مجسمه‌هایی که تخریب می‌شوند، اما از بین نمی‌روند

حق نشر عکس

Getty Images

موج تخریب مجسمه‌هایی که یادآور تاریخ استعمار یا دوران برده‌داری است، پس از گسترش اعتراضات اخیر ضدنژادپرستی، از آمریکا شروع شد و به دیگر کشورهای غربی رسیده است.

در فرانسه نیز برخی معترضان، مجسمه‌هایی را تخریب کرده‌اند و علاوه بر ایجاد یک بحث داغ رسانه‌ای، واکنش سیاست‌مداران از جمله امانوئل مکرون، رئیس جمهوری این کشور را برانگیخته‌اند.

اولین بار، در روز ۲۳ مه، دو مجسمه ویکتور شولشر در جزیره مارتینیک در دریای کارائیب، از سرزمین‌های فرادریایی فرانسه، به دست معترضان ضدنژادپرستی و مخالف میراث استعماری، تخریب شد.

کریستف کلمب، اولین اروپایی بود که در سال ۱۵۰۲ پا بر این جزیره گذاشت، اما بعدا فرانسوی‌ها کنترل این جزیره را به دست گرفتند و ویکتور شولشر، سیاستمدار فرانسوی، در قرن نوزدهم، نماینده این جزیره در پارلمان فرانسه شد.

بیشتر بخوانید:

• معترضان در آمریکا مجسمه‌های کریستف کلمب را تخریب کردند
• حمله به مجسمه 'روزنامه نگار طرفدار استعمار' در ایتالیا
• مجسمه چرچیل در لندن از ترس خرابکاری پوشانده شد
• شهردار بریستول، مجسمه تاجر برده را 'توهین' به مردم شهر دانست

با این که در تاریخ فرانسه، از ویکتور شولشر به عنوان یکی از بانیان اصلی قانون منع برده‌داری نام می‌برند، اما معترضان مارتینیک معتقدند تاکید بر نقش او در این زمینه، آن هم در جزیره مارتینیک، موجب شده که نقش رهبران محلی جنبش منع برده‌داری نادیده گرفته شود.

اما ماجرای تخریب مجسمه‌ها، خیلی زود از سرزمین‌های فرادریایی به خاک اصلی فرانسه رسید که خود فرانسوی‌ها - بر اساس شکل نقشه کشور - به آن "شش ضلعی" می‌گویند.

در روز یازدهم ژوئن، معترضان به یک مجسمه برده سیاه‌پوست در پارکی در شهر پو، در جنوب فرانسه، رنگ سفید پاشیدند و در کنار آن، با اشاره به شعار معروف اعتراضات آمریکا، به کنایه نوشتند: "جان سفیدها مهم است."

این مجسمه برنزی که نیم‌تنه یک برده سیاه‌پوست را با دست‌های به زنجیر کشیده شده نشان می‌دهد، مربوط به قرن نوزدهم میلادی است و در بزرگداشت لغو برده‌داری نصب شده است.

"اما ماجرای تخریب مجسمه‌ها، خیلی زود از سرزمین‌های فرادریایی به خاک اصلی فرانسه رسید که خود فرانسوی‌ها - بر اساس شکل نقشه کشور - به آن "شش ضلعی" می‌گویند"در این اقدام معترضان، بخش مهمی از مجسمه و همچنین پایه‌ای که روی آن قرار گرفته بود، به رنگ سفید آغشته شد.

حق نشر عکس

Getty Images

مقام‌های محلی با محکوم کردن این اقدام، از گشودن پرونده قضائی در این زمینه خبر دادند و تأکید کردند که این مجسمه بخشی از "حافظه جمعی مردم فرانسه" است.

اما همزمان شهرداری بوردو، در جنوب شرقی فرانسه و یکی از مراکز پیشین برده‌فروشی، پیش‌دستی کرد و تابلوهای پنج خیابان این شهر را که به نام تاجران معروف برده‌فروش نامگذاری شده، تعویض کرد. این بار، در نسخه‌های جدید این تابلوها، در زیر اسم خیابان‌ها، توضیحاتی تاریخی درباره آنها آورده شده است.

مقام مسئول شهرداری بوردو در امور برابری شهروندان و مبارزه با تبعیض، به رسانه‌ها گفت که تعویض این تابلوها، بازتابی از اعتراضات اخیر است. او با این حال تاکید کرد که شهرداری بوردو ترجیح می‌دهد به جای حذف نام این بازرگانان قرون هفدهم و هجدهم از شهر، به "آموزش تاریخ" بپردازد.

یکی از این تاجران، داوید گرادی (۱۶۶۵-۱۷۵۱) است که صاحب چندین کشتی تجاری و صیادی بود و به کار تجارت برده نیز می‌پرداخت. او با این حال، با خرید یک زمین، اولین قبرستان یهودیان شهر را ساخت و "به همین دلیل و همچنین به خاطر نوادگان مشهورش در شهر بوردو، نام او به این خیابان داده شده است."

شهرداری بوردو تا مدت‌ها متهم بود که تاریخ برده‌داری این شهر را انکار می‌کند، اما در سال ۲۰۰۹ سالن‌هایی به تاریخ برده‌داری در مهم‌ترین موزه شهر اختصاص داده شد و سال گذشته نیز مجسمه یک برده معروف آفریقایی در شهر نصب شد که از سوی تاجران بوردو خریداری و به هائیتی فرستاده شده بود.

در فاصله سال‌های ۱۶۷۲ تا ۱۸۳۷، نزدیک به ۱۵۰ هزار برده آفریقایی در معاملات بازار برده‌فروشی بوردو به آمریکا فرستاده شدند.

شهر نانت، در غرب فرانسه نیز دارای تاریخ مشابهی است و در سال ۲۰۱۲ نیز یادبودی برای لغو برده‌داری در این شهر نصب شد.

اما بحث‌ها وقتی تشدید شد که نوبت به مجسمه ژان باتیست کولبر، سیاستمدار قرن هفدهم فرانسه رسید که سال‌هاست مقابل پارلمان این کشور قرار داده شده است.

حق نشر عکس

Getty Images

Image caption

ژان باتیست کولبر برده‌داری را در مستعمرات فرانسه قانونی کرد

در تظاهرات اخیر پاریس که همزمان با برخی دیگر از شهرهای جهان علیه نژادپرستی برگزار شد، فراخوان برداشتن این مجسمه از سوی اتحادیه مدافع سیاهان مطرح شد.

از کولبر که وزارت اقتصاد حکومت لوئی چهاردهم را برعهده داشت، به عنوان یکی از چهره‌های مهم تاریخی فرانسه نام برده می‌شود، اما او بانی "قانون سیاه" در سال ۱۶۸۵ است که برده‌داری را در مستعمرات فرانسه قانونی کرد.

ساختمان وزارت اقتصاد فرانسه به نام کولبر نامگذاری شده و برونو لومر، وزیر اقتصاد کنونی فرانسه پیشنهاد تغییر این نام را رد کرده است.

همچنین مجسمه ژنرال فدرب، نظامی فرانسوی که نقش مهمی در تصرف سنگال و سپس مستعمره شدن این کشور در قرن نوزدهم داشت، یکی دیگر از مجسمه‌های جنجالی این روزهاست.

این مجسمه در مرکز شهر لیل در شمال فرانسه نصب شده و شهرداری این شهر به تازگی آن را نوسازی کرده است. جالب این جاست که مارتین اوبری، یکی از سیاستمداران مهم سوسیالیست فرانسه، شهردار این شهر است.

انجمن "فدرب باید واژگون شود"، با محکوم کردن نوسازی این مجسمه، آن را "توهینی دائمی به خاطره مردمان استعمارشده" دانسته است. با این حال، شهرداری لیل، با تاکید بر "مشروعیت" بحث در این زمینه، دلیل نوسازی این مجسمه را ارزش تاریخی آن دانسته است.

روز شنبه ۲۰ ژوئن، حدود ۳۰۰ نفر با تظاهرات مقابل این مجسمه خواستار "برداشتن" یا "دست‌کم توضیح" درباره این "چهره استعمار فرانسه، خشن و نژادپرست" شدند.

در پریگو، یکی دیگر از شهرهای فرانسه نیز مجسمه ژنرال بوگو در مرکز توجه قرار گرفته و کارزاری برای از بین بردن آن به راه افتاده است.

ژنرل بوگو متهم است که در سال ۱۸۴۵، با صدور دستور آتش زدن غارهای رشته کوه الظهره در الجزایر، صدها بومی این کشور را که به این غارها پناه برده بودند و حاضر نبودند تسلیم شوند، کشته است.

حق نشر عکس

Getty Images

Image caption

مجسمه مارشال گالینی در پاریس توسط فعالان ضد نژادی با پارچه سیاه پوشانده شد

مجسمه مارشال گالینی، نظامی فرانسوی که سال ۱۹۳۷ در محله هفتم پاریس نصب شده نیز، یکی دیگر از این مجسمه‌هاست.

"این مجسمه در مرکز شهر لیل در شمال فرانسه نصب شده و شهرداری این شهر به تازگی آن را نوسازی کرده است"او علاوه بر اتهام گسترش امپراطوری در قرن نوزدهم، به بکارگیری شیوه‌های بی‌رحمانه برای رسیدن به اهدافش از جمله سرکوب قیام ملی‌گرایان در ماداگاسکار متهم است.

فرانسه تا همین سال‌های اخیر درباره این سرکوب سکوت کرده بود، تا این که در سال ۲۰۰۵ ژاک شیراک، رییس جمهور وقت فرانسه، طی دیداری رسمی از ماداگاسکار، آن را "غیرقابل قبول" توصیف کرد.

همچنین ژول فری که نامش بر بسیاری از مدارس فرانسوی گذاشته شده و مجسمه‌هایش در بسیاری از نقاط فرانسه وجود دارد، دارای مخالفان جدی است.

ژول فری به دلیل اجباری کردن آموزش در سال‌ ۱۸۸۱، به پدر آموزش همگانی در فرانسه مشهور شده، اما به علت نقش داشتن در استعمار تونس و ویتنام، انتقادهایی علیه او مطرح است.

ژاک کور، از دیگر شخصیت‌های بحث‌برانگیز این روزهاست که مجسمه‌اش در شهر بورژ، در مرکز فرانسه آسیب دید. معترضان زیر مجسمه او با رنگ قرمز نوشتند: "استعمارگر."

شهردار بروژ، روز یکشنبه ۲۱ ژوئن، با انتشار عکسی از مجسمه آسیب‌دیده در صفحه توئیتر خود، این اقدام را محکوم کرد و نوشت: "فرقه‌گرایی در راه است."

ژاک کور که در قرن پانزدهم میلادی زندگی می‌کرد، در زمان خود ثروتمندترین تاجر فرانسوی بود و از مشاوران پرنفوذ شارل هفتم، پادشاه وقت فرانسه به شمار می‌رفت. او یکی از اولین تاجرانی بود که روابط تجاری نزدیک با شام (سوریه، اردن و لبنان کنونی) داشت.

همزمان با تخریب بعضی از مجسمه‌ها، برخی از سیاستمداران فرانسوی نیز خواسته‌هایی مطرح کردند.

از جمله ژان مارک ارو، سیاستمدار سوسیالیست و نخست وزیر پیشین فرانسه که خواستار "مرحله جدیدی" در تاریخ‌نگاری درباره برده‌داری و همچنین تغییر نام برخی خیابان‌ها شده است.

ارو که بیش از دو دهه شهردار نانت نیز بوده و اکنون ریاست بنیاد تاریخ برده‌داری در فرانسه را برعهده دارد، همچنین خواستار طراحی یک "پانتئون جدید" برای مبارزان علیه برده‌داری شد.

اشاره این سیاستمدار فرانسوی به پانتئون پاریس است که محل دفن مشاهیر فرانسوی نظیر ویکتور هوگو و ژان ژاک روسو است.

او تاکید کرد که موج کنونی تخریب مجسمه‌ها در سراسر جهان، ناشی از اهمال در این زمینه است.

اما علاوه بر ژان ماری لوپن، رهبر حزب راست افراطی فرانسه، امانوئل مکرون، رییس جمهوری این کشور نیز برداشتن مجسمه‌های جنجالی را رد کرده و گفته است: "جمهوری هیچ اثر یا نامی را از تاریخ خود حذف نمی‌کند."

مجسمه‌هایی که این روزها جنجالی شده‌ و برخی از آنها حتی تخریب شده، برای برخی یادآور زخم‌های دردناک و برای برخی دیگر، نشانه تاریخ پرافتخار است.

با این حال، تخریب آنها به منزله از بین رفتن قطعی آنها نیست.

در شانزدهم مه ۱۸۷۱، زمانی که شکست فرانسه به رهبری ناپلئون سوم در جنگ مقابل پادشاهی پروس موجب اعتراض و شورش‌ و تشکیل کمون پاریس شد، انقلابیون، ستون وسط میدان سلطنتی واندوم پاریس و مجسمه ناپلئون بناپارت بر بالای آن را تخریب کردند.

گوستاو کوربه، نقاش فرانسوی معروف قرن نوزدهم، به اتهام تحریک انقلابیون برای تخریب این مجسمه و ستون چهارمتری آن، شش ماه به زندان افتاد و سپس تبعید شد. دو سال بعد از تخریب، این ستون به همان شکل قبل ساخته شد، البته با پولی که از مصادره اموال گوستاو کوربه به دست آمده بود.

حتی اگر این مجسمه‌ها برای همیشه از بین بروند، غیبت فیزیکی آنها به معنی از بین رفتن بی‌عدالتی‌ها و تبعیض نیست. تا زمانی که اصلاحات عمده در نظام قضایی، پلیس، آموزش و پرورش و دیگر حوزه‌های اجتماعی صورت نگیرد، برداشتن یا تخریب یک مجسمه، فقط یک اقدام نمایشی است.