بررسی نقش قطر در تبادل اسرا بین حماس و اسرائیل/ قدرت دیپلماتیک دوحه چگونه گسترش یافت؟

مهسا مژدهی: قطر مسیر تبدیل شدن به یک میانجی منطقه‌ای را به سرعت طی کرده است. این کشور نخستین بار این کار را میان طالبان و آمریکایی‌ها انجام داد و حالا توانسته با پادرمیانی، آتش‌بس چهار روزه‌ای بین حماس و اسراییل ایجاد کند. این در حالیست که از طرفی با گروه حماس ارتباطات نزدیکی دارد و از طرف دیگر توانسته کانال‌های ارتباطی خود را با تلاویو حفظ کند. دوحه در دو سال اخیر تلاش‌هایی هم جهت میانجی‌گری میان ایران و ایالات متحده کرده بود که در نتیجه آن بخشی از اموال کشورمان در کره‌جنوبی و عراق آزاد و تعدادی از زندانیان دو طرف هم راهی خانه‌هایشان شدند. اما قطر چطور همه این کارها را انجام می‌دهد؟

میانجیگری میان حماس و اسراییل

قطر به عنوان مقر برخی از نیروهای حماس شناخته می‌شود.

"این کشور نخستین بار این کار را میان طالبان و آمریکایی‌ها انجام داد و حالا توانسته با پادرمیانی، آتش‌بس چهار روزه‌ای بین حماس و اسراییل ایجاد کند"اسماعیل هنیه در این کشور حضور دارد و البته دوحه اعلام کرده کمک مالی به این گروه فلسطینی ندارد. با این حال قطر به عنوان حامی حماس در جهان عرب شناخته می‌شود. این روابط نزدیک احتمالا یکی از دلایلی است که باعث شده قطر دوحه بتواند در میانجیگری میان اسراییل و حماس موفق عمل کند. آتش‌بس در شرایطی روز جمعه شروع شد که غزه برای مدت بیش از یک ماه و نیم تحت شدیدترین بمباران‌ها قرار داشت. همزمان تعدادی از اسرای فلسطینی در زندان‌های رژیم صهیونیستی بودند که قرار شده این اسرا مبادله شوند.

بخشی از این مبادلات در همان روز جمعه انجام گرفته است.

میانجی‌گری بین حماس و اسراییل باعث شد تا قطر از سوی کشورهای دیگر و مقامات بین المللی مورد ستایش قرار بگیرد. یکی از این افراد جوزپ بورل بود. همزمان عربستان هم در بیانیه‌ای که به دلیل آتش‌بس و در استقبال از آن منتشر کرد، قطر را به عنوان رقیب منطقه‌ای خود مورد خطاب قرار داد و از تلاش‌های این کشور تشکر به عمل آورد.

میانجیگری میان ایران و آمریکا

در ماه سپتامبر و در آستانه آزادی زندانیان دو تابعیتی مشخص شد که دوحه وظیفه پا در میانی میان ایالات متحده و ایران را با هدف آزادی زندانیان دو طرف و ازادسازی پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی را برعهده داشته است. قرار شد تا این پولهای بلوکه شده در دوحه بمانند و ایران بتواند به آن دسترسی داشته باشد. اما این تمام ماجرا نبود و قطر هم در ادامه کار میانجیگری را رها نکرد.

"این در حالیست که از طرفی با گروه حماس ارتباطات نزدیکی دارد و از طرف دیگر توانسته کانال‌های ارتباطی خود را با تلاویو حفظ کند"پیش از دوحه عمان برای سال‌ها نقشی مشابه را به سردستگی سلطان قابوس برعهده داشت. اما با مرگ او نقش مسقط در پادرمیانی میان ایران و غرب کم‌رنگ‌تر از گذشته شد. در این میان عراق تلاش‌هایی برای میانجیگری میان عربستان و ایران داشت که به سرانجامی نرسید و کار نهایی از سوی چینی‌ها انجام شد و بعد پای قطر به میان آمد. تلاش‌های دیپلماتیک قطر در زمینه آزادی زندانیان و پول‌های بلوکه شده موفق بود و باعث شد این کشور بخواهد یک قدم دیگر هم به جلو بردارد.

خبرگزاری رویترز روز چهارشنبه ۲۹ شهریور به نقل از دو منبع مطلع گزارش داد که قطر نشست‌های جداگانه دوجانبه‌ای با ایالات متحده و ایران بر سر برنامه هسته‌ای ایران و نگرانی‌های واشنگتن درباره انتقال پهپادهای ایرانی به روسیه داشته است.

رویترز پیش از این به نقل از منابع مطلع نوشته بود که قطر، کشور عربی ثروتمند حاشیه خلیج فارس که جاه‌طلبی‌های دیپلماتیکی دارد، قصد دارد که هر دو طرف را برای انجام گفت‌وگوهای بیشتر و دستیابی به «تفاهم» ترغیب کند.

اما به نظر می‌رسد تلاش‌های قطر حداقل تاکنون برای رساندن واشنگتن و تهران به یک فصل مشترک بی‌نتیجه باقی مانده و جنگ میان حماس و اسراییل هم تمرکز این کشور را از مساله برداشته است. شاید پس از آتش‌بس دائم در غزه، دوحه بار دیگر به مساله ایران و امریکا بپردازد.

میانجیگری میان طالبان و آمریکا

قطر در سال ۲۰۱۳ برای طالبان در خاک خود دفتر سیاسی ساخت.

این دفتر با حمایت امریکا ساخته شد. بازگشایی دفتر طالبان در دوحه نخستین گام برای قطر جهت میانجیگری میان این گروه و ایالات متحده بود. در ان زمان طالبان احتمالا فکرش را نمی‌کرد که سال‌های بعد بتواند در افغانستان دوباره قدرت را در دست بگیرد. اما ایالات متحده با حضور ترامپ در قدرت دیگر میلی به ماندن در افغانستان نداشت و نمی‌توانست از پس ترور و انفجارهای مداوم در این کشور بر بیاید. در نتیجه تصمیم گرفته شد که دیدارهای مقامات امریکایی با گروه طالبان در دوحه انجام شود.

"اما قطر چطور همه این کارها را انجام می‌دهد؟میانجیگری میان حماس و اسراییل قطر به عنوان مقر برخی از نیروهای حماس شناخته می‌شود"نتیجه این دیدارها البته به نفع طالبان تمام شد. امریکا از افغانستان خارج شد و این گروه توانست در کمتر از یک هفته حکومت اشرف غنی را ساقط کرده و قدرت را در این کشور به دست بیاورد.

مقامات قطری ادعا می‌کنند که به سود و زیان هیچ‌یک از طرف‌های گفت‌وگو قدم برنداشته‌، بلکه فقط کوشیده‌اند از گفت‌وگوهای دو طرف میزبانی کنند و به‌مثابه میانجی بی‌طرف مسوولیت خود را انجام دهند.

قطر در سالهای گذشته تمرکز خود را بر روی پیشرفت اقتصادی متمرکز کرده بود. اما تقریبا از سال ۲۰۱۳ این کشور آرام آرام شروع به ایفای نقش دیپلماتیک خود در منطقه کرد. اولین گام‌ها در مورد افغانستان اتفاق افتاد و بعد به ایران و حالا به حماس رسید. با کاهش اعتماد ایالات متحده به عربستان، دوحه تلاش بیشتری کرد تا بتواند جای ریاض را به عنوان کشوری متحد با آمریکا بگیرد.

البته دوحه با ایران و ترکیه هم روابط نزدیک و حسنه ای دارد. سیاست این کشور ارتباط با همه طرف‌ها است. اتفاقی که باعث می‌شود بتواند هم با حماس ارتباط داشته باشد و هم کانال‌های ارتباطی خود را با اسراییل حفظ کند.

۳۱۱۳۱۲