بحران آب در ایران؛ سرزمین خشک و هراس از تغییر ساختار در شیوه سنتی کشاورزی

به گفته مقام‌های جمهوری اسلامی، از جمله وزیر نیرو، بحران کمبود آب‌های تجدیدپذیر در ایران از برآوردهای اولیه فراتر رفته است.

سحر تاج بخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور، می‌گوید: «امسال ۴۰ درصد کمبود بارش داریم و فرونشست در فلات مرکزی ایران یک مسئله جدی است.» وی تاکید کرده این به آن معنا است که باید مانع از برداشت‌های بی رویه آب‌های زیرزمینی شد.

علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو، نیز گفته است سهم سرانه آب که ۵۰ سال قبل سالانه ۶۵۰۰ متر مکعب بود در حال حاضر به ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ متر مکعب کاهش یافته است.

با این حال او با تاکید بر بهره برداری از آب‌های ژرف افزوده است: «مطالعات و اکتشافات خوبی انجام شده و قرار است با رعایت ملاحظات زیست محیطی به اجرا رسد.»

خشکسالی اصفهان بی آبی زاینده رود ایران

به باور برخی کارشناسان این راهکار اگرچه ممکن است در کوتاه مدت پاسخگوی مصرف آب کشاورزی ایران باشد، اما هم اکنون میزان برداشت آب‌های زیرزمینی در ایران به سه برابر میزان استاندارد جهانی رسیده و بیش از ۸۵ درصد ذخایر استراتژیک آبی ایران مصرف شده است. پیامدهای زیانبار این مشکل، فرونشست‌های بزرگ در دشت‌های فلات مرکزی و جنوب ایران است که به معضلی جدی برای سکونت در این مناطق تبدیل شده است.

"به گفته مقام‌های جمهوری اسلامی، از جمله وزیر نیرو، بحران کمبود آب‌های تجدیدپذیر در ایران از برآوردهای اولیه فراتر رفته است"

عبدالله فاضلی فارسانی، سرپرست دفتر حفاظت و بهره برداری منابع آب زیرزمینی شرکت مدیریت منابع آب ایران در این باره می‌گوید: «کسری ۱۳۰ میلیارد مترمکعبی آب سفره‌های زیرزمینی در ۲۰ سال اخیر زمینه مهاجرت و حاشیه نشینی نزدیک به ۲۰ میلیون نفر از جمعیت روستایی کشور را فراهم کرده و تداوم آن می‌تواند خطرناک باشد.

اگرچه وزیر نیرو به کاهش شدید سهم سرانه ایرانیان از آب های تجدیدپذیر و بحرانی شدن اوضاع اذعان کرده اما کارشناسان می‌گویند در واقعیت سهم سرانه آب بسیار پایین‌تر از میزان ۱۲۰۰ مترمکعب ادعایی وزیر نیرو است، چرا که با توجه به جمعیت ۸۶ میلیونی و ذخایر ۸۰ میلیارد مترمکعبی آب‌های تجدیدپذیر باید گفت سهم سرانه آب کمتر از هزار مترمکعب است که رقم نگران کننده‌ای ارزیابی شده است.

خشکسالی هورها و آبگیرهای خوزستان، زندگی روز مره مردم این منطقه در جنوب غربی ایران را با مشکل مواجه کرده است.

وزیر نیرو افزوده است: «بخش صنعت با مصرف دو و هفت دهم میلیارد مترمکعب آب، میلیون‌ها شغل و میلیاردها ارزش افزوده ایجاد کرده؛ اما در بخشی از کشاورزی که ۴ میلیارد مترمکعب آب مصرف می کند تنها ۳۵ هزار شغل ایجاد شده و این بدان معناست که اقتصاد گمشده است.»

یکی دیگر از راهکارهای دولت که وزیر نیرو نیز بر آن تاکید کرده، خرید آب از همسایگان است. اما مهدی قمشی، کارشناس آب و استاد دانشگاه چمران اهواز، از جمله کارشناسان منتقد این طرح است و می‌گوید: «قبل از اینکه به واردات و یا شیرین‌سازی آب دریا بپردازیم باید به نحوه استفاده و مدیریت خودمان بر منابع آب داخلی پردازیم و سپس وارد این مقوله شویم.»

این کارشناس آب افزوده است: «ما به لحاظ منابع آبی مورد نیاز برای شرب، صنعت و حتی محیط زیست در حوضه‌های آبریز مشکل چندانی نداریم، مشکل ما در بخش کشارزی است که هم آب زیادی طلب می‌کند و در عین حال اراضی زیادی از کشور منتظر آب هستند، به عبارت دیگر کشاورزی مشکل دارد.»

خشکسالی در استان مازنداران

کارشناسان آب و کشاورزی ایران همواره بر لزوم بازنگری اساسی در سیاست «خودکفایی غذایی» جمهوری اسلامی، متکی به شیوه‌های سنتی کشاورزی و آبیاری، تاکید کرده اند و خواهان سرمایه گذاری در بهبود فناوری و آموزش برای توسعه کشاورزی مدرن از جمله «آبزی پروری» هستند؛ شیوه‌ای که نه تنها میزان مصرف آب را به یک دهم کاهش می‌دهد بلکه به کشاورزان ایران امکان می‌دهد فراورده واقعی کشاورزی را صادر کنند. اما شماری از منتقدان می‌گویند رهبران جمهوری اسلامی هرگونه تغییر ساختار در شیوه سنتی کشاورزی را عامل ویرانگر پایه‌های ایدئولوژیک حاکمیت خود ارزیابی می‌کنند.