آژیر خطر برای جمهوری اسلامی، در دوران قمار دیپلماتیک با طالبان

محمد داوود مزمل معروف به ملا داوود مزمل، والی طالبان در ولایت بلخ افغانستان که هفته گذشته در انفجاری در دفترش کشته شد، از بلندپایه‌ترین مقام‌های طالبان به شمار می‌رود که از زمان بازگشت این گروه به قدرت در افغانستان ترور شده است.

بر اساس اعلام حکومت طالبان، ترور او یک روز پس از دیدارش با مقام‌های ارشد کابل که برای گفت‌وگو درباره یک پروژه بزرگ آبیاری در شمال افغانستان به ولایت بلخ رفته بودند، رخ داد.

مسئولیت انفجار دفتر والی طالبان در ولایت بلخ را گروه تروریستی داعش خراسان برعهده گرفت.

نقش داشتن داعش در این انفجار در حالی است که مزمل از زمان آغاز مأموریت خود به عنوان والی طالبان در بلخ در مهرماه امسال، مبارزه با شبه‌نظامیان داعش در منطقه را هماهنگ می‌کرد.

اما مزمل پیش از مأموریت خود در بلخ نیز به مبارزه با داعش می‌پرداخت. او پس از به قدرت رسیدن دوباره طالبان در افغانستان، والی ننگرهار در شرق این کشور شد و در آنجا مقابله با داعش در این منطقه را آغاز کرد.

بیشتر در این باره:

والی طالبان در بلخ افغانستان بر اثر انفجار در دفترش کشته شد

انتقام داعش از مزمل

در تابستان ۲۰۲۱، در حالی طالبان پس از ۲۰ سال توانست دوباره بر سراسر افغانستان حکمرانی کند که از چند سال قبل از آن، شاخه خراسان دولت اسلامی (داعش) یا داعش خراسان، در منطقه آسیای میانه و شبه قاره هند فعال شده و به نظر می‌رسد قصد ندارد حکومت طالبان را به رسمیت بشناسد و با آن کنار بیاید.

به طوری که شاید بتوان گفت اکنون مهم‌ترین دشمن داخلی طالبان در افغانستان، همین «برادران» مذهبی اسلامگرای خود آنهاست.

این شعبه از داعش به مرور و طی مدت کمتر از یک سال شکل گرفت؛ در ابتدا، در فاصله ژوئیه تا اکتبر ۲۰۱۴، گروه‌های جنبش خلافت در پاکستان، گردان التوحید در افغانستان و تیپ اسلام در خراسان در افغانستان به داعش پیوستند و بعد، حزب تحریک طالبان پاکستان حمایت خود را از داعش اعلام کردند.

محمد داوود مزمل

سپس در اکتبر ۲۰۱۴، شش نفر از رهبران طالبان با داعش بیعت کردند؛ از جمله ابوعمر مقبول معروف به شهیدالله شهید سخنگوی گروه تحریک طالبان پاکستان که بلافاصله از سمت خود برکنار شد.

در آن زمان ابوبکر بغدادی رهبر داعش مدعی خلافت اسلامی در عراق و شام شده بود، و اساساً بیعت با او در تضاد با نزدیکی طالبان پاکستان با ملاعمر رهبر طالبان افغانستان بود.

اما در دهم ژانویه سال ۲۰۱۵ بود که ده فرمانده طالبان پاکستان و افغانستان بیعت خود با داعش را علنی کردند و در پایان همین ماه بود که گروه دولت اسلامی (داعش) رسماً ایجاد شاخه خراسان خود را اعلام کرد.

طالبان و داعش هر دو جزو گروه‌های شبه‌نظامی اسلامگرای افراطی هستند که بر اساس ایدئولوژی بنیادگرایی اسلامی پدید آمده‌اند.

اما داعشی‌ها برای تأسیس یک «خلافت» جهانی می‌جنگند، در صورتی که طالبان افغانستان به دنبال حکومت ویژه خود در این کشور هستند و به همین دلیل خود را حتی از طالبان پاکستان که در جنگ با ارتش پاکستان است، متفاوت و مجزا می‌دانند.

ارتش پاکستان نیز که به طور منظم از سوی نیروهای طالبان پاکستان هدف قرار می‌گیرند، با طالبان افغانستان روابط خوبی دارد و متهم به کمک به این گروه است.

با این حال، با وجود کمک‌هایی که طالبان افغانستان از ارتش پاکستان و حتی نیروهای سپاه پاسداران جمهوری اسلامی گرفته، هنوز نتوانسته بر داعش خراسان در قلمرو افغانستان غلبه کند.

بیشتر در این باره:

فرستاده ویژه سازمان ملل: طالبان توان جلوگیری از گسترش «داعش خراسان» را ندارد

در واقع، داعش خراسان عیش طالبان را پس از قدرت گرفتن دوباره در افغانستان، منغص کرده است.

حکومت طالبان که وعده برقراری امنیت در سراسر افغانستان را داده بود، هنوز نتوانسته مانع حملات تروریستی در این کشور شود که اغلب مسئولیت آن از سوی داعش برعهده گرفته می‌شود.

همچنین هر روز مقام‌های بلندپایه‌تری از حکومت افغانستان در حملاتی که داعش خراسان مسئولیت آنها را برعهده می‌گیرد، کشته می‌شوند.

با این حال، داعش در افغانستان فقط حملات خود را متوجه حکومت طالبان، اعم از نیروهای انسانی و نهادهای حکومتی طالبان نکرده است، بلکه شهروندان خارجی و اقلیت‌های مذهبی نیز از دیگر اهداف حملات تروریستی داعش خراسان هستند؛ از انفجار انتحاری علیه نیروهای آمریکایی در فرودگاه کابل، تا حمله به معبد سیک‌ها و اماکن شیعیان.

هرچند که داعش به یک چالش امنیتی برای طالبان در افغانستان تبدیل شده، اما این فرصت و بهانه را به حکومت کابل داده تا خود را در منطقه‌ای که خاستگاه جنبش‌‌های مسلح جهادی است، گروهی «معتدل‌تر» و «معقول‌تر» نسبت به داعش معرفی کند.

اختلاف مزمل با شبکه حقانی و نزدیکی به سپاه پاسداران

ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی حکومت طالبان در توئیتی پس از ترور مزمل نوشت که او «به دست دشمنان اسلام» کشته شد، اما گزارش‌هایی که پیش و پس از ترور مزمل منتشر شده، حاکی از آن است که او با رهبران طالبان در کابل اختلاف داشت و به گونه‌ای به حاشیه رانده شده بود.

این اختلافات به حدی بوده که وقتی خبر ترور او منتشر شد، وبسایت خبری افغان «۸ صبح» در گزارشی با عنوان «کشته شدن داوود مزمل؛ تنش درونی یا حمله داعش؟» بر اساس همین اختلافات مزمل با رهبران طالبان، احتمال ترور او به دلیل تنش‌های درونی طالبان را مطرح کرد.

بیشتر در این باره:

سی‌ان‌ان: ارتباط ایران با طالبان از دلایل کشتن قاسم سلیمانی بود

در واقع اختلافات مزمل با دیگر رهبران طالبان به موضوع ارتباط طالبان با جمهوری اسلامی باز می‌گردد.

بر اساس این گزارش، «شبکه حقانی‌ به دلایل متعدد، از جمله داشتن رابطه با سرویس‌های اطلاعاتی بیرون‌مرزی، دوست ندارد که چهره‌های طرفدار ایران در کابینه گروه طالبان حضور داشته باشد».

اصطکاک درون گروه‌های افراطی اسلامگرا همچون دیگر احزاب و گروه‌ها نیز وجود دارد و به همین دلیل هرازگاهی انشعاباتی در آنها رخ می‌دهد.

گزارش‌ها از نزاع‌های درونی در طالبان افغانستان نیز به ویژه پس از به قدرت رسیدن دوباره این گروه در این کشور افزایش یافت و از همان روز اول تصرف ارگ ریاست‌جمهوری در کابل تاکنون، خبرهای تأییدنشده‌ متعددی درباره مواجهه دو جناح عملگرا و تندرو طالبان منتشر شده است.

مزمل پیش از قدرت گرفتن دوباره طالبان، به نزدیکی با جمهوری اسلامی و همکاری با نهادهای امنیتی و اطلاعاتی و به ویژه نیروی قدس سپاه پاسداران متهم بود.

در سال ۱۳۹۴، زمانی که مزمل معاون والی هلمند بود، یک مستندساز ایرانی نزدیک به سپاه پاسداران، مستندی را درباره طالبان تهیه کرد که در آن، با این فرمانده طالبان نیز گفت‌وگو کرده بود.

مستند «تنها میان طالبان» ساخته محسن اسلام‌زاده، هدفی جز تطهیر چهره و کارنامه این گروه افراطی و توجیه تروریسم آن علیه آمریکا و متحدان غربی‌اش نداشت.

مجری طرح این مستند نیز «مرکز فرهنگی میثاق» بود که بر اساس وبسایت آن، به دنبال ترویج ایدئولوژی جمهوری اسلامی در کشورهای خارجی و «انتقال تجربیات» در زمینه‌های تبلیغاتی «در جهان اسلام» است.

این مرکز، برگزاری اولین اردوهای ایدئولوژیک به مناطق جنگی ایران در دوران جنگ با عراق، در اوایل دهه هفتاد را که بعدها به «راهیان نور» شهرت یافت، جزو کارنامه خود آورده است.

اسلام‌زاده خود در آذر ۱۳۹۵ درباره این مستند به رسانه‌های ایران گفت: «بیننده باید پس از مشاهده این مستند در عقایدش در مورد طالبان شک کند. باید طالبان را جدی بگیریم.»

نقش مزمل در قاچاق مواد مخدر به ایران

در حالی که در همین مستند «تنها میان طالبان» گفته و نشان داده می‌شود که طالبان کاری جز جنگیدن یا کشت خشخاش و قاچاق مواد مخدر ندارد، در گزارش «۸ صبح» آمده که مزمل زمانی که به عنوان معاون والی طالبان در فراه (در مجاورت مرز ایران) بود، مسئولیت قاچاق مواد مخدر به ایران را بر عهده داشت.

کارگردان «تنها میان طالبان» پس از ساخت این مستند، حتی از فعالیت طالبان در قاچاق مواد مخدر نیز دفاع کرد و با استناد به حرف‌های خود طالبان گفت چون این گروه پولی ندارد، «مجبور» است به کشت مواد مخدر بپردازد.

ملا داوود مزمل همچنین از نزدیکان ملا اختر محمد منصور رهبر پیشین طالبان به شمار می‌رفت، ولی یک سال پس از ساخت این مستند، آمریکا در یک حمله پهپادی، ملا اختر محمد منصور را در راه بازگشت از ایران به پاکستان از بین برد.

بیشتر در این باره:

برادران قاچاقچی!

جمهوری اسلامی که پیش از حمله آمریکا به افغانستان و در سال‌های ابتدایی پس از آن، از دشمنان طالبان بود، به مرور در راستای سیاست آمریکایی‌ستیزی خود و ناتوان جلوه دادن دولت افغانستان در حفظ ثبات در این کشور، به پناه دادن و تجهیز طالبان روی آورد.

ارتباط جمهوری اسلامی با مزمل به این دلیل نیز مهم بود که او در اوایل سال ۲۰۱۷، به رهبری کمیسیون نظامی شورای کویته طالبان منصوب شد.

اما وزارت خزانه‌داری آمریکا در اکتبر ۲۰۱۸، مجموعه‌ای از افراد دخیل در تأمین مالی طالبان و عوامل ایرانی چنین تأمین مالی تروریسم را تحریم کرد که محمد داوود مزمل هم یکی از آنان بود.

این اقدام آمریکا در افشای بین‌المللی نام او به عنوان رابط طالبان و جمهوری اسلامی بسیار تأثیرگذار بود، اما جمهوری اسلامی همچنان به روابط نزدیک خود با مزمل ادامه دارد.

علاوه بر دیدارها و ملاقات‌های محرمانه احتمالی، مجید صادقی دولت‌آبادی کفیل کنسول جمهوری اسلامی در جلال‌آباد افغانستان، سال گذشته، زمانی که مزمل والی ننگرهار بود، با او دیدار کرد.

در آبان‌ماه امسال نیز، کمی پس از انتصاب مزمل به سمت والی بلخ، حسن مرتضوی معاون سفارت جمهوری اسلامی در کابل، به مزار‌شریف مرکز ولایت بلخ رفت و با این فرمانده طالبان دیدار کرد. این مقام جمهوری اسلامی در این دیدار گفت که جمهوری اسلامی برای روابط تجاری و اقتصادی با بلخ آماده است.

عکسی که رسانه‌های ایران از دیدار حسن مرتضوی معاون سفارت جمهوری اسلامی با مزمل در مزار شریف منتشر کردند

تأثیر بر نفوذ ایران بر طالبان

مرگ ملا داوود مزمل گرچه بر اساس اعلام خود داعش، کار این گروه بوده، اما پیامدهایی فراتر از جدال داعش و طالبان دارد.

فقدان عنصری همچون مزمل در میان طالبان، نه تنها موازنه قدرت را در درون طالبان تغییر می‌دهد، بلکه تاحدودی نفوذ جمهوری اسلامی در این گروه را متأثر می‌سازد.

همچنین این ترور، مثل یک آژیر خطر، جمهوری اسلامی را به شکنندگی و دشواری حساب کردن روی گروه‌های شبه‌مافیایی آگاه می‌سازد؛ گروه‌هایی که قانون در آنها حاکم نیست، بلکه افراد با نفوذ، قانون گروه را تعیین می‌کنند و با حذف هر یک از این افراد، مسیر گروه در معرض تغییر قرار می‌گیرد.

با این حال، دور از ذهن است که ترور مزمل، حکومت ایدئولوژیک تهران را از اراده خود برای نزدیکی با طالبان منصرف سازد.

جمهوری اسلامی هنوز در زبان می‌گوید که حکومت کنونی کابل را به رسمیت نمی‌شناسد، اما با واگذاری سفارت افغانستان در تهران به طالبان، به قمار دیپلماتیک با این گروه روی آورده و قصد دارد دوره‌ جدیدی را در روابط تهران با طالبان آغاز کند.