علت درگیری جدید ارمنستان و جمهوری آذربایجان چیست؟

روزهای اخیر دور جدیدی از درگیری نظامی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان روی داد که باعث نگرانی کشورهای منطقه و جامعه بین‌المللی شد و بار دیگر خشم عمومی را در هر دو کشور برانگیخت.

اوج درگیری‌های جدید روزهای ۲۲ تا ۲۴ تیر روی داد و شمار قربانیان دو طرف مجموعا به ۱۶ کشته رسید که یکی از آنها غیرنظامی بود.

از سال ۱۹۸۸ که همزمان با فروپاشی شوروی منازعه دو کشور بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ آغاز شد، تنش‌های متعددی بین دو کشور روی داده و درگیری اخیر را می‌توان مرگبارترین در چهار سال اخیر قلمداد کرد.

با اینکه از آغاز این بحران ۳۲ سال می‌گذرد، مناقشه همچنان پابرجاست و حدود ۳۰ هزار نفر در این مدت کشته شده‌اند.

دو طرف در سال ۱۹۹۴ پیمان آتش‌بس امضا کردند اما این پیمان نیز به اختلافات پایان نداد.

مطابق آن آتش‌بس، ناگورنو قره‌باغ و مناطق اطراف آن به کنترل ارمنستان درآمد؛ با این حال از آن زمان تاکنون هر از چندی درگیری مسلحانه‌ای در این منطقه و در امتداد نوار مرزی دو کشور روی داده است.

دلیل درگیری اخیر چه بود؟

در درگیری جدید، طبق روال دهه‌های اخیر، هر یک از دو کشور دیگری را به اقدامات تحریک‌آمیز و شروع درگیری متهم می‌کند.

بنابر برخی گزارش‌ها، حرکت یک خودروی نظامی جمهوری آذربایجان در بخش شمالی مرز مشترک دو کشور نخستین جرقه درگیری در روز یکشنبه ۲۲ تیر بوده است.

با این حال تائید مستقل گزارش‌ها از منطقه نبرد کمابیش ناممکن است.

یک تحلیلگر سیاسی به رادیو اروپای آزاد می‌گوید درگیری این بار عجیب بود چون ظاهرا اقدام تحریک‌آمیزی روی نداده بود.

آرکادی دوبنوف، از مرکز کارنگی مسکو، می گوید: «تمامی شواهد نشان می‌دهد که به احتمال زیاد، علت ماجرا خطای انسانی بوده، نه انگیزه‌های سیاسی یا راهبردی».

اما یک کارشناس دیگر هرگونه تصادفی بودن شروع درگیری را رد می‌کند.

توماس دو وال، کارشناس ارشد پژوهشکده کارنگی اروپا، می‌گوید: «دقیقا مشخص نیست کدام طرف درگیری را شروع کرده ولی جمهوری آذربایجان در وقوع درگیری نفع بیشتری داشته است؛ زیرا از عدم پیشرفت در مذاکرات و رکود آن در دو سال و نیم اخیر کلافه است و می‌خواهد این غیرعادی بودن وضعیت را به جامعه بین‌المللی نشان دهد».

این کارشناس سیاسی در توئیتی نوشت: «اینجا هیچ چیز تصادفی نیست. موارد نقض آتش‌بس تصمیم سیاسی هستند».

چه تفاوت‌هایی بین درگیری فعلی با موارد قبلی بود؟

کشته شدن ۱۶ تن در درگیری‌های اخیر بالاترین رقم در چهار سال اخیر به شمار می‌رود. پیش از این، بالاترین رقم تلفات مربوط به درگیری‌های سال ۲۰۰۸ بود.

یک نکته عجیب در درگیری‌های جدید نیز کشته شدن یک ژنرال ارتش جمهوری آذربایجان در روز سه‌شنبه است.

اکثر درگیری‌های سه دهه اخیر از طریق تک تیراندازی یا شلیک تیربار بوده و معمولا تلفات آن پرسنل رده پائین و در مواردی غیرنظامیان بوده‌اند.

برخی شواهد حکایت از آن دارد که در درگیری‌های اخیر از تانک، پهپاد و توپخانه نیز استفاده شده است.

تأثیر درگیری‌های اخیر بر فضای سیاسی دو کشور

دور جدید درگیری‌ها بسرعت در هر دو کشور فضای ملی‌گرایی شدیدی پدید آورد و به ناسیونالیسم دامن زد.

به گفته آرکادی دوبنوف، «در هر دو کشور، هر جناح سیاسی - نظامی که می‌خواهد نشان دهد میهن‌پرست و مدافع سرزمین مادری است می‌تواند تنش را تشدید کند».

با وجودی که جمهوری آذربایجان محدودیت‌هایی برای مقابله با کرونا وضع کرده، روز سه‌شنبه خیابان‌های باکو مملو از جمعیت خشمگین شد و پلیس برای متفرق کردن آنها چند تن را بازداشت کرد.

نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، هشدار داده است اقدامات آذربایجان بی‌پاسخ نخواهد ماند.

از زمان روی کار آمدن آقای پاشینیان درگیری‌های مرزی بین دو کشور کاهش یافته و تماس‌های دیپلماتیک و برخی گفت‌وگوها بین مقامات نظامی دو کشور بیشتر شده بود.

با این حال از حدود یک سال پیش بدین سو مناسبات دو کشور با تنش‌هایی فزاینده همراه شد.

در حال حاضر نشانه‌ای از احتمال وقوع مجدد درگیری و تبدیل آن به بحران جدی دیده نمی‌شود.

روز چهارشنبه نیز مقامات نظامی دو کشور تایید کردند که در ۲۴ ساعت اخیر درگیری تازه‌ای بین دو طرف روی نداده است.

آمریکا، روسیه، اتحادیه اروپا و ترکیه خواستار خویشتنداری دو طرف شده‌اند.

منطقه ناگورنو-قره‌باغ بخشی از خاک جمهوری آذربایجان است که اکثریت ارمنی دارد و از پایان جنگ دو کشور در دهه ۹۰ توسط ارمنی‌ها اداره می‌شود.