چرا مردم فرار مالیاتی را گزارش نمی‌دهند؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری مهر، سال‌ها است که ارقام گوناگونی برای فرار مالیاتی از سوی دستگاه‎‌های اجرایی و یا نظارتی مطرح می‌شود که نشانگر نبود اطلاعات دقیق در این حوزه است. احمد غفارزاده، مشاور مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و امیدعلی پارسا، رئیس سابق سازمان امور مالیاتی صراحتاً رقم ۱۰۰ هزار میلیارد تومان را برای فرار مالیاتی اعلام کردند؛ اما داوود منظور، رئیس جدید سازمان امور مالیاتی رقم فرار مالیاتی را ۳۵ هزار میلیارد تومان بیشتر از آنچه که تاکنون اعلام شده است، می‌داند؛ وی در آذرماه سال جاری اعلام کرد: «معادل حدود ۵۰ درصد مالیاتی که وصول می‌کنیم فرار مالیاتی داریم که بر این اساس این مبلغ ۱۳۵ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.»

نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در ایران حدود ۷ درصد در سال‌های اخیر بوده است. این درحالی است که متوسط اخذ مالیات در میانگین جهانی معادل ۱۴ درصد (۲ برابر ایران) و در اروپا و آسیا معادل ۱۹ درصد (۲.۷ برابر ایران) است. بنابراین در خوشبینانه‌ترین حالت درآمد مالیاتی دولت در ایران حدوداً نصف میانگین جهانی است.

ساز و کار مشخصی برای گزارش فرار مالیاتی وجود ندارد

درموازات مواردی همچون «هوشمندسازی نظام مالیاتی»، «پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» و «اجرای سیستم حسابرسی بر مبنای ریسک مودیان» که از مهم‌ترین راهبردهای علمی- فنی افزایش وصول مطالبات مالیاتی در کشورهای توسعه یافته است، رکن نظارت مردمی برای وصول مالیات، همیشه جایگاه اول را در زمینه جلوگیری از بروز تخلفات مالیاتی به خود اختصاص داده است.

داوود منظور، رئیس کل سازمان امور مالیاتی در ابتدای تصدی مسئولیت خود، ضرورت دریافت گزارش‌دهی مردمی فرار مالیاتی را متذکر شده و گفته بود: «رصد و پایش مستمر کلیه مراودات

مالی

جهت کشف و برخورد قاطع با مظاهر فساد به ویژه رشاء و ارتشاء و همچنین افزایش کارآمدی شبکه‌های جمع‌آوری خبر، ستادهای خبری و صندوق‌های پستی به ویژه از طریق اشاعه سازوکارهای سوت‌زنی از برنامه‌های مهم سازمان مالیاتی است».

چرا مردم فرار مالیاتی را گزارش نمی‌دهند؟

با این وجود، اما هنوز هم یک سامانه جامع مردمی و شناخته شده در کشور وجود ندارد تا مانند سایر سامانه‌های ضروری همچون فوریت‌های تعزیراتی، انتظامی، امدادی و غیره مورد استفاده شهروندان قرار گیرد و آن‌ها بتوانند برای معرفی موارد فرار مالیاتی اقدام کنند.

به گفته کارشناسان یکی از عوامل افزایش فرار مالیاتی در کشور، عدم انگیزه کافی شهروندان برای گزارش‌دهی تخلفات مالیاتی است، به نظر می‌رسد که نبود ساختار مناسب برای دریافت گزارشات مردمی نیز تأثیر بسزایی در این زمینه دارد.

در حال حاضر گزارش دهی مالیاتی یا به اصطلاح سوت‌زنی مالیاتی در ایران با موازی‌کاری و عدم انسجام روبه‌رو است. به طور مثال هم اکنون گزارشات مردمی به طور همزمان از سه طریق: «

۳۵۰۱۹ سامانه خبری دفتر مرکزی حراست سازمان امور مالیاتی»، «۱۵۲۶ مرکز تماس ارتباط مردمی سازمان امور مالیاتی شهر تهران» و «۱۸۲۲ روابط عمومی سازمان امور مالیاتی» دریافت می‌شود.

این مسئله به نوبه خود می‌تواند موجب سردرگمی شهروندان برای گزارش تخلفات باشد؛ علاوه بر این، «سرعت پایین فرآیند رسیدگی به گزارشات» و «قابل رصد نبودن فرایند رسیدگی به صورت متمرکز» باعث شده است تا حتی اطلاعات مردمی اخذ شده نیز به خوبی مورد رسیدگی و پیگیری قرار نگیرد.

استنکاف قانونی سازمان امور مالیاتی برای پرداخت پاداش سوت‌زنی

یکی از مزایای مهم روش سوت‌زنی مالیاتی این است که می‌تواند میزان فرار مالیاتی را کاهش دهد، چرا که متخلفان می‌دانند در صورت دور زدن قانون و پنهان‌کاری ممکن است، توسط مردم به دستگاه‌های نظارتی معرفی شوند.

"به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری مهر، سال‌ها است که ارقام گوناگونی برای فرار مالیاتی از سوی دستگاه‎‌های اجرایی و یا نظارتی مطرح می‌شود که نشانگر نبود اطلاعات دقیق در این حوزه است"اما متأسفانه در حال حاضر به افرادی که تخلفات مالیاتی را گزارش می‌دهند، پاداشی تعلق نمی‌گیرد.

این در حالی است که قانونگذار به طور مشخص، برای فاش‌کنندگان تخلفات مالیاتی، مشوق و پاداش پیش‌بینی‌کرده است. به طوریکه در «ماده ۳۴ آئین‌نامه اجرایی قانون مالیات‌های مستقیم» مصوب آذرماه ۱۳۹۸ به سوت‌زنی و افشاگری مالیاتی در ایران پرداخته شده است.

بر اساس ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم، «چنانچه بر اساس اطلاعات ارسالی اشخاص ثالث، مؤدیان مالیاتی جدید و درآمدهای کتمان شده مشمول مالیات شناسایی و مالیات متعلق مطالبه و وصول گردد، سازمان می‌تواند با رعایت مقررات قانونی مربوط، نسبت به پرداخت پاداش متناسب با اطلاعات مکتسبه وصولی اختصاصی سازمان در وجه اشخاص مذکور، در چارچوب دستورالعملی که به تصویب رئیس کل سازمان می‌رسد، اقدام نماید.»

اما با وجود تصریح قانون و تأکید رئیس سازمان امور مالیاتی بر لزوم پرداخت پاداش به سوت‌زنان مالیاتی، هنوز هیچگونه شیوه‌نامه عملیاتی برای تعیین میزان پاداش افشاکنندگان فرار مالیاتی در ایران وجود ندارد.

آمریکا با سوت‌زنی، ۳.۶ میلیارد دلار فرار مالیاتی را کشف کرده است

دولت آمریکا در سال ۱۹۸۹ با اجرای «قانون حفاظت از رسواکننده» تصمیم گرفت از ظرفیت داوطلبان مردمی برای کشف فرارهای مالیاتی استفاده کند؛ بر اساس این قانون، ایجاد مزاحمت و یا اخراج افراد افشاگر که به نحوی فسادی را در سیستم حکومتی و دولتی گزارش کرده‌اند، ممنوع شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که دولت آمریکا حداقل ۱۵ درصد از جریمه شخص متخلف را به شخص افشاگر پرداخت می‌‎کند. یکی دیگر از قوانین آمریکا که در سال ۲۰۱۰ میلادی در رابطه با سوت‌زنی تصویب شد، «قانون اصلاح وال‌استریت و حفاظت مصرف‌کننده» بود. بر اساس این قانون در آمریکا ۱۵ تا ۳۰ درصد مبلغ وصولی بابت مالیات به شخص افشاکننده به عنوان جایزه پرداخت می‌شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۷ دولت آمریکا توانسته است تنها با استفاده از فرآیند سوت‌زنی، ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار فرار مالیاتی را کشف کند که ۵۰۰ میلیون دلار از این مبلغ به عنوان پاداش پرداخت شده است.

چرا فرار مالیاتی در ایران آسان است؟

به گزارش مهر، فرار مالیاتی در ایران بیشتر به دلیل «صدور فاکتورهای صوری»، «دو دفتره بودن»، «حساب‌های اجاره‌ای»، «دستگاه‌های پوز بی‌هویت»، «قاچاق کالا»، «عدم اعلام سود واقعی»، «کتمان و عدم ارائه اطلاعات شغلی» و «ممیزمحور بودن سازمان امور مالیاتی» رخ می‌دهد.

به نظر می‌‎رسد ممیز محوری، نظارت غیر هوشمند و استفاده نکردن از ظرفیت مردم در گزارش تخلفات مالیاتی، از اصلی‌ترین موانع در جلوگیری از تخلفات در این حوزه است. برخی از پزشکان، وکلا، تاجران، مالکان خانه‌های خالی از عمده فعال اقتصادی هستند که معمولاً مالیات خود را پرداخت نمی‌کنند و به علت اینکه بسیاری از مردم در زندگی روزمره خود با این افراد تعامل دارند، می‌توانند بهتر از نهادهای نظارتی تخلفات آن‌ها را شناسایی کرده و به سازمان امور مالیاتی اعلام کنند.

البته پیش‌شرط تحقق جلوگیری از فرار‎مالیاتی از طریق سوت‌زنی، ایجاد بستر لازم برای دریافت و پیگیری گزارش‌های مردمی در این زمینه است، که می‌‎بایست بیشتر مورد توجه دولت و سازمان امور مالیاتی قرار گیرد.

به عنوان مثال می‌توان یک سامانه برای دریافت و پیگیری گزارشات مردمی برای فرار مالیاتی ایجاد کرده و از اطلاعات همان سامانه برای پرداخت پاداش سوت‌زنان استفاده کرد.