آثار حسد و طمع

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه؛ سوال

حسد و طمع چه اثرات مخرب و مهلکی بر انسان و جامعه دارد؟

 

کلام را با بیانی از امام صادق(علیه السلام) آغاز می کنیم که فرمود: «پایه های کفر سه چیز است: طمع، استکبار و حسد. طمع، آدم را واداشت تا از «شجره ممنوعه» بخورد، استکبار شیطان را از سجده بر آدم با آن که خدا او را بدان امر نموده بود، بازداشت و حسد باعث شده تا یکی از پسران آدم، دیگری را از پای درآورد».(۱)

همان طور که از روایت استفاده می شود «طمع» و «حسد» دو عامل اساسی در فساد و هلاکت انسان و از صفات ناپسند انسانی هستند که بایستی همواره از شرّ آنها به خداوند سبحان پناه برد.

طمع                            

طمع عبارت است از «آز، حرص، امید، آرزو»،(۲) در دستورات دینی از طمع به دو معنای اول به شدت پرهیز شده است.

رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) در این باره می فرماید: «زنهار! گرد طمع نگردی که آن، فقر حاضر و بالفعل است».(۳) حضرت امیرمؤمنان علی(علیه السلام) در کلامی بسیار زیبا چنین می فرمایند: «از هر که خواهی اظهار بی نیازی کن تا مثل و مانند او باشی، و به هر کس می خواهی، احسان کن تا بزرگ و امیر او باشی و از هر کس می خواهی، طمع کن تا بنده و اسیر او باشی».

آری... طمع در مال دیگران انسان را به هر کاری ممکن است بکشاند.

از امام باقر(علیه السلام) روایت شده که: «بد بنده ای است، بنده ای که او را طمعی است که هر خانه می کشدش و بدبنده ای است، بنده ای که خواهشی دارد که او را ذلیل می گرداند».(۴)

بزرگ ترین عیب طمعکار این است که اعتماد او به مردم بیشتر از اعتمادش به خداوند است. در روایتی از علی(علیه السلام) آمده که: «هیچ چیز دین را نابود نمی کند، همچون بدعتها و هیچ چیز مرد را فاسد نمی کند، آن گونه که طمع او را فاسد می کند».(۵)

دست طمع چو پیش کسان می کنی دراز

پل بسته ای که بگذری از آبروی خویش

امام علی(علیه السلام) اصل شرّ را طمع دانسته، می فرماید: (اصل الشرّ الطمع)(۶) «اساس بدی ها طمع است».

امام صادق(علیه السلام) نیز در بیانی نورانی و ارزشمند فرموده اند: «اگر خواستی چشمت روشن، و خیر دنیا و آخرت به تو برسد، از آنچه در دست مردم است، طمع خویش را بازگیر...».(۷)

اما حسد نیز به عنوان اولین گناهی که بر روی زمین اتفاق افتاد.(۸) نقش بسیار بزرگی در فساد و هلاکت انسان دارد که خداوند همگان را از این صفت ناپسند پرهیز داده است. «حسد» که در زبان فارسی از آن به «رشک» تعبیر می کند، به معنای آرزوی زوال نعمت از دیگران است.(۹) خواه آن نعمت به حسود برسد یا نرسد.

"«حسد» که در زبان فارسی از آن به «رشک» تعبیر می کند، به معنای آرزوی زوال نعمت از دیگران است.(۹) خواه آن نعمت به حسود برسد یا نرسد"بنابراین کار حسود در ویران کردن و آرزوی ویران شدن متمرکز می شود، نه این که آن سرمایه و نعمت حتماً به او منتقل گردد.

حسد سرچشمه بسیاری از نابسامانی های اجتماعی است از جمله این که:(۱۰)

۱- حسود تمام یا بیشتر نیروها و انرژی های بدنی و فکری خود را که باید در راه پیشبرد اهداف اجتماعی به کار برد، در مسیر نابودی و ویران کردن آن چه هست صرف می کند، و از این رو هم سرمایه های وجودی خود را از بین برده و هم سرمایه های اجتماعی را.

۲- حسد انگیزه قسمتی از جنایات دنیا است و اگر عوامل و علل اصلی قتلها، دزدی ها، تجاوزها و مانند آن را بررسی کنیم، خواهیم دید که قسمت قابل توجهی از آنها، از عامل حسد مایه می گیرد، و شاید به خاطر همین است که آن را به شراره ای از آتش تشبیه کرده اند که می تواند، موجودیت حسود و یا جامعه ای را که در آن زندگی می کند به خطر بیندازد. یکی از دانشمندان می گوید: «حسد و بدخواهی از خطرناک ترین صفات است و باید آن را به منزله، موحش ترین دشمن سعادت تلقی کرد و در دفع آن کوشید.(۱۱)

جوامعی که افراد آن را اشخاص حسود و تنگ نظر تشکیل می دهند، جوامعی عقب افتاده هستند، زیرا همان طور که گفتیم، حسود همیشه می کوشد تا دیگران را به عقب بکشد و این درست بر خلاف روح تکامل و ترقی است.

۳- حسد اثرات بسیار نامطلوبی روی جسم و سلامت انسان می گذارد، و افراد حسود معمولا افرادی رنجور و از نظر اعصاب و دستگاه های مختلف بدن غالباً ناراحت و بیمارند. زیرا امروز این حقیقت مسلم شده که بیماری های جسمانی در بسیاری از موارد عامل روانی دارد.(۱۲) و در طب امروز بحث های مشروحی تحت عنوان بیماری های «روان تنی» دیده می شود که به این قسمت از بیماری ها اختصاص دارد. جالب این که در روایات پیشوایان اسلام، روی این موضوع تکیه شده است، در روایتی از امام علی(علیه السلام) می خوانیم: (صحه الجسد من قله الحسد)(۱۳) «تندرستی از کمی حسد است». و در جای دیگر می فرماید:(العجب لغفله الحُسّاد عن سلامه الاجساد)(۱۴) «عجیب است که حسودان از سلامت جسم خود به کلی غافلند».

و حتی در پاره ای از احادیث می خوانیم که: حسد پیش از آن که به طرف مقابل زیان برساند، از حسود شروع می کند، و تدریجاً او را به هلاکت می رساند.(۱۵)

۴- از نظر معنوی، حسد نشانه کمبود شخصیت و نادانی و کوتاه فکری و ضعف و نقص ایمان است، زیرا حسود در واقع خود را ناتوان تر از آن می بیند که به مقام محسود (شخصی که مورد حسادت واقع می شود) و بالاتر از آن برسد و لذا سعی می کند، محسود را به عقب براند، به علاوه او عملا به حکمت خداوند که بخشنده اصلی این نعمت ها است، معترض است و نسبت به اعطای نعمت به افراد، از طرف خداوند ایراد دارد. لذا در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «حسد و بدخواهی از تاریکی قلب و کوردلی است و از انکار نعمت های خدا به افراد سرچشمه می گیرد، و این دو (کوردلی و ایراد بر بخشش خدا) دو بال کفر هستند، به سبب حسد بود که فرزند آدم در یک حسرت جاودانی فرو رفت و به هلاکتی افتاد که هرگز از آن رهایی نمی یابد».(۱۶)

در نهج البلاغه از امام علی(علیه السلام) نقل شده که فرمود: (ان الحسد یأکل الایمان کما تأکل النار الحطب) «حسد تدریجاً ایمان را می خورد همان گونه که آتش هیزم را تدریجاً از بین می برد»(۱۷) چه این که شخص حسود تقریباً سوء ظنش به خدا و حکمت و عدالت او بیشتر می شود و همین سوء ظن است که او را از وادی ایمان بیرون می کشد.

زیان های معنوی و مادی، فردی و اجتماعی حسد فوق العاده زیاد است و آن چه گفتیم در حقیقت فهرستی از آن به شمار می رود.(۱۸)

در آخر تذکر این نکته لازم است که در مقابل حسد، صفت پسندیده ای وجود دارد که به آن «غبطه» گفته می شود و آن عبارت است از این که، انسان نعمتی را که دیگران دارند، برای خودش نیز آرزومند باشد، بدون آن که زوال آن را از دیگران امیدوار باشد. حسن ختام این نوشتار را مناجاتی از امام سجاد(علیه السلام) قرار می دهیم:

«خداوندا! پناه می برم به تو از هیجان حرص و طمع، شدت غضب، غلبه حسد، ضعف صبوری، پیروی از هوای نفس، و سرپیچی از مقررات دین...».