باید همیشه از بیننده خواست تا حدی با استفاده از فانتزی خود پذیرای چنین آثاری باشند.

فیلم «میترا» به کارگردانی کاوه مدیری

این دومین فیلم بلند داستانی است که ساختید، از نتیجه کار راضی هستید؟ آیا نسبت به گذشته فیلمساز باتجربه‌تر و پخته‌تری شدید ؟

این دو فیلم تفاوت‌های زیادی با هم دارند، البته همیشه شیوه فیلمسازی من به داستان فیلم بستگی دارد. فیلم‌ نخست من تا حد زیادی یک اثر تجربی بود، داستان در یک شهرستان کوچکی در شمال اسکاتلند اتفاق می‌افتد و‌ همه شخصیت‌ها مستند بودند و فقط یک‌ شخصیت ساختگی داشتیم که همه ماجراهای فیلم پیرامون او بود.

اما میترا یک اثر داستانی است، وقت و انرژی زیادی صرف نگارش فیلمنامه شد و پرداختن به جزئیات بسیار مهم بود.

در حالی که فیلم‌ قبلی اصلا سناریو نداشت، بسیاری از مسائل در همان لحظه اتفاق می‌افتاد و فی‌البداهه بود. در فیلم قبلی، بازیگران غیرحرفه‌ای بودند و یک بخش مهمی از جذابیت فیلم برای من همین موضوع بود، ولی در میترا با بازیگران حرفه‌ای کار کردم.

این دو فیلم تفاوت‌های زیادی با هم دارند، اما کاملا مشخص است که توسط من ساخته شده و شما خط داستانی مشخصی را در آنها پیدا می‌کنید. مسلما نوع فیلم بعدی من به چگونگی داستان بستگی دارد و راه متفاوتی را برای بیان آن انتخاب خواهم کرد.

بدون شک در فرآیند تولید این فیلم‌ها تجربه بیشتری پیدا کردم، اطلاعاتم بیشتر شده و چیزهای بیشتری یاد گرفتم که از آنها در آینده استفاده می‌کنم.

واکنش تماشاگران ایرانی به فیلم چگونه بوده است؟ به هر حال در این فیلم به سراغ موضوعاتی رفتید که از بحث‌های داغ در میان ایرانی‌ها محسوب می‌شود و نظرات متفاوتی درباره آنها وجود دارد، چه نکاتی برای شما جالب بود ؟

یکی از نکات جالب، احساس همبستگی است که وجود دارد، بسیاری از نکاتی که در فیلم مطرح می‌شود، چیزهایی است که بازیگران در صحنه و بیننده‌ها نیز همان تجربیات را دارند، این حوادث برای خانواده، اقوام، دوستان، و بسیاری از آشنایان همه ما اتفاق افتاده است و فقط محدود به شخصیت‌های فیلم‌ نیست.

"زندگی این زن، وقتی که می‌شنود آن فرد خیانت‌کار همراه با فرزندش به عنوان پناهنده وارد هلند شدند، دگرگون می‌شود"خوب این موضوع باعث شده تا بسیاری با فیلم رابطه برقرار کنند.

میترا اصلا یک فیلم شعاری نیست، داستان یک مادر و دختر، و درگیری درونی است که این مادر با خود دارد. اگر فیلم پیامی داشته باشد، به نظرم این پیام بخشش است. خیلی ساده است که دشمن را بیرون بگذاریم و خود را به عنوان قهرمان ببینیم، اما در فیلم روی بخشش متمرکز می‌شویم و درگیری‌های درونی این مادر را به تصویر کشیدیم و خوشبختانه این پیام از طرف تماشاگران به خوبی درک می‌شود و تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

فیلم شما در کشورهای مختلف اکران می‌شود و تماشاگران غیرایرانی زیادی هم دارد، واکنش آنها جطور بوده است، فکر می‌کنید چنین آثاری تا چه میزان به درک بهتر و شناخت بیشتر از ایران کمک می‌کند ؟

با توجه به تاریخ پیچیده‌ای که ایران دارد، به نظرم تعریف کردن چنین داستان‌هایی بسیار مهم است و کمک می‌کند که غیرایرانی‌های این فرهنگ پیچیده را بهتر درک کنند. به هر حال باید نشان داد که همه چیز خوب ‌و بد، یا سیاه و سفید نیست. در این فیلم سعی کردم تا بخشی از پیچیدگی‌ها را به تصویر بکشم.

از طرفی در اروپای امروز مهاجران ایرانی زیادی هستند که در کشورهای جدید جا افتاده‌اند و افراد موفقی هستند، ولی به دلایل مسائلی که در گذشته در ایران برای آنها اتفاق افتاده است، بخش زیادی از شخصیت آنها هنوز در ایران است و به اصطلاح شخصیت دوگانه‌ای دارند.

به نظرم پرداختن به این موضوعات بسیار آگاهی‌دهنده خواهد بود و به شناخت بیشتری در این زمینه‌ها منجر خواهد شد.

اکران فیلم به چه صورتی ادامه خواهد داشت، چه برنامه‌هایی در این زمینه دارید؟

نمایش در موسسه فیلم آمریکا در مریلند بخشی از اکران جهانی فیلم است.

امسال به دلیل محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا شرایط کمی غیرعادی است و برنامه اکران با سال‌های گذشته فرق دارد. در حال حاضر فیلم در آلمان روی پرده است و بعد در دانمارک به نمایش در می‌آید، برنامه‌های بعدی را اعلام خواهیم کرد.

بدون شک پس از پایان اکران سینمایی، میترا از طریق شبکه‌های اینترنتی مانند نتفلیکس منتشر می‌شود تا عده بیشتری آن را تماشا کنند.

آرزوی من این است که این فیلم در ایران هم دیده شود، ولی مسلما به شیوه و راه‌های دیگری، احتمالا به صورت مخفیانه یا زیرزمینی به این کشور هم خواهد رسید.