موزه‌ای برای نمایش فرش‌های جهانی ترکمن‌/از جاکلیدی تا فرش یک تُنی

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ فرهنگ مردم ترکمن چه آنها که در ایران زندگی می‌کنند چه اهالی کشور ترکمنستان با فرش و قالی گره خورده است. دامپروری بسیاری از مردم این خطه و وجود پشم و رنگ‌های طبیعی باعث شده طوایف ترکمن مهارتی شگرف در زمینه قالیبافی داشته باشند.

مهم‌ترین و بیشترین فرش‌های ترکمنی بافته شده توسط مردان و زنان را می‌توان در موزه ملی فرش ترکمنستان مشاهده کرد. در این موزه که ۲۴ اکتبر ۱۹۹۴ افتتاح شده؛ مجموعه فرش‌هایی از قرون وسطی تا قرن بیستم وجود دارد. قطعاً دیدن این موزه برای خیلی از مردم ایران یادآور هنر مردمان خطه شمال و شمال شرقی کشورمان است جایی که زنان و مردان ترکمن ایران اهمیت این فرش‌ها را بهتر می‌دانند.

ترکمنستان از ۵ استان بالکان، آخال، لباب، داش

آغوز و ماری تشکیل شده است هر کدام از این ۵ استان یک نماد و نقش برای معرفی فرش دستبافت خود دارند. نقوش فرش‌ها متأثر از اقلیم کوهستانی و نزدیکی و دوری به دریا متفاوت است.

"خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ فرهنگ مردم ترکمن چه آنها که در ایران زندگی می‌کنند چه اهالی کشور ترکمنستان با فرش و قالی گره خورده است"ولی بیشتر آنها به صورت کاملاً گوشتی و پرزدار، پرداخت شده اند. همه آنها رنگ لاکی، لاکی متمایل به زرد و لاکی تیره دارند.

یکی از مهم‌ترین نقوش برای ترکمن‌های این کشور نقشی است که چهار فصل سال را در آن نمایش می‌دهد. این نقش پشت زمینه تصویر رئیس جمهور این کشور نیز هست.

نقش چهار فصل

وقتی کشوری تا این حد به فرش دستبافت اهمیت می‌دهد قاعدتاً باید عشق آباد به عنوان پایتخت که در استان آخال واقع شده، موزه‌ای در سطح ملیبرای معرفی فرش خود داشته باشد. این موزه اکنون آثار جهانی و ثبت شده را به نمایش گذاشته است.

اهمیت موزه ملی فرش ترکمن عشق آباد تنها به وجود فرش‌های متنوع و معرف طایفه های مختلف ترکمن نیست بلکه هر معامله فرشی که در این کشور انجام می‌شود باید زیر نظر کارشناسان این موزه انجام گیرد. اگر کسی در ترکمنستان فرشی بخرد یا بخواهد آن را صادر کند باید کارشناسان موزه، آن را بررسی کنند و رسیدی مبنی بر عدم ارزش تاریخی فرش صادر کنند تا اجازه صادرات داشته باشد.

صادر شدن فرش بالای ۳۰ سال محدودیت ارسال دارد. این محدودیت برای گردشگران نیز وجود دارد.

با وجود این همه اهمیت برای یک موزه؛ نمای بیرونی ساختمان موزه ملی فرش ترکمنستان هیچ نشانی از فرش ندارد چون مانند ساختمان‌های دیگر شهر عشق آباد می‌بایست سفید باشد اما وقتی درهای موزه باز می‌شود؛ یک دنیای سرخ رنگ رو به روی بازدیدکننده قرار می‌گیرد. فرش ترکمنی سرخ است شاید بتوان از میان دو هزار تخته فرش و خورجین و.... تعداد انگشت شماری فرش به رنگ‌های دیگر از جمله سبز و زرد دید.

همان ابتدای ورود به موزه، فرشی جلب توجه می‌کند که تا سال ۲۰۰۳ به عنوان بزرگترین فرش دستبافت جهان نام داشت و در فهرست گینس ثبت شد. این فرش ۲۱ در ۱۴ متر با ۳۰۱ متر مربع مساحت، یک هزار و ۲۰۰ کیلو وزن دارد و چنان به نمایش گذاشته شده که کل دیوار را بپوشاند.

"در این موزه که ۲۴ اکتبر ۱۹۹۴ افتتاح شده؛ مجموعه فرش‌هایی از قرون وسطی تا قرن بیستم وجود دارد"۴۰ زن ۸ ماه به صورت دائم پشت آن نشستند و در هر یک مترمربع سه هزار و ۳۴ گره زدند.

فرش رو به روی آن هم دست کمی از این ندارد و در میانشان تخته فرش‌های کوچک‌تری قرار دارد تا عظمت فرش‌های به دیوار آویزان شده را در میان قاب رئیس جمهور بهتر نشان دهند.

بخش‌های دیگری از این موزه را فرش‌هایی پوشانده‌اند که هر کدام معرف یکی از استان‌های این کشور هستند نقوش استان آخال پررنگ‌تر از استان‌های دیگر است در غرفه‌ای درباره نقوش فرش‌های بافته شده در داش‌آغوز توضیح داده می‌شود.

فرش مخصوص بازی‌های آسیایی

فرشی در این موزه قرار دارد که اگر بازدیدکننده دقت کند نقش شطرنج، شنا، کاراته و.. را می‌تواند در آن ببیند. این فرش به مناسبت مسابقات ورزش‌های آسیایی بافته شده که عشق آباد میزبان آن بود. بافت فرش‌های مناسبتی در میان طوایف ترکمن رواج زیادی دارد مانند فرشی به مناسبت عروسی، عزا، تولد و..

بافنده و طراح این فرش در اثر زلزله درگذشتند

یکی از غم‌انگیزترین فرش‌های موزه متعلق به یک طراح و بافنده ای است که تنها ۲۰ سانت مانده به تمام شدن قالی، در اثر زلزله سال ۱۹۴۸ عشق آباد از دنیا رفتند. پس از آن، دختری به یاد هر دو، بافت فرش را تمام کرد و از دار قالی پایین آورد اما رج‌های آخر را با رنگ سیاه بافت تا این فرش برای همیشه عزادار بافنده و طراحش باشد.

در همه عروسی‌های سنتی مردم ترکمن خورجین‌های دستبافی وجود دارد که روی اسب و شتر می‌انداختند تا عروس روی آن نشسته و به خانه داماد برود.

بنابراین نقوش فقط روی فرش زیرانداز خودنمایی نمی‌کنند. آنها یا روی اسب انداخته می‌شوند و به خانه داماد می‌روند یا روی دیوار کوبیده می‌شوند یا به دست رؤسای جمهور و مقامات هدیه داده می‌شود یا در چادر عشایر انداخته می‌شود. این فرش‌ها از قرن ۱۸ تا عصر حاضر قدمت دارند تا این موزه کامل‌ترین موزه‌ای باشد که درباره فرش دستبافت ترکمن وجود دارد.

معمولاً مسئولان دولتی ترکمن در تلاش هستند همه آنچه خاص هست را از آن خود کنند مانند جاکلیدی که با نقش فرش در ابعاد ۰.۰۱ مترمربع بافته شده تا کوچک‌ترین فرش دستبافت جهان نامیده شود. فرش دو رو هم در میان این فرش‌ها وجود دارد اما این موزه با همه دو هزار تخته فرشی که به نمایش گذاشته و تکمیل بودن نقوش آن، فرش دو روی ابریشمی که توسط مردم شهرستان راز و جرگلان بافته می‌شود را ندارد. این فرش یکی از خاص‌ترین فرش‌هایی است که توسط ترکمن‌های ایران بافته می‌شود و بازار آن اروپاست.

با اینکه ترکمن‌ها در بافت فرش دو رو مهارت دارند و در موزه ملی فرش دستبافت عشق آباد نیز تعدادی از فرش‌های دو رو و نقش برجسته نیز وجود دارد اما هنوز نتوانسته اند در بافت فرش دو روی ابریشمین مهارت داشته باشند.

فروشگاه موزه فرش

شاید اگر ایران هم دارای موزه‌ای مخصوص فرش ترکمن بود می‌توانست کامل‌ترین نقوش و متمایزترین فرش‌ها را در بافت، طرح و نقشه ارائه کند.