شبیه‌سازی «حمله به دیمونا»: خودزنی یا نمایش قدرت رزمی؟

شبیه‌سازی حمله ترکیبی موشک‌های بالیستیک و پهپادهای انتحاری (شاهد-۱۳۶) علیه رآکتور دیمونا که منابع خبری نزدیک به سپاه از انجام آن در جریان رزمایش «پیامبر اعظم ۱۷» خبر دادند، اگرچه در آستانه از سرگیری مذاکرات وین می‌تواند نمایشی تلقی شود، در عین حال، به دلیل طبیعت تهدید، بسیار جدی تلقی شده و ممکن است مجموعه محاسبات و معادلات طراحان سیاسی-امنیتی حکومت تهران را با نتایجی خلاف انتظار روبه‌رو سازد.

پیش از انتشار گزارش‌های تصویری مربوط به این شبیه‌سازی، که انجام واقعی آن مغایر با پروتکل‌های پذیرفته‌شده جهانی است و موج مخالفت بزرگی را علیه ایران بر می‌انگیزد، سپاه پاسداران در اقدام نامتعارفی دیگری، در مرحله مقدماتی همان رزمایش، از شلیک موشک به منظور تمرین دفاع از رآکتور اتمی فعال بوشهر هم خبر داده بود.

متفاوت با گزارش‌های تمرین حمله علیه رآکتور دیمونا که بازتاب گسترده‌ای بخصوص در نشریات اسرائیلی داشت، بخش نخست رزمایش پیامبر اعظم ۱۷ و اقدام به شلیک موشک دفاعی بر فراز راکتور اتمی بوشهر، حتی در رسانه‌های داخلی ایران انعکاس چندان نداشت.

عوارض بروز سانحه در رآکتورهای اتمی فعال، به دلیل پراکنده شدن آلودگی‌های اتمی و نشت مواد رادیواکتیو، می‌تواند از مرزهای محلی و ملی عبور و شکل جهانی به خود بگیرد، چنانکه انفجار رآکتور اتمی چرنوبیل -اوکراین در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ و رآکتور اتمی فوکوشیما-ژاپن در ۱۱ مارس ۲۰۱۱ هر یک به نوبه خود به یک فاجعه جهانی تبدیل شدند.

به این دلیل ساده، شاید ایمن‌ترین نقطه از مجموع تأسیسات اتمی پراکنده ایران در برابر حملات نظامی احتمالی خارجی، رآکتور اتمی ۹۰۰ مگاواتی بوشهر است که هدف حملات نظامی خارجی قرار نخواهد گرفت ولی سپاه به منظور توجیه تمرین حمله موشکی و پهپادی علیه رآکتور اتمی اسرائیل ابتدا به تمرین دفاع هوایی (غیر لازم) از رآکتور بوشهر پرداخته و بعد از آن گزارش تمرین حمله علیه رآکتور دیمونا را منتشر کرده است.

حساسیت‌های جهانی در مورد حفظ امنیت رآکتورهای فعال اتمی، به قدری است که دیمیتری روکوزن، سفیر وقت روسیه در پیمان آتلانتیک شمالی، در ژانویه سال ۲۰۱۱، متعاقب تخریب کرم رایانه‌ای موسوم به استاکس‌نت در مرکز غنی‌سازی نطنز و نفوذ آن به سانتریفیوژهای نصب شده در آن محل، هشدار داد که نفوذ این بدافزار در رآکتور اتمی فعال بوشهر می‌تواند، به «تکرار فاجعه چرنوبیل» منجر شود.

پس از بروز یک حادثه، یا انجام تخریب تروریستی و یا در نتیجه حمله هوایی علیه یک رآکتور اتمی فعال (مشابه با عملیاتی که سپاه پاسداران طی رزمایش پیامبر ۱۷ تمرین کرد) شکاف ناشی از انفجار کوره گرم رآکتور می‌تواند به انتشار مقادیر فراوان مواد پرتوزا انجامیده و یک فاجعه اتمی تازه را شکل دهد.

اهمیت تهدیدهای اتمی از این دست به قدری است که در کنار افزایش تمهیدات دفاعی برای حفاظت از تأسیسات اتمی در کشورهای مختلف جهان، ارزیابی ابعاد چنین تهدیدهایی در مطالعات و محاسبات و امنیتی کشورها مورد توجه خاص قرار دارد.

در این راستا، پارلمان بریتانیا در ماه سپتامبر سال جاری گزارش مطالعاتی جامعی در ۱۴۸ صفحه پیرامون مخاطرات حملات تروریستی علیه تأسیسات اتمی منتشر کرد که در آن به موضوع انفجار در تأسیسات اتمی نیز پرداخته شده است.

رآکتور دیمونا و حساسیت‌های دفاعی

عملیات احداث رآکتور اتمی نقب که خارج از اسرائیل از آن به نام دیمونا یاد می‌شود، در قلب صحرایی به همین نام و در ۱۵ کیلومتری شهر دیمونا از سال ۱۹۵۸ آغاز شد و در فاصله سال‌های ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۴ میلادی تکمیل شد و در سال ۲۰۱۸ رسماً به نام شیمون پرز، نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور پیشین اسرائیل نامیده شد.

این رآکتور سال‌خورده که عمر آن قابل مقایسه با رآکتور آزمایشگاهی نیمه از کار افتاده تهران، و ظرفیت آن تا حدود ۶۰ مگاوات و از این لحاظ قابل مقایسه با رآکتور اتمی آب سنگین اراک است، با کمک فرانسه و دور از چشم آمریکا و یا دست‌کم با چشم بستن واشینگتن بر عملیات طراحی و احداث آن ساخته شد.

اسرائیل که موجودیت رآکتور آب سنگین شیمون پرز (دیمونا) را پذیرفته، مدعی است که از آن برای انجام مطالعات اتمی بهره می‌گیرد، ولی جهان خارج بر این باور است که با بازیافت پلوتونیوم ناشی از سوخت اتمی این رآکتور، اسرائیل حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ بمب اتمی متعارفی و بیش از ۲۰ بمب هیدروژنی (با قدرت انفجار فوق‌العاده) ساخته است.

رآکتور دیمونا تحت نظارت آژانس انرژی اتمی قرار ندارد، ولی در انتهای دهه ۶۰ میلادی، اسرائیل اجازه بازدید از آن را به نمایندگان آمریکا داد و گزارش محرمانه‌ای که سال ۲۰۱۶ در آمریکا منتشر شد، حاوی اسناد مکاتبات محرمانه واشینگتن با بن‌گوریون پیرامون پنهان‌کاری‌های اسرائیل در مورد اهداف و نتایج فعالیت‌های اتمی آن کشور و ابراز نارضایتی آمریکا نسبت به آنهاست.

اسرائیل در رابطه با ظرفیت نظامی اتمی خود سیاست «نه انکار و نه تأیید» را دنبال می‌کند، در حالی که تصور غالب در جهان مسلح بودن اسرائیل به بمب اتمی است.

تأسیسات اتمی دیمونا که در سه سال گذشته شاهد توسعه و نوسازی نیز بوده (از جمله تأسیسات ناشناخته‌ای که در زیر محل رآکتور اصلی ایجاد شده)، منطقه ممنوع پرواز است و به شدت تحت مراقبت سامانه‌های ضد هوایی اسرائیل قرار دارد.

شدت مراقبت از این رآکتور به اندازه‌ای است که در سال ۱۹۶۷ و در جریان جنگ شش روزه با کشورهای عربی، آتشبار دفاع موشکی اسرائیل یک فروند جت جنگنده خودی را که هنگام بمباران اردن لطمه دیده و در مسیر بازگشت به پایگاه خود اشتباهاً وارد فضای نیروگاه اتمی شده بود، ساقط کرد و یورام هارپاز خلبان هواپیما هم در جریان سقوط کشته شد.

پیش از جنگ شش روزه نیز گزارش‌هایی در مورد پرواز یک فروند هواپیمای میگ ۲۱ که گفته می‌شد متعلق به مصر است، برفراز رآکتور اتمی دیمونا و ساقط کردن آن منتشر شد که در کتابی بحث‌انگیز در سال ۲۰۰۷، با رد این فرضیه، از این جنگنده به عنوان میگ ۲۵ متعلق به اتحاد شوروی سابق یاد شد.

در سال ۱۹۸۶ یکی از کارکنان تأسیسات اتمی دیمونا، به نام مردخای وانونو به بریتانیا گریخت و برای نخستین بار اطلاعات روشنی، همراه با عکس‌های متعدد از این رآکتور، در نشریه ساندی‌تایمز منتشر کرد.

متعاقب افشاگری وانونو، موساد پرستویی بنام شریل بنتوف را در راه او قرار داد و او را به ایتالیا برد و از آن محل ربوده و به اسرائیل منتقل کرد. وانونو که ابتدا به ۱۸ سال حبس محکوم شده بود، بعد از سپری شدن مدت محکومیت با محدودیت‌های فردی در اسرائیل باقی مانده است.

با اینکه هیچ نظام سیاسی متعارفی جهان در طرح‌های نظامی خود حمله علیه یک رآکتور اتمی فعال را ندارد، اسرائیل نگران اقدامات تروریستی و یا حتی حمله نظامی علیه تأسیسات اتمی دیموناست و در این راستا اقداماتی را به منظور کاهش ضایعات ناشی از حمله احتمالی نظامی صورت داده است.

در سال ۲۰۰۴ اسرائیل بین هزاران نفر ساکنان شهر دیمونا و کارکنان تأسیسات اتمی قرص‌های ضد تشعشعات اتمی توزیع کرد که بخشی از نگرانی‌ها، با احتمال بروز سانحه در رآکتور بی‌ارتباط نبود.

در سال ۲۰۱۲ کمیسیون انرژی اتمی اسرائیل برای مدتی موقتاً رآکتور دیمونا را خاموش کرد و علت آن اقدامات پیشگیرانه در قبال خطر حمله نظامی از جانب ایران عنوان شد.

البته در همان سال حماس دو بار در ماه‌های اکتبر و نوامبر، دو موشک به سمت دیمونا پرتاب کرد که هر دو خنثی شدند و در ژوئیه سال ۲۰۱۴ نیز این اقدام حماس بار دیگر تکرار شد. در ماه آوریل سال جاری نیز یک موشک زمین به هوای پرتاب شده از خاک سوریه در کویر نزدیک دیمونا به زمین افتاد.

طی یک دهه گذشته، اسرائیل ضمن تقویت پوشش دفاع هوایی شهرهای خود در مقابل خطرهای هجوم موشکی ایران، سوریه، حزب الله و حماس، و توسعه کیفی و کمی گنبد سه لایه دفاعی، دفاع از تأسیسات اتمی خود افزایش محسوس داده است.

قابلیت‌ها و ظرفیت‌های تهاجمی ایران

شبیه‌سازی هجوم هم‌زمان موشک‌های بالیستیک و پهپادها علیه رآکتور فعال دیمونا، در رزمایش پیامبر اعظم ۱۷، تحولی تازه و فرصتی بود برای معرفی محصول دیگری از زرادخانه ادوات پرتابی و پروازی سپاه پاسداران؛ پهپاد شاهد-۱۳۶ که روی پرتابگری با پنج لایه نصب می‌شود.

اگرچه ایران در طول دولت دوم حسن روحانی و از زمان اجرایی شدن توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۶، رشد خاصی در صنایع موشکی نداشته و توان خود را عمدتاً معطوف به ساختن سیلوهای موشکی زیرزمینی و یا بهبود دقت در هدف‌گیری موشک‌ها و البته افزایش رویکرد به موتورهای سوخت جامد کرده، ولی با استفاده از فن‌آوری چینی و کپی‌برداری از محصولات کشورهای دیگر، به پیشرفت‌هایی قابل ملاحظه در زمینه ساخت پهپادها، و تولید و توزیع آنها دست یافته است.

پهپاد شاهد-۱۳۶ را که دارای بدنه‌ای کوچک، کلاهک کم وزن و پرتابگر پنج لایه است، می‌توان نمونه این پیشرفت‌ها دانست: محصولی به ظاهر بومی که کپی قابل قبولی از ابداع اسرائیل در این زمینه است.

در آوریل ۲۰۱۸ جمهوری آذربایجان در جریان قدرت‌نمایی تبلیغاتی در قبال ارمنستان و ایران یک ویدئو از پهپادهای خود را که لانچر آن با ۱۲ دریچه قادر به پرواز دادن ۱۲ پرنده بود و توسط یک کامیون حمل می‌شد به نمایش گذاشت.

این پهپادها با نام «هاروپ» و از نوع پهپادهای انتحاری ساخت اسرائیل است که یک نمونه آن در ماه اکتبر ۲۰۲۰ و در جریان جنگ جمهوری آذربایجان و ارمنستان در شهر اردبیل و درون خاک ایران سقوط کرد.

نشریه آمریکایی نیوزویک که پیشتر از مشاهده شاهد-۱۳۶ در جبهه جنگ یمن و استفاده از آنها توسط انصارالله گزارش داده بود، مدعی است که برد این پهپاد تا دو هزار کیلومتر است و به این ترتیب در صورت منتقل شدن تعدادی از لانچرها به یمن، می‌توان از آنها برای یک هجوم انبوه از یمن و برفراز خاک عربستان تا خاک اسرائیل استفاده کرد.

ایران پیشتر در سال ۲۰۱۹ متهم به حملاتی از این نوع در جریان هجوم موشکی و پهپادی علیه تأسیسات نفتی متعلق به آرامکو در عربستان سعودی شده بود و در هر حال قادر است این نوع پهپادهای قابل استتار را به عراق و سوریه نیز منتقل کند.

استفاده از موشک‌های برد کوتاه زلزال-۲، ذوالفقار، و دزفول، به ‌ترتیب با بردهای ۷۰ و ۷۰۰، و هزار کیلومتر و موشک‌های میان‌برد قیام-۲، عماد، قدر-۴، و سجیل، با برد حداکثر دو هزار کیلومتر که در توافق برجام رعایت آن تلویحاً از سوی ایران پذیرفته شده، در جریان رزمایش پیامبر اعظم ۱۷ نشان داد که تمرکز نظامی جمهوری اسلامی بخصوص برای عملیات برون‌مرزی، عمدتاً بر توسعه کمیت و کیفیت پهپادها بوده، هرچند که موشک‌های بالیستیک برد کوتاه با سوخت جامد نیز در اختیار حزب‌الله لبنان و همچنین حوثی‌های یمن قرار داده شده است.

اگرچه جمهوری اسلامی داوطلبانه در مذاکرات اتمی وین حضور یافته و نمایندگان دولت تهران نسبت به نتایج مذاکرات ابراز خوش‌بینی می‌کنند، در عین حال توسل همزمان به دیپلماسی قایق‌های توپدار و برگزاری رزمایش‌های موشکی و پهپادی از نوع پیامبر اعظم ۱۷ و شبیه‌سازی‌هایی از نوع تدارک برای حمله علیه رآکتور فعال اتمی اسرائیل، می‌تواند طبیعت بحران منطقه‌ای خفته بر سر فعالیت‌های اتمی مشکوک به داشتن ابعاد نظامی ایران را سریعاً تغییر داده و آن را به یک رویارویی تمام‌عیار نظامی تبدیل کند.

نظرات طرح‌شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیوفردا نیست